wiarę chrześciańską. Krzyżacy przez długi pływ po lewej. Miasta znajdują się 3 W po czas zamek iławski utrzymywali w dobrym wiecie Iława, Tapiewo i Alembork, w któ Kożanka, Tchorzanka M. i W. Langguth, Łowizowo, Montyki, Nowa wieś Neudorf, Nejdyki Neuguth, Katarzynki Neukrug, Piotrkowo, Piecki, Pikus, Kwiry Quirren, Radomek Kl. Radem, Rudzicz Raudnitz, Czerwona karczma, Szczepkowo Louisenhof, Schönforst, Szymbark, Szeplerzyzna Schonerswaldc, Zancik, Segnowy Segenau, Dziarny Gl ehren, Dziarnówko, Kamień Stein, Kamionkv Gr. Steinersdorf, Silma Kl. Steinersdorf, Stradomno Stradem, Smolniki Theerofen, Tynwałd Tillwalde, W. Ostrów, Gr. Werder, Windyki Windeck, Wikielec Winkeladorf, Wilczan Wolfsdorf i w. i. Szkółka katol. 1 dotąd utrzymuje się w Iła wie dla 70 katol. dzieci. Przed reformacyą is tniały na tej przestrzeni w teraźniejszej iław skiej parafii kościoły w Iławie, Ławicach, .. Gromotach, w Szonforście, w Dziarnach, Rudziczu, Montykach i Piotrkowie, które wszyst kie przez. inowierców zabrane zostały; z tych 6 w ich rękach zaginęły t. j. w Ławicach, Gromotach, Szonforście, Dziarnach, Montykach i Piotrkowie. Kś. F. Iława nad Preglem, al. Jeława, niem. Wehlau, Welau, miasto pow. w Prusach wschodnich, w obwodzie regenc. królewieckim, na lewym brzegu rz. Pregel położone, do której tu wpływa poboczna rz. Łyna Allefl. Ludności zniemczałej i luterskiej prawie tylko liczy około 4000. W miejscu jest kościół luterski parafialny, stacya kol. żel. królewieckoejtkuń skiej, władze powiatowe, sąd okręgowy Amtsgericht, szkoła miejska realna, stacya telegr. itd. Trakty bite rozchodzą się ztąd obok kolei żelaznej i rzeki spławnej Pregla w stronę do Królewca i do Wystruci. Na połd. wiedzie bity trakt na Gierdawę do Mazur. Targi licznie zwiedzane odbywają się na płótno 6 dni, na konie 3 dni, na bydło i konie 2 razy, kramne 2 razy. Gdzie teraz jest miasto I. , znajdowała się od najdawniejszych czasów osada staropruska w prowincyi nadrawskiej położona. Pisze znany geograf niemiecki Henneberger roku 1595, że tu był dąb prastary, czasów pogańskich sięgający, prusakom zapewne święty. Dodają niektórzy, iż był tak wielki, że książę Albrecht i syn jego Fryderyk, na koniach siedząc, zwroty w nim czynili. Wspomnionego r. 1595 istniał jeszcze. Potom, rzeźbami różnemi i imionami osób ciekawych zwiedzających cały zapisany i nadwyrężony, zniszczał. Zamek został tu zbudowany albo na nowo wzmocniony r. 1255 przez pogańskich jeszcze prusaków, żeby im był obroną przed krzyżakami. Dowódzca ich nazywał się wtedy Tirslo, ale podobno zdradził swoich i zamek krzyżakom oddał. Mówią, że przyjął potem stanie. R. 1454 wraz z miastem zamek Polsce się poddał. R. 1460 dla braku żywności oblegającym krzyżakom zwrócony, istniał jeszcze przez niejaki czas. Następnie jednak, nie wiemy tylko kiedy i z jakiej przyczyny, został zaniechany, i nikt więcej o nim nie pisze. Nawet teraz nie wiedzą, w którem miejscu by leżał. Miasto tutejsze założone zostało roku 1335, pierwszy przywilej otrzymało r. 1339. Przed reformacyą znajdowały się tu kościoły i klasztory 1 farny kościół św. Jakóba, dotąd istniejący, budowany r. 1380; 2 kaplica św. Jerzego czyli raczej zwykła prepozytura krzyżacka, połączona z cmentarzem miejskim i szpitalem, istniała poza miastem. Potem zaginęła; 3 Klasztor starych franciszkanów pierwotnych, fundowany r. 1349 po szczęśliwej bitwie nad rz. Strobą przez mistrza w. krzyż, Henryka Dusmera, 4 Drugi klasztor oo. franciszkanów reguły ostrzejszej odnowionej także tu istniał, nie wiadomo tylko kiedy założony. Następnie zapewne przez wojny podupadł. Dopiero wskutek napominali stolicy apostolskiej na nowo wzniesiony i przywrócony r, 1490 za mistrza w. Jana von Tiefen. Czasu rozpoczynającej się luterskiej reformacyi r. 1519 sami mieszczanie klasztor ten zerwali, mówiąc, żeby tu w tak małem miieście 2 klasztory się nie utrzymały. Dodali jeszcze, żeby też i nieprzyjaciel w przypadku wojny mógł go opanowaó. Z rozkazu mistrza Albrechta wcieleni zostali zakonnicy do klasztoru pierwszego starego, gdzie wszyscy takim sposobem mieli się połączyć, iżby reguła ostrzejsza była przyjęta. W kilka lat potem klasztor zaginął. R. 1540 był Srogi pożar, który prócz fary cało niemal miasto zniszczył. Roku 1542 i 1593 burze okropne poczyniły wielkie spustoszenia w mieście. Przy końcu XVI wieku margraf Jerzy Fryderyk zamierzał tu przenieść z Królewca wszechnicę, do czego jednak nie przyszło. R. 1657 d. 19 września podpisano tu sławny traktat iławski Wehlauor Vertrag między królem polskim Janem Kazimierzem i kurfirsztem brandeburskim Fryderykiem Wilhelmem mocą traktatu tego Prusy Polsce hołdujące stały się państwem udzielnem. Powiat iławski zajmuje obszsaru kwadr. mil 18, styka się na północ z pow. labiewskim, na wschód z wystruckim, na południe z gierdawskim i frydlądzkim, na zachód z królewieckim. Drogi komunikacyjne 1 kolej żel królewieckoejtkuńska ze stacyami Iława, Tapiewo i Kapkeim, 2 Trakty bite królewieckowystrucki, iławskogierdawski, iławskotyl życki, labiewskofrydlądzki przez Tapiewo. 3 Drogi wodne rz. Pregel spławna, Dejma, dopływ z prawej strony, spławna, i Łyna, do

Iława nad Preglem