mówi widz naoczny, z wielką radością serc rycerskich a postrachem nieprzyjaciela, gdyż przy posłach kozackich wojska się łączyły. D. 17 września wojska połączone z pod H. wyruszyły dalej ku Białejcerkwi, gdzie z Chmielnickim owa stawna ugoda, białocerkiewską nazwana, podpisaną została. Gdy się te wojska ruszały z pod Hermanówki i stepem przeciągały, widz naoczny, zapatrzywszy się na nie, takie w swym dyaryuszu obozowym, pełne znaczenia zapisał uwagi. Pojrzawszy na te tak piękne, konne, zbrojne, pancerne, ogromne, ostrzelane i dobrze wprawione wojsko, jakeśmy z wyniosłych poglądali mogił, potrzeba było zapłakać z Xerxesem, nie tego że z tych ludzi i jeden za lat kilkadziesiąt zostać niema, ale że te siły i tak ogromne wojsko własne muszą szarpać wnętrzności, i że się nie obracają na potęgę ottomańską, której prędko przy szczęściu Jego Królewskiej Mości mógłby przyjść koniec. Tenże świadek rował Hermanówkę i wzniósł w niej mały zameczek. Samą zaś wioskę podniósł na stopień miasteczka, ale nowy zastęp klęsk powściągnął ten pięknie rozwijający się wzrost tego miejsca. Okolica ta znowu została po kilkakroć pastwą płomieni tatarskich. W 1639 r. , jak dowiadujemy się z archiwalnych dokumentów, odłożono umyślnie sprawę rozgraniczenia dóbr Obuchowa i Hermanówki od dóbr ks. Koreckich Olszanki, z powodu nabiegu tatarskiego Op. akt. Nr. 1, str. 8. W 1640 r. zagon tatarski zapuszczony, znaczył swój pochód pożogą i zniszczył też Hermanówkę Jerlicz I, str. 44. W 1647 r. mieszczme hermanowieccy pozwali niejakiego Dąbrowskiego, mieszkającego w sąsiednim Neszczerowie o to, że ten zrabowane bydło przez tatarów w Hermanówce i zostawione przez tychże i błąkające się po stopie, zajął w sposób dobyczy i nie chce oddać z summaryusza arch Lachowieckiego. Andrzej Firlej umarł bezdzietny i Hermanówką i inne przyległe dobra t. j. Krasna, Obuchów, Wasylów etc. przeszły na siostrę jego Zofią, która zaślubioną była Janowi Stanisławowi Tarnowskiemu i z nim miała synów Stanisława, Aleksandra i Michała. Ale jaszcze za życia Andrzeja Firleja rozpoczęły się były wojny kozackie i Hermanówką wpadła w moc kozaków. W 1649 r. stała tu już sotnia kozacka, należąca do pułku bialocerkiewskiego, której sotnikiem był Iwan Czernuszenko rejestr wojska zapor. str. 120. W roku 1651 atoli gdy po zwycięztwie beresteckiem wojska polskie ruszyły się w głąb Ukrainy pod wodzą Mikołaja Potockiego hetm. w. kor. , dnia 13 września stanęły one pod Hermanówką, kędy się z wojskiem litewskiem połączyły. Przy połączeniu się wojsk salwę z dział bito na samem rozświciu potrzykroć, schedę najmłodszego Jana. Ojciec ich Piotr i Dorohostajski był kuchmistrzem lit. i od niego też cała jego linia zstępna przezwała się, , Kuchmistrowiczami a pusta majętność kijowska, , Kuchmistrowszczyzną. Jeszcze w przeszłym wieku blisko Hermanówki i Obuchowa był tak nazwany las, , Kuchmistrowski. Jan zaś Dorohostajski niedługo te pustki posiadał; umarł i zostawił małoletniego syna Jana Pa wła. Piotr Dorohostajski, brat Jana a stryj małoletniego Jana Pawła został Kuchmistrowszczyzny opiekunom. Ale była to zawsze tylko pastewna pustynia, w wypasy i miodem płynące pasieki, obfitująca. A więc Trypolscy, dziedzice sąsiedniego Trypola wynajmywali cały ten obszar pusty już dla wypasu bydła, koszenia siana, już dla pasiek i łowienia bobrów nad rz. Krasną, i ryb i wjunow piskorzy w jeziorach. Tymczasem Jan Paweł Dorohostajski był wysłany za granicę na nauki i długi cza nie wracał do kraju; aż tu rozchodzi się wieść, jakoby on umarł. A więc opiekun stryj Piotr Dorohostajski, niemając żadnego do tego prawa, w 1588 r. tak zwaną Kuchmistrowszozyznę całą sprzedaje księciu Konstantemu Ostrogskiemu, sławnemu z niezmiernych bogactw i majątku. Kuchmistrowszczyzna jak tylkocośmy mówili, był to step, który martwiał odłogiem. Książę Ostrogski postanowił go zaludnić. Jakoż w krótkim tedy czasie powstał cały szereg osad, jako to Obuchow, Krasna, Wasylów, Perehonówka, Deręmezna, i nareszcie Hlewachy, później dopiero nazwane jak to zobaczymy, Hermanówką. Ciekawem jest opowiadanie woźnego z 1591 o założeniu Hlewach. Oto książe pan kazał bu dulec z kilku starych rozebranych chałup na kilkudziesięciu wozach przywieść i zrzucić go na stepie nad rz. Krasną. Z tych kilku zaimprowizowanych chałup na stepie, powstała też doraźna wioska, pod nazwiskiem Hlewachy wypis z zamku owruckiego z 1591 roku. Z czasem wzrósł ten zarodek osady. Atoli wieść owa o śmierci młodocianego Pawła Dorohostajskiego za granicą, okazała się płonną, bo w kilka lat wraca prawy dziedzic tych dóbr, ale już ojcowiznę zastaje w cudzych ręku. Rozpoczyna więc proces i w 1598 r. wygrywa go. Ale w domu tym zabrakło męzkiego wkrótce potomka, bo Jan Paweł Dorohostajski zostawił jednę tylko córkę, która oddaną była w zamężcie Andrzejowi Firlejowi, wojewodzie wprzód bełzkiemu, potem sandomierskiemu. A więc i Hlewachy Hermanówka wraz z całą kuchmistrowszczyzną przeszła w ten dom ostatni. I dopiero teraz Hlewahy, już za Firleja, otrzymują swoje przemianowanie na Hermanówkę. Andrzej Firlej zaczął się krzątać nad uporządkowaniem tej własności a chcąc zabezpieczyć swoje dziedzictwo obwa

Hermanówka