mniejszych posiadłościach gburskich utrzymuje się jeszcze stare 3polowe gospodarstwo, tylko po większych dobrach jest ulepszona uprawa roli. Hodują najwięcej żyto, kartofle, mało jęczmienia i grochu, a najmniej pszenicy; także jarkę, bukwitę sieją po piaskach z lichym pożytkiem. Drzewa owocowe nie udają się dobrze i są tu rzadkie. Len i konopie sieją li tylko dla własnej potrzeby. Łąki sa obszerne ale małodonośne, po największej części torfiaste. Mianowicie we wschodniej części pow. mało mają siana, które sobie z Polski dokupują. W ostatnim czasie nieco więcej zbierają siana, ponieważ znaczne obszary błotnistych łąk osuszone zostały ponad wielu jeziorami, w których do kilka stóp wody spuszczono. W części zaohodniopołudniowej znajduje się co najmniej 450 włók czystego piasku latającego, który tylko okoliczne pola zanieczyszcza. Bory są bardzo obszerne w pow. , prawie tylko do rządu należące. Rozkładają się na 7 nadleśnictw. Rosną w nich najczęściej sosny, jodły i t. d. Roku 1874 wynosiła summa pieniężna za rozprzedane drzewo tal. 95, 000, obecnie przeszło 100, 000, ponieważ drzewo coraz bardziej drożeje. Drzewo rośnie około 80 do 100 lat, nim się ścina. Z prywatnych dóbr tylko ubliokie dobra mają na spyzedaż drzewo. Rozwożą drzewo częścią na południe Piskiem i kanałem do Narwi i Polski, więcej jednak na północ parowcami do sfacyj nowej kol. żel. mazurskiej w Lecu i Węgoborku. Z powrotem zabierają z sobą do Jańsborka różne towary, mianowicie sól. Chów koni i bydła w ogóle na dość niskim stopniu stoi. Z pomiędzy zwierząt żarłocznych znajdują się lisy, wilki, jaźwce i kuny. Myśliwstwo jednak mało rozwinięte. Zato wielki pożytek z ryMtwy. Fiskalne po największej części jeziora, liczne i wielkie, tysiące talarów przysparzają kasie corok, a wielu mieszkańcom dają utrzymanie. Znaczniejsze ryby są leszcze, sandacze, liny, szczupaki, węgorze, morenki i t. d. Węgorze t. z. rzeczne Flussaale ukazują się nieraz w nadzwyczaj wielkiej ilości w rzece Pisku, tak że je rękami niemal chwytają. Także leszczy zadziwiającą moc często łowią, osobliwie w jeziorze Smiardowem. Sumy w Smiardowem też się znajdują. Pod względem osad pow. jańsborski obejmuje 3 miasta Jańsbork, Biała, Orzysze, 194 wsi, dóbr rycer. 9, domen. król. 3, hutę żel. 1, dóbr 27, folw. 14, pustkowi i wybudowań 155. Wsie gburskie nie są jeszcze wszystkie separowane. Trakty bite 1 z Dłutowa naprzeciwko Wincenty w Polsce przez Jańsbork do Ządzborku, państwowy, mil 5 i pół; 2 z Jańsborka na Orzysze, Ublik, Stoczki do Leca, powiatowy, mil 4; 3 z Jańsborka na Białe, Drygale do Ełka, mil 5 utrodmona komunikacya. Wodne drogi w 2jakim kierunku rozchodzą się przez powiat na północ kanałem jańsborakim przez jeziora do Rynu, Lecu i Węgoborka, na którejto przestrzeni 5 parowców kursuje. W południową stronę Piskiem uregulowanym i kanałami przewożą drzewo, ryby i t. d. do Polski. Drogi żel. niema w powiecie. Najbliższa stacya w Ełku około 5 mil odległości. Ludności liczy pow. jańsborski 4438L z których zaledwie kilka tysięcy jest niemców, reszta pruskopolscy mazurzy Jak wykazują stare przywileje, zaludnienie naszego powiatu miało miejsce dopiero w XV wieku. Pierwszy przywilej na Jańsbork pochodzi z roku 1367; wtedy jeszcze naokoło żadnej tu nie było osady przez dłuższy czas. O ile wiemy otrzymały potem, swoje przywileje wsie tutejsze Liski, Sokoły, Kowalewo, nad polską granicą leżące, r. 1428; Bielczące także opodal granicy na południe od Biały 1429, Pawłoczyny i Pietrzyki 1435, Brygały 1438, Jeże, Kocioł i Giętkie 1445, Dąbrówka, Kaliszki 1447, Orłowo i Rozogi 1448, Myszki 1449, Bogumiły i Skarszyny 1452, Grabowo 1453 i t. d. Warunki osiedlania były wszędzie prawie te same; zwykle od włóki dawali pół marki i 2 kury; dobra tz. wolnych liczyły najczęściej 10 do 15 włók, od których 1 służbę w wojnie pełnili. Pod względem wyznania, prawie wszyscy mieszkańcy powiatu są lutrzy, katolików zaledwie jest 300, żydów 400. Parafij luter. 9 Orzysz liczy wiosek 29, Biała 34, Drygały 45, Okartowo 21, Jeże 17, Jańsbork 77, Kumilsk 26, Różyńsk 23, Turośle 23. Katolicka parafia na cały powiat 1 w Jańsborku, synagogi 2. Szkół publ. 107, nauczycieli 108, nauczycielek 90, prywat, szkół 13 uczniów 166. Głownem zatrudnieniem ludności uprawa roli. Rzemieślników w 3 miastach 301, po wsiach 506; kupców w miastach 38, we wsiach 46. Pod względem przemysłu słabo nader rozwiniętego notujemy browarów 7, gorzelni 35, pieców do wypalania wapna 4, parowy młyn 1. Wyroby płótna, wełny, półwełny dosyć często się znaohodzi, ale tylko jako dodatkowe zatrudnienie obok gospodarstwa dla potrzeb własnych. Farbierni 5, cegielni 8, olejarnia 2, tartaki 3, smolarni 8, węglami 5, fabryka likworów 1, octu 1, młynów wodnych 14, wiatraków 15. Huta żelazna we Wądołku dostarcza wszelkich potrzebnych wyrobów tak w gospodarstwie jak przy kuchni. Utrzymywana kosztem rządowym, własność rządu. Targi odbywają się corok 4 razy w 3 miasteczkach kramno, na bydło i konie; nadto na płótno 8dniowe Wgi w Jańsborku. Nadleśnistw liczy pow. 7 Szeroki bór ma podleśnictw 2, Grądówki 4, Zresztą po piaszczystych gruntach bardzo jest Jańsbork 4, Kulik 3, Kurwie 2, Turośle 3,

Jańsborg