we są w Przyjezierzu Amsee, w Chełmcach, w Cierpcu Schirpitz, w Dąbrowie Louisenleide, w Jerzycaoh, w Liszkowie, w Łojewie, Markowicach, w Murzynnie Wielkiem, w Nowej wsi Wielkiej Gross Neudorf, we wsi Papros, we Włostowie, w Wodku, w Wójcinie. W r. 1831 ludność pow. wynosiła 42, 321 mk. , na milę kwadratową przypadało 1291 mk. , katolików było 30095, protest. 9, 876, żydów 2, 350. Domów mieszkalnych było w r. 1831; miejskich 759, wiejskich 4, 518, ogółem 6, 277. Większa część dzisiejszego pow. inowrocławskiego należała do dawnego województwa inowrocławskiego, około 19 mil kw. , miastami Inowrocławiem i Gurciskowem, część mniejsza, około 9 mil kwadr. zaś do dawnego województwa brzeskokujawskiego, z miastamł Strzelnom i Kruszwicą; mała wretecie cząstka wchodziła w skład województwa gnieźnieńskiego, zawierająca wsio Kruszę podludową, Niemojewo, Bożejowice, Markowice, Ludzisk, Rzadkwin, Ciechsz, Rzegotki, mniej więcej 2 mile kw. Inowrocławskie województwo wraz z brzeskokujawskiem tworzyło Kujawy czyli ziemię kujawską; obydwa sejmikowały wspólnie i jednego używały herbu, t. j. pił orła białego w złotem polu i pół lwa czarnego, jedną koroną uwieńczonych. Ten podział nastąpił prawdopodobnie po śmierci Kazimierza kujawskiego, r. 1268, gdy Ziemomysł otrzymał Inowrocław, a Łokietek Brześć. Wojewodowie inowłocławscy lub inowrocławscy pisali się z początku gniewkowskiemi, równocześnie zaś bywali obok nich wojewodowie brzescy czyli kujawscy; było dwóch wojew. Jarosławów, jeden władysławski, drugi kujawski. Na akcie sejmu horodelakiego z roku 1413 podpisał się Janusz z Kościelca, wojewoda gniewkowski, i Maciej z Łabiszyna, wojewoda brzeski. Od r. 1434 czytamy w dokumentach tytuł wojewodów inowrocławskich zamiast władysławskich; rok poprzednio Jordan z Grabia jeszcze pisał się wojew. władysławskim. Małej objętości to województwo w porównaniu z innemi dzieliło się na dwa powiaty, inowrocławski i bydgoski; przyłączono do niego jeszcze ziemię dobrzyńską. Dwóch miało większych senatorów, wojewodę i kasztelana inowrocławskich, jednego mniejszego, kasztelana bydgoskiego. Na mocy uchwały z roku 1510 sejmikowało wspólnie z województwem brzeskiem w Radziejowie; samo województwo inowroc. obierało dwóch postów na sejm i jednego deputata na trybunał. Od r. 1768 po złączeniu trybunału koronnego uchwalono, aby obadwa województwa tylko jednego deputata obierały. W roku 1772 część województwa inowrocławskiego wraz z miastem Inowrocławiem przeszła pod panowanie pruskie; później sądy ziemskie inowrocł. przeniesiono do miasteczka Podgórza wskutek uchwały sejmu warszawskiego z r. 1776. Pomiędzy ostatnimi wojewodami najsłynniejszym był Jędrzej Zamojski, późniejszy kanclerz wielki koronny, autor projektu do praw. Województwo inowrocławskie graniczyło aż do pierwszego podziału kraju ze strony północnej z województwem pomorskiem i Wisłą, dzielącą je od województwa chełmińskiego, ze wschodu także z Wisłą oddzielającą je od ziemi dobrzyńskiej, na południe z wojew. brzeskokujawskiem; na zachód było oddzielone Notecią od wojew. gnieźnieńskiego. Pod względem archeologicznym zdobycze nie są dotąd zbyt obfite; pod Inowrocławiem tuż przy solankach wykopano urny, w pobliżu złamany młotek kamienny. Dyrektor Schwartz wymienia miejscowości, gdzie się znajdują tak nazwane szańce szwedzkie czyli raczej starożytne wały grodowe. Pod Kościelcem jest wał z rowem w kształcie podkowy otwartej ku jezioru; w jednym końcu we wnętrzu szczątki sa bruku; pod Szarlejem wysoki jest wał grodowy na wyspie jeziora Gopła z podwójną fosą. Nadto znajdują się szańce w Kołudzie, w Janikowie, pod Gońskiem, jeden tuż pod Przedbojewicami, drugi w stronę ku Duchownej Kruszej, trzeci ku Kruszy Zamkowej. Nad Gopłem pod wsią 0strówkiem wykopano nadto dwa wielkie żelazne oszczepy; żelazny miecz zgięty w wielkiej urnie, w tejże fibulę i nóż, różne inne odłamki; małe wreszcie, czarne naczynie, podobne do puhara. Obok znajdowało się mnóstwo skorup, węgli, kości zwierzęcych szczęka końska; nakoniec wędzidło końskie brązowe. W Niszewicach odkryto pod cmentarzem protestanckim warstwę grobów pogańskich, jeden z nich wystawiony z gładkich kamieni tworzył sklepienie, skąd wydobyto 7 urn z pokrywami; obok garnuszek z uchem wielkości filiżanki, w którym znaleziono pierścienie metalowo; okrągły, po jednej stronie jeszcze dość kończaty kamień piorunowy, dwa dość wielkie młotki kamienne, jeden łupkowy, drugi bazaltowy. W Radajewicach wykopano siekierki kamienne, strzały krzemieniowe i t. p. M. St. Inowskie, Inowo, jez. w pow. dzisieńskim, do 2 w. długie, do 300 saż. szerokie. Inruecken niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Quittainen. Insar, miasto powiatowe w gub. penzeńskiej, nad rz. Insarą i Issą, 1277, wiorst od Petersburga, a 96 od miasta guber. odległe, 8901 mieszk. Tu osiedleni byli strzelcy za panowania Piotra I; posiada 4 cerkwie i st. poczt. Inse niem. , wieś kościelna nad zatoką kurońską, w pow. Nizinami zwanym, przy ujściu rzeczki Insy czyli Griebe do zatoki, otoczona z wszystkich stron szerokiemi lasami. Bliskość zatoki sprowadza wilgotny klimat z częstą i

Inowskie

Insar

Inse