woju. Łąki i pastwiska bardszo dobre, położone dy mr. 351, łąk mr. 38, nieużytki są w dolinach i rozpadlinach oraz nad rzeczkami Krztynią i Białką inaczej Szczerbnicą, śród obszernych lasów, które składając się z wysokopiennej przeważnie młodej sosniny a także niezłej dębiny, są w dobrym stanie i według racyonalnych prawideł gospodarstwa leśnego urządzone. Przez lasy te przechodzi szosa myszkowskojędrzejowska. Ziemia w lasach piasczysta. w głębi zawiera w wielkiej obfitości kamień wapiennokrzemienny, bardzo odpowiedni do budowy murów i również zdatny na szosę. W Irządzach górnych na wyniosłem wzgórzu znajduje się zdaleka widny, bardzo starożytny kościół pod wezwaniem św. Wacława, zbudowany przy schyłku XIII w. przez Świętopełków ówczesnych dziedziców. W XVII w blizkości Irządz stoczoczona została walka pomiędzy hufcami polskiemi a najezdcą Rakoczym, w czasie której kościół i cała wieś zostały zrabowane i spalone. Po wojnach pod koniec tegoż wieku, kościół został odbudowany ale właśnie w skutek tego stracił dawną swoją cechę i okazałość, mury bowiem i wieża zostały zniżone, sklepienia zaś które podczas pożaru runęły zostały zastąpione sufitem z belek. I dziś jeszcze świątynia ta, pomimo obecnego zaniedbania, przedstawia się okazale i stanowi istotną ozdobę całej okolicy. Jako arcydzieło sztuki ogrodniczej należy tu zanotować szpaler z drzew grabowych, w ogrodzie proboszcza miejscowego, w kształcie korytarza o płaskim suficie urządzony. przykrycie to liściaste jest tak gęste że nietylko promienie słońca przezeń się nie przecisną ale deszcz prawie że nie przechodzi. Szpaler ten długi jest około trzystu kroków. Na miejscu znajduje się sąd gminny IV okręgu pow. włoszczowskiego oraz urząd wójta gminy. Z zakładów przemysłowych znajduje się tu tylko gorzelnia z produkcya roczną około 25, 000 rs. Ludność tu zamożna, lecz mało oświecona; przeważnie zajmuje się rolnictwem. W okolicach Irządz od czasu do czasu pług rolnika wyorywa albo jakąś urnę z przedhistorycznych czasów albo pieniążki z czasów Jana Kazimierza. Opis historyczny Irządz znajduje się wraz z rysunkiem N. 112 ser. III r. 1878 Tygodnika Illustrowanego. Roku 1827 wś I, liczyła 50 dm, 420 mk. Par. I, ma 5140 dusz. Porównać też Lib. benef II, 207. Według Tow. Kred. Ziems. dobra I. składają się z folwarków I. górne, I. dolnei Zawadka; wsi I. , Zawadkai Mikołajewice. Rozl. wynosi mr, 2946 a mianowicie fol. I. górne grunta orne i ogrody mor. 447, łąk mor. 149, pastwisk mr. 200, lasu mr. 888, zarośli mr. 37, w osadach młynarskiej, leśnych i cegielni mor. 34, wody mr. 5, n. nieużytki i place mr. 50, razem mr1810; folw, Irządze dolne, grunta orne i ogroplace mr. 22, razem mr. 411; folw. Zawadka grunta or ne i ogrody mr. 368, łąk mr. 26, pastwisk mr. 5, lasu mr. 298, zarośli mr. 5, wody mr. 1, nieużytki i place mr. 22 razem mr. 725. Bud. w ogóle mur. 8, drew. 44; płodozmian 9 i U polowy. Są pokłady torfu, kamienia wapiennego i piaskowca budulcowego. Wś Irządze osad 85; wś Zawadka osad 27, z grantem mr. 347; w Mikołajewie osad 17, z gruntem mr. 201. Gmina Irządze zajmuje poładniowo zachodnią stronę pow. włoszczowskiego; graniczy od południa z gminą Rokitno rządowe od zachodu częścią z powiatem olkuskim gm. Krazyce, częścią z gminą Lelów, od północy z pow. Noworadomskim gm. Koniecpol, od wschodu z gminami Secemin i Szczekociny. Terytoryum gm. Irządze ma długości od wschodu ku zachodowi wiorst 14, szerokości odpo, łudnia ku północy wiorst 13; powierzchnia wynosi 21, 285 i pół mr, Gruntów dworskich gmina obejmuje 14, 407 mr. , włościańskich 6, 878 i pół mr. ; większych posiadłości 10 wszystkie prywatne, małych włościańskie 636 osad; na większą posiadłość przecięciowo przypada po 1440, 7 mr. , na małą posiadłość po 10, 8 morg. Ziemi ornej w gminie ogółem znajduje się 11, 871 mr. , nieużytków 527 i pół lasów 6941 i pół mr. Gleba ziemi w częmr. , ści zachodniej gminy glinkowata, w części wschodniej iłowatosapowata z domieszką gliny, przy granicy północnej i południowej piaszczysta. Ziemia w całej gminie urodzajna; z korzyścią uprawiają tu rzepak, pszenicę, rośliny pastewne i okopowe. Powierzchnia gruntu nierówna, mocno falista, znajdują się tu naprzemian wysokie wzgórza i głębokie doliny, parowy, oraz wąwozy. Lasy położone są na piaskach wzdłuż południowej granicy gminy nad rzeką Krztynią, oraz nad rz. Pilicą przy wschodniej i północnej granicy i zajmują 28 proc. z ogólnego obszaru gminy. W ogóle są sosnowe wysokopienne, zniewielką przymieszką dębiny i buczyny; gospodarstwo leśne w większej części prawidłowe i racyonalne. Łąki rozpołożone są częścią w dolinach śród pól, częścią w lasach nad rzekami. Przez terytoryum gminy przepływają cztery rzeki 1 Pilica stanowiąc granicę wzdłuż, na długości wiorst 8, 2 Krztynia, w odległości granicy południowej, na długości wiorst 9, 3 Białka albo Szczerbnica, płynąca równolegle do Krztyni, na długość wiorst 8, 4 Wreszcie Korytnica, właściwie struga leśna płynąca przez terytoryum gminy na długości wiorst 4. Stawów jest 7, ogólny ich obszar wynosi morg. 14, w ogóle nieźle zarybione. Wsi i wiosek w gminie znajduje się 28, ogólne zaludnienie wynosi 6397 mieszkańców mężczyzn 3150, kobiet 3247. Domów w gminie 730 mur,

Irządze