łę początkową, urząd gminny. W miejsce dawnego drewnianego kościołka pod wezwaniem Sgo Rocha w 1756 r. pobudowanego przez kapitułę pułtuską i który do r. 1804 lub 1819 był filią Złotoryi, stoi nowa mur. w stylu gotyckim świątynia, wzniesiona ze składek, o dwóch żelaznych ażurowych wieżach i licznych bocznych arkadach, skarpach i wieżyczkach. Gm. J. liczy 703 dm. , ludność zaś 6809 dusz a mianowicie 3353 mężczyzn i 3456 kobiet. Ludność ta rozpada się na następujące kategorye szlachty obywateli 47, księży 2, mieszczan t. j. oficyalistów, młynarzy, karczmarzy i rzemieślników w połowie żydów 115, włościan polaków 4825, szlachty drobnej 340, urlopowanych żołnierzy wszelkich wyznań 153, kolonistów niemców ewang i katol. 1319, cudzoziemców 7. Tu dodać należy, że pomiędzy kolonistami jakkolwiek trafiają się rodziny nie mówiące po polsku i uznające się za niemców choć katolickie, tak znowu są także rodziny ewangelickie z obcemi nazwiskami, lecz nie mówiące po niemiecku i uznające się za polaków; ztąd rozdział według narodowości dosyć trudny, tem bardziej że kilka rodzin pochodzących z Alzacyi pomimo 50let niej nieobecności w kraju i nieznajomości innego języka prócz niemieckiego, obraża się posądzeniem o jakąbądź inną narodowość i koniecznie żąda, by ich za Francuzów uważano. Gm. J. należy do największych i najbogatszych w okolicy; w skład jej wchodzą następujące wsie, folwarki, osady i kolonie BudyGrudzie wś, 132 mr. ogólnej przestrzeni, Biel, osada strzelecka 45 mr. , takaż os. Grudzie 15 mr. , szlachecka wś GutyBujno 757 mr. . Dąbrowa wś czynszowa 617 mr. , Dąbrowa zielona folwark Skarzyńskich 245 mr. . Dąbrowa na górce fol. Włodkowskich 206 mr. , Kalinowo wś 1729 mr. , Kalinowo folw. donac. jenerała Kostandy 356 mr. , Kalinowo osada strzelecka 15 mr. . Kowalówka kol. 604 mr. , Króle małe kol. 602 mr. , Króle duże kol. 1712 mr. , Łętownica wś 1287 mr. , Łętownica folw. donac. Jenerała Zengera 389 mr. , Nieskórz wś 1354 mr. , Nieskórz folw. Skłodowskich 300 mr. , Nowy borek kol. 682 mr. , Prosienica wś 171 mr. , Prosienica folw. Zalewskich 144 mr. , Prosienica wś szlachecka 284 mr. , Pachratka wś 915 mr. , Paproć mała kol. 490 mr. , Paproć duża kol. 1862 mr. , Paproć probostwo ewangelickie 56 mr. , Ruskołęka wś 1885 mr. , Ruskołęka folw. donac. jener. Kostandy 925 mr. , Smolechy wś 327 mr. , Smolechy folw. Grąbczewskich 252 mr. , Strugi leśna osada 15 m. , Ugniewo wś 24 mr. , Ugniewo fol. 150 m. , Ugniewo szlacheckie wś 648 mr. , Chmielewo wś 850 mr. , Chmielewo folw. donac. jener. Kostandy 236 mr. , Jasienica wś 1205 mr. , Jasienica folm. donac. jener. Kostandy 356 mr, , Janowo wś 43 mr. , Janowo folw. i Piętków 358 mr. Ogólna przestrzeń gminy 22, 253 mr. , w czem 300 mr. łak, 19535 mr. ornej ziemi, 120 mr. lasu i 2298 m. pastwisk, smugów i nieużytków; oprócz tego w granicach gminy mieści się 4782 mr. lasów rządowych, należących do leśnictwa Zambrów, a mianowicie straże Biel, Strugi i Kalinowo. Oprócz tych lasów obrastających wzgórza około Ostrowia i stanowiących jakoby obramowanie gminy, cały obszar przedstawia doskonałą bezleśną płaszczyznę o ziemi gliniastej, tłustej, około Kowalówki przechodzącej w czarnoziem. Spadki prawie żadne, wody bardzo niewiele w ogóle, bieżącej szczególnie. Maleńki strumyczek Jasionka, poczynający się na łąkach wsi Króle, przepływa przez Jasienicę, Chmielewo i na gruntach wsi Nieskórz wpada do Broku; niewiększa Rypa poczyna się w łąkach wsi Srebrna, łomżyńskiego pow. , przepływa przez Łętownicę i na gruntach wsi PrzeździeckoGrzymki gm. Warchoły, ostrowskiego pow. , wpada do Broczku, również jak Łętówka wypływająca z pastwisk wsi PrzeździeckoJachy i przepływająca przez Łętownicę. Zakładów przemysłowych i fabrycznych na większą skalę w gminie niema oprócz kilku wiatraków z rocznym dochodem Jasienica 150 rs. , Kowalówka 300 rs. , Pęchratka 280 rs. , Paproćdu ża 290 rs. i P. mała 180 rs. , Smolechy 240 rs. , Dąbrowa 315 rs. , Króle duże 218, rs. i trzy w Ruskołęce z ogólnem dochodem 510 rs. ; wielu także z mieszkańców szczególniej wsi Paproć zajmuje się wyrobem sit i bron, a w Królach, Kowalówce i Pęchratcę tkanin lnianych i wełnianych lecz wyroby te, jakkolwiek dość zadawalniające pod względem jakości, w zbyt małej ilości wysyłane są na sprzedaż, tak źe po za kres najbliższej okolicy nie wychodzą. Prawie wszystkie wsie tej gminy są urządzone kolonialnie przez b. komisyą skarbu w 1846 r. i podzielone na osady od 25 do 60 mr. , w skutek czego, jak również dzięki wybornej glebie i dobrym warunkom zbytu, mieszkańcy rolnicy cieszą się dobrobytem. Prowadzą na swych osadach gospodarstwa postępowe z uprawą roślin pastewnych, trawiastych i okopowych, . mają w znacznej liczbie i poprawny inwentarz, dla uszlachetnienia którego nie wahają się ponosić nieraz i znaczne wydatki; to też niejeden kolonista wyjeżdża do kościoła parą koni z których każden wart jest po 200 i 300 rs, w porządnej uprzęży i malowanej resorowej bryce; prawie wszyscy używają do órki żelaznych ulepszonych pługów, mają porządne młynki a nawet młocarnie. To samo odnosi się i do folwarków; z wyjątkiem fol. Nieskórz, obie Dąbrowy, Ugniewo, Smolechy i Janowo, reszta należy do donacyjnych dóbr Jasienica jenerała Kostandy, w skład których wchodzą jeszcze folw. Złotorya, Daniłowo i Sagaje gmi

Jasienica