k. najwięcej zostawił po sobie pamiątek w Husiatynie; on to około 1645 r. wymurował po prawej stronie rzeki farę i klasztor bernar dynów i wiele przyczynił się do obmurowania miasta i wzmocnienia zamku. Buczackim trak tatem H. dostał się turkom i wcielony został do paszałykatu podolskiego, dopiero za Jana III, w czasie wiedeńskiej wyprawy, Jędrzej Potocki kasztelan krakowski, Husiatyn i inne grody podolskie wyswobodził z rąk tureckich. Zamek jako też obmurowanie znacznie przez Turków zostało nadwyrężone. Od Potockich większa część w pow. kamienieckim dostała się Łabędzkiemu, od którego nabyli dzisiejsi posiadacze Żelscy; druga mniejsza część Moderowskich dziś Chlebowskiej. H. pamiętny byt nością tu Władysława króla, Jana Kazimie rza w czasie wojen tureckich i kozackich, a także przejazdem cesarza Piotra I. Były tu niegdyś sławne jarmarki, na które przybywa li kupcy z dalekiego wschodu. Dr. M. Husiatyn z Kierniczkami zwany także Usiatyn, Wsiatyn, miasto powiatowe w Galicyi, leży na samej granicy rosyjskiej, pod 49 4 półn. szer. a 43 52 wsch. długości, na prawym brzegu Zbrucza. Na półn. sąsiaduje miasto z Olchowczykiem, na zach. z Czabarówką, na płd. z Suchodołem, na wsch. z Husiatynem należącym do pow. kamienieckiego. Miasto zbudowane jakby na półwyspie, na wzgórzu wysuniętem na wschód, oblanem z trzech stron Zbruczem. Dolina Zbrucza opada poniżej miasta do 223 m. Zachodnia część obszaru wznosi się najwyższymi punktami do 275, 300 i 311 m. Obszar miasta zajmuje 2517 mr. 1320 sążni kwadr. Liczba mieszk. 5514 736 obr. rzym. kat. , 698 gr. kat. , 3780 izraelitów. Własność większa obejmuje roli ornej 954, łąk i ogr. 59, pastwisk 106, lasu 302 mr. ; własn. mniejsza roli ornej 819, łąk i ogr. 102, pastw. 30 mr. Orne pola zwą się Popławy, Szmoragowa, Dębniki, na Trzaskowej dolinie, na Krzyżowej drodze, Mogiłki, za Grabnikiem, Rowiska; łąki są dwie Popławy sianożęć i Stawisko; pastwisko jedno leży na granicy Suchodołu, drugie, Ostrowiec, na wyspie Zbrucza; las Grabnik zajmuje płd. zach. kraniec obszaru miejskiego. H jest siedzibą urzędu powiatowego st. poczt. połączona traktem pocztowym z Kopeczyńcami o 25 kil, i z drugim H. o 2 kil, i podatkowego, sądu powiatowego i posterunku żandarmeryi, notaryatu, urzędu pocztowego i telegraficznego, urzędu celnego, komisyi szacunkowej dla uregnlowania podatku gruntowego i rady powiatowej. Jest tu szkoła etatowa dwuklasowa, jeden lekarz, 3 chirurgów i apteka. Parafia rzym. i gr. kat. są w miejscu; pierwsza należy do dekanatu czortkowskiego, druga do husiatyńskiego, a obie do archidyecezyj lwowskich. Bo par. rzym. katol. należą prócz H. wsie Czabarówka, Olchowczyk i Wasylkowce. Rok erekcyi tej parafii nieznany, ale z aktów kościelnych widać, że istniała ona przed r. 1610. Dzisiejszy kościół, fundacyi Kalinowskiego, należał do bernardynów aż do zniesienia zakonu w r. 1784. Par. gr. kat. obejmuje prócz H. filią w Olchowczyku. Cerkiew murowana. Na uwagę zasługuje synagoga, przed 100 laty wymurowana, z gotyckiemi oknami i płaskim niewidzialnym dachem. Stan czynny majątku miejskiego wynosi 2300 zł. , dochodu było 96 zł. w r. 1881. Tutejsza kasa pożyczkowa gminna, założona 1869 r. , ma kapitału 2452 zł. Z instytutów dobroczynnych jest szpital założony ze składek w r. 1855 na 16 chorych. Kapitał zakładowy czynił 524 zł. w obligacyach i dom z urządzeniem. W r. 1881 było dochodu 30 zł. Hr. Baworowski, właściciel Kopeczyniec, założył fundusz w celu rozdawania rocznej zapomogi między 3 inwalidów. Majątek zakładowy tego funduszu wynosi 500 zł. ; w r. 1881 było 30 zł. dochodu. Przemysł miejscowy obejmuie, prócz rolnictwa, którem się prawie wszyscy mieszkańcy chrześciańscy trudnią, wyroby szewckie, grubego sukna i odzieży dla włościan, wyroby kuśnierskie i narzędzi gospodarczych. Gorzelnia tutejsza założona na wielkie rozmiary; browar pospolity słynie w okolicy wyborną piwnicą. Dawniej była tu fabryka wyrobów powroźniczych wraz z czesalnią i przędzalnią, lecz upadła w r. 1870. Na jarmarki tutejsze przybywali niegdyś kupcy wschodni ze swymi towarami. Aż do r. 1872 był H. ważnym punktem handlowym na drodze z Podola galicyjskiego do rosyjskiego. Po otwarciu kolei z Tarnopola do Podwołoczysk stracił dawno znaczenie a do ożywienia handlu przyczyni się dopiero kolej transwersalna, która połączy H. ze Stanisławowem, a około której rozpoczęto w r. 1882 prace przygotowawcze. Nad Zbruczem leżą dwie strażnice kordonowe, jedna na półn. druga na płd. od miasta. Na półn. od miasta leży także zakład kontumacyjny dla bydła, zbudowany w r. 1862, złożony z 8 okołów i szopy do czyszczenia skór. Handel bydłem ustał niemal całkiem w r. 1882 wskutek zamknięcia granicy. Z H. idzie gościniec na zachód do Kopeczyniec a droga powiatowa na płd. zach. do wsi Krzyweńkie. H. należał dawniej do pow. czerwonogródzkiego a wojew. podolskiego. Do r. 1559 był wsią należącą do dóbr królew. ob. H. w pow. kamienieckim. Od Potockich, około r. 1819, przeszedł H. do hr. Zabielskich, dziś do hr. Gołuchowskich. August II ustanowił 2 jarmarki w H, ; ob. dokum. z r. 1755 w aktach ziem. i grodz. t. I, str. 144. Z H. pochodził Semen Nalewajko, syn kuśnierza, później wódz oddziału kozackiego, straco Husiatyn Husiatyn