gm. Tarków Wielki, par. Paprotnia. Ma 17 dm. , 112 mk. i 419 mr. obszaru. Kaliski, staw, niem, KalischTeich, w wodozbiorze górnej Odry, pod Opolem. Kaliskie Holędry, ob. Kaliska, Kalisko, os. fahr, , pow. piotrkowski, gm. Łękawa, par. Grocholice. Jest tu fabryka parowa desek i łat z produkcya na 31200 rs. Kalisz, jedna z najdawniejszych osad polskich, stolica województwa, obecnie gubernii, leży w dolinie rzeki Prosny, przerżniętej kilkoma jej odnogami i dopływami, gdyż w tym punkcie znaczne obniżenie poziomu koncentruje wody dość rozległego okolicznego obszaru por. Kał. K. leży pod 51 45 szerok. półn, i 35 45 8 dług. wschod. Odl. od Warszawy 224 w. , od najbliższych stacyj dr. żel. w Łodzi 105 w. przez Sieradz i Łask i w Kutnie o 110 w. przez Turek i Koło. Najbliższa stacya kolei w sąsiednim w. ks. poznańskiem Ostrowo o 16 w. Położony blisko granicy od Prus, o kilka wiorst od komory pogranicznej w Szczypiornie, połączony jest drogami bitemi z Koninem, Turkiem, Sieradzem i dalszymi powiatowemi miastami gubernii. Z K. szedł dawniej trakt fabryczny do Łowicza, mil 23 BłaszkiSieradz ŁaskPabianice ŁódźZgierz StrykówDomaniewice; dziś dochodzi do Łodzi mil 15. K. posiada dwa kościoły paraf. katolickie, cerkiew prawosławną, kościół par. ewangelicki pojezuicki, synagogę, szpital św. Trójcy na 60 łóżek z przytułkiem dla 12 kalek, szpital starozakonnych na 25 łóżek, dom schronienia dla starców i kalek na 30 osób, ochronę na 80 dzieci, gimnazyum męzkie klasyczne, gimnazyum żeńskie, Z władz rzą dowych mieszczą się tu rząd gubernialny, sąd okręgowy, dyrekcya szczególowa Tow. Kred. Ziemskiego, filia banku polskiego, zjazd sędziów pokoju okr. I i sąd pokoju okr. I dla Kalisza i Błaszek, magistrat, gubernialny urząd pocztowy, stacya telegraficzna międzynarodowa. Według zatwierdzonego przez władze budżetu, w r. 1882 K. ma mieć rs. 58, 835 kop. 75 dochodu, a 53, 076 rs. 17 1 2 kop. rozchodów; czysty zatem remanent wynosić powinien z końcem roku rs, 758 kop. 90. Nadto miasto posiada w banku polskim w formie kapitału żelaznego na 4 rs. 122, 787 kop. 40 i pół, zapasowy zaś fundusz na 3 wynosi rs. 53, 614 kop. 46 1 2; oprócz tego wypożyczono miejscowym obywatelom na budowę domów i zabezpieczono na hipotekach wzniesionych nieruchomości rs. 49, 280 kop. 89. Tym więc sposobem majątek m. Kalisza w kapitałach dosięga pokaźnej sumy rs. 225, 682 kop. 75. Długi zaś na kasie miejskiej ciążące stanowią zaledwie 10, 320 rs. Wyżej podana cyfra dochodu powstaje głównie z wpływów z nieruohomośoi, przywilejów, i t, p. własności miejskich, skąd otrzymanem będzie rs. 19, 278 kop. 45, przemysłowcy i t. p. wniosą w formie kanonu 1770 rs. , dochody uboczne i niestałe podatki miejskie dadzą rs. 3, 455 kop. 4; opłaty od wekslów, akt sądowych i 50 od podatku podymnego wzbogacą kasę Kalisza na rub. sr. 22, 497 kop. 26, resztę stanowią dochody drobne i nadzwyczajne. Wydatki miejskie, których ogólną cyfrę wymieniliśmy, rozpadają się na następujące grupy rs. 14, 249 kop. 46 kosztować będzie utrzymanie zarządu miejskiego, policyi i służby zdrowia, utrzymanie nieruchomej własności miejskiej a także wynajem lokalów dla władz pochłonie rs. 4296 kop. 50, na utrzymanie miasta wporządku a także na roboty melioracyjne wydaném będzie rs. 10, 165 kop. 70, szkoły, zakłady dobroczynne i szpitale dostaną w formie subwencyi rs. 9457 kop. 50, na umorzenie długów asygnuje się rs. 516, wydatki nieprzewidziane i nadzwyczajne mogą spotrzebować rs. 3314 kop. 27; nakoniec w formie jednorazowych wydatków na większe roboty do gospodarstwa miejskiego należące, przeznaczono rs. 11, 046 kop. 73. Cyfry tu podane pokazują, że Kalisz należy do bogatszych miast Królestwa. Według uprzednio zbieranych statystycznych danych, miasto to liczyło oprócz gmachów rządowych, 400 domów prywatnych, dających w ogóle 214, 000 rs. dochodu, ludność miasta wynosiła 15, 137 dusz, w tem 6724 męż. a 8413 kob. i rozpadała się pod względem wyznania na katolików w liczbie 7330, prawosł. 75, ewang. augsburskich 1956, resztę zaś przypadało na żydów, stanowiących prawie 20. Kiedy K. powstał i kto go założył, tego ani z kronik, ani ze starodawnych akt miejscowych żadną miarą dociec nie można pisze p. Cezary Biernacki w Encykl. Orgelbr. . O dawności K. świadczy wzmianka w Ptolemeuszu, który wyraźnie wspomina o mieście Calissia, mieni je być stolicą plemienia Ligeów, i naznacza mu prawie tenże sam stopień geograficzny, pod jakim leży dzisiejszy K. Wszelako Ptolemeusz popełnia tu błąd, utrzymując jakoby Ligee ci mieli być plemieniem germańskiem; bo badania i krytyka historyczna dowodnie wyjaśniły, że cały obszar kraju leżący po nad Wisłą, Wartą, Odrą i sięgający aż po za Łabą, zajmowany był od najdawniejszych czasów przez szczep lechicki. Sama nazwa Kalisza wskazuje początek jego słowiański. Nazwa ta powstała zapewne ztąd, że pierwotna posada miasta leżała na bagnistem porzeczu rzeki Prosny, tam właśnie gdzie dziś znajduje się wieś Stare Miasto. Swiadczą o tem Bogufał, Kadłubek, Długosz, Bielski i wielu innych ob. Przegląd naukowy z r. 1848, II, 265. Zakładanie osad i grodów śród błot niedostępnych było powszechnem tak u Słowian jak i innych ludów Kaliski Kaliski Kaliskie Holędry Kalisko