ry ulice na wschód trakt radymiński, na południe krakowski, na północ ulica prowadząca do Sanu, a na zachód wązka bardzo zaniedbana ulica, będąca główną siedzibą izraelitów. W stronie północnozachodniej rynku stoi kośoiół parafialny rzym. kat. św. Jana, dawniej Tow. Jezusowego, zbudowany w stylu odrodzenia. Ten kościół zbudowany w r. 1571 zgorzał w r. 1862 i został zupełnie odnowiony staraniem proboszcza a szczodrobliwością miasta. Blisko kościoła wznosi się na wzgórzu z rozległym ogrodem dawny budynek klasztoru pp. benedyktynek, obrócony po zniesieniu klasztoru na komisyą moderunkową a teraz na magazyn wojskowy. Pod tym budynkiem znajdują się rozległe piwnice, z których według podania ma się ciągnąć podziemny choi dnik aż do kościoła N. P. M. stojącego za miastem przy trakcie lwowskim. Ten nadzwyczaj ubogi kościół z klasztorem, zajęty teraz przez oo. dominikanów, był pierwotnie drugiem zamiejskiem kolegium oo. jezuitów. Odnowieniem tego kościoła zajął się w ostatnich czasach bardzo gorliwie starosta Beneszek, urządzając na ten cel loteryą fantową i składki. Na trakcie krakowskim, w pobliżu miasta jest piękny chociaż mały kościół oo. reformatów z klasztorem i internatem dla kleryków, a za nim dawny kościół przy szpitalu św. Ducha ze statuą N. P. M. nad bramą, przemieniony teraz na zbór ewangielicki Par. ew. augsb. istnieje tu od 1797, ma dusz 360 i dwa filiały w Przemyślu i Monasterzu. W stronie półn. wschodniej obok rynku stoi mała, uboga cerkiew gr. kat. , mająca w podwórzu plebanią. Na trakt radymiński schodzi się przez małe wały, ostatni ślad dawnego zamku, u których stóp znajduje się okazały dwupiętrowy budynek, zbudowany w r, 1875 dla umieszczenia szkoły realnej. Przy tym trakcie, ale o 2 kil. od miasta, znajduje się zbudowany w r. 1876 klasztor pp. niepokalanek, obwiedziony wysokim murem. Klasztor połączony z zakładem wychowawczym dla córek najzamożniejszych rodzin, jest urządzony stosownie do tego cełu. Od XIII w. miał tu być także kościół ormiański. J. jest siedzibą c. k. starostwa i urzędów z niem połączonych, o. k. sądu pow. , rady powiatowej, rady szkolnej okręgowej na powiat jarosławski i cieszanowski, urzędu poczt. i telegraf. W J. znajduje się szkoła ludowa męzka 4klasowa, 5klasowa wydziałowa żeńska i szkoła wyższa realna przemieniona w roku 1869 z niesamoistnej dwuklasowej na trzechklasową a w. r. 1872 na wyższą. Do tej szkoły uczęszcza 256 uczniów. Prócz tego na przedmieściu leżajskiem szkoła 2klasowa i Iklasowa ludowa. J. ma dwie apteki i mieszka w niem sześciu lekarzy. Założenie J. przypisują Jarosławowi I, który zdobył Przemyśl od Mieszka II w 1031. W XI w. zaś pierwszą wzmiankę o tem mieście znajdujemy u Praya Hist. Hung. pod r. 1234, według której król węgierski Andrzej, wyprawiwszy się dla powrócenia na tron halicki wypędzonego przez rusinów syna Kolomana, gród Irosto zdobył. Przedtem dzielił J. losy Przemyśla, Panowaiiie węgrów nie mogło być tutaj dłuższem, bo znów o wyprawie Beli czytamy. Nawała Mongołów w 1241 zapewne zniszczyła ten gród zupełnie, ale drewniane miasto prędko się podnieść musiało, bo już w r. 1247 por. Lewicki Dr. Obrazki Przemyśla, str. 75 toczy się pod Jarosławiem walna bitwa między Romanowiczami, Polską i Węgrami. Wtedy J. był warownią, trudną do zdobycia. Od tego czasu niema wspomnienia o Jarosławiu aż do r. 1375, albowiem w tym r. 7 grudnia wydaje Władysław Opolski we Lwowie ważny dokument, mocą którego przenosi to miasto z dotychczasowego miejsca przed swój zamek, aby tamże na nowo było założone na prawie magdeburskiem; nadto dodaje miastu sto łanów frankońskich a dziedziczne wójtostwo powierzył jakiemuś Piotrowi i tegoż synowcowi Maciejowi, ktorzy mają stawać na każdą wyprawe wojenną, z kopią i kuszą na koniu, w zbroi porządnej. W tym samym roku nadał ten książę łan kościołowi par. rzym. kat. , którego prawdopodobnie był fundatorem. W kilka lat później 1394 i 1398 napotykamy w aktach konsystorskich pierwszego proboszcza jarosławskiego Piotra. Po ustąpieniu Opolczyka 1379 r. nadał Ludwik węg. Jarosław jakiemuś staroście węg. , o którego czynności nie mamy śladów; tylko po śmierci Ludwika roku 1382 trzymała się jakiś czas załoga węgierska, pokąd orężem nie została wyparta. Od tego czasu pozostał J. stale przy Polsce; tutaj zatrzymuje się Jadwiga dążąc dla zajęcia Rusi czerwonej po śmierci swej siostry Maryi, tutaj witają ją bojarowie przemyscy, a ona wydaje 18 lutego 1387 sławny przywilej ziemi przemyskiej. W kilka lat później 1394 i 1398 znajdujemy w aktach konsystorza przemyskiego pierwszego proboszcza jarosławskiego Piotra. Za Kazimierza W. posiadali chwilowo J. potomkowie Otona z Pilczy. Władysław Jagiełło nadał je swemu pasierbowi Janowi Granowskiemu 1417 z tytułem hrabstwa, a później Jaśkowi z Tarnowa, którego potomkowie pisali się później jarosławskiemi. Teraz wzmogło się miasto w czasach pokoju. Władysław III w dyplomie wydanym w Budzie 1443 wspomina o rozległym handlu i kupcach zagranicznych, nadaje miastu prawo składu, grożąc kupcom utratą kupna, którzyby się poważyli to miasto pominąć. W 1470 r. tworzy Rafał Jarosławski starosta lwowski ordynacyą jarosławską, którą Kazimierz Jagieloń

Jarosław