stu prawo magdeburskie. Roku 1268 i 1269 wojsko wielkopolskie pod wodzą Bolesława księcia kaliskiego oblegało I. Leszek Czarny książę sieradzki zagarnął r. 1275 część Kujaw wraz z I. i pisał się Lestko Siradensis et Vladislaviae Junioris dux. Władysław Łokietek książę kujawski odziedziczył po braciach posiadłości te, a zostawszy panującym w całej Polsce, wcielił je do Korony. Nie mogąc od krzyżaków odzyskać Pomorza, udaje się z prośbą do papieża, który wyznacza kommisyą do rozstrzygnięcia sporu. Pod przewodnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława, w przytomności pełnomocnika krzyżackiego, komisya ta przez rok cały w I. sprawę badała i wydała wyrok na korzyść Polski. Krzyżacy jednakże nie uczynili zadosyć wyrokowi; przeciwnie zajęli 1332 r. I. z innemi grodami, Kazimierz Wielki dopiero na mocy traktatu kaliskiego i zjazdu inowrocławskiego w roku 1347 nakłonił Krzyżaków do wydania I. Ludwik król oddaje 1377 roku miasto z innemi grodami kujawskiemi prawem lennem siostrzeńcowi swemu Władysławowi, księciu opolskiemu, do którego należało przez lat 20, warowne zamkiem i obwiedzione murami. , Gdy Władysław Jagiełło celem odzyskania Żmudzi i ziemi dobrzyńskiej z rąk Krzyżażaków zamyślał o wojnie, r. 1397 odbył sie zjazd w I. królowej Jadwigi otoczonej orszakiem senatorów, z wielkim mistrzem Konradem Jungingen, ażeby zażegnać burzę. Królowa, widząc ze strony Krzyżaków tylko wykręty i odwlekanie sprawy, odezwała się wedle Kromera duchem wieszczym, Za megoż żywota nic przeciwnego niewdzięcznicy za tak rozpustną śmiałość nie odniesiecie, wszakże po zejściu mojem wszystkich tych niecnot Wielkiemi szkodami i hojnym z was krwie wytoczeniem, koniecznie musicie wypłacić. Na polach grunwaldzkich spełniła się przepowiednia cnotliwej królowej. Król po odniesionem zwycięztwie, w I. odbiera r. 1410 wiadomość o drugiej walce szczęśliwej pod Koronowem, zkąd wielkie zastępy jeńców przybywają; obdarza hojnie zwycięzców, ludzkim się okazuje dla jeńców. R. 1430 Krzyżacy już znowu pod miasto podchodzą, palą je; pożar pochłonął wtedy całe archiwum miejskie. Kazimierz Jagielończyk mając wzgląd na spalone miasto i zagładzie uległe prawa, ponawia je w roku 1450; uposaża mieszczan trzecią częścią gruntów do wojtowstwa należących i różnetni przywilejami. .. W r. 1459 miasto dostawia królowi na wojnę z Krzyżakami 20 uzbrojonych pieszych. Jeszcze lustracya z r. 1616 świadczy o zamożności miasta Było wtedy z gruntu murem, dwoma przekopami i dwoma wałami opasane; w murze było baszt 13 i 3 bramy. Znaczne posiadało grunta i dziewięć wsi nadanych od królów i Rzeczypospolitej pro melioratione et commodo civitatis. Admmistracya miasta, wówczas na nowo uporządkowana; przewyżka dochodów miała być oddawaną star oście, ażeby gmachy i budowle publiczne mogły być w dobrym stanie utrzymywane, co się dawniej nie działo, gdyż mieszczanie dzielili dochody pomiędzy siebie, skutkiem czego mury się zwaliły, baszty obleciały, wały wozami rozjeźdżono, przykopy pozałaziły; ztąd I. miasto obrony, , wielkie oszpecenie Korony było. Srogie znowu nieszczęście nawiedziło miasto r. 1656. W tym roku bowiem Szwedzi je ze szczętem spalili. Przywileje żydów spłonęły. dla czego król Jan III odnawia prawa żydowskie r. 1681. W wieku ośmnastym miasto zajmuje znowu znaczną przestrzeń, lecz było licho z drzewa zbudowane i nader błotniste. Roku 1772 dostało się pod panowanie pruskie, w r. 1792 liczyło domów 291 i 1, 371 mk. ; z których połowę żydów; w r. 1811 domów 417 i 3, 106 mk; w r. 1837 4, 761 mk; chrześcian 2, 844, żydów 1, 917. I. był dawniej stolicą wojew. t. n. por. Gniewków, miał wojewodę, kaszt. większego i starostę grodowego. Pierws7ym wojewodą inowrocławskim podług Niesieckiego był Maciej z Radolina w r. 1400; ostatnim Piotr Sumiński w r. 1791. Pierwszym kasztelanem podług tego samego źródła był Jan herbu Rogala roku 1402; ostatnim w roku 1783 Jan Dąbski. I. otrzymał nową ordynacyą miejską roku 1835. Trzy wogóle były kościoły katolickie 1 kościół św. Mikołaja, obecnie kościół paraf. ; 2 klasztor franciszkanów; 3 kościół Panny Maryi, dawna fara. 1 Teraźniejsza fara jest ceglana, ma trzy nawy. Na zejściu się presbiteryum z nawami wznoszą się na zewnątrz małe wieże. Facyata i wnętrze kościoła były w XVIII w. restaurowane. W zakrystyi tylko utrzymało się pierwotne spółczesne budowli kościoła ostrołukowe sklepienie. Do kościoła tego przeniesiono szczątki alabastrowego pomnika Radojewskich z r. 1762 z dawnego klasztoru franciszkanów. 2 Starożytny ten klasztor był fundowany r. 1261 przez książąt kujawskich; spoczywają w nim zwłoki Warcisława księcia pomorskiego, zmarłego r. 1271. Po zamknięciu klasztoru r. 1809 zamieniono go na budowlę prywatną; znajduje się obecnie w jego murach olejnia. 3 Najdawniejszy zabytek, kościół Panny Maryi, znitszczony pożarem z r. 1834, od lat kilkudziesięciu stoi pustkami. Łepkowski, który w r. 1865 zswiedził Kujawy opisuje w następujący sposób ciekawą tę budowlę Ruiny owe stoją na pagórku śród cmentarza, przedstawiają presbiteryum i podłużną nawę pojedynczą, nieco od niego Szerszą, oraz dwie z czworobocznych podstaw wznoszące się wieże, które, rozdzielone wśród

Inowrocław