dali. Ze strony Sapiehów zawierał i podpisał kontrakt ks. Stanisław Staszic jako specyalny plenipotent. Pokazuje się jednak że ks. Sapiehowie byli tylko podstawionymi właścicielamj, a dobra wspomniane Staszic sam dla siebie nabywał; że zaś nie był szlachcicem niemógł więc w państwie austryackiem dóbr na swoje im nabyć, za aktem bowiem z dnia 20 lutego 1801 roku Aleksander Sapieha wszelkie prawa do dóbr hrubieszowskich przelał na osobę żony swej Anny, która następnie za upoważnieniem męża, aktem z dnia 28 marca 1801 r. oświadczyła, że dobra Hrubieszów Stanisław Staszic sam dla siebie rzeczywiście zakupił i z szacunku wypłaconego 700000 złotych tegoż skwitowała, dawszy mu poprzednio dnia 19 marca t. r. nieograniczoną do dyspozycyi powyższemi dobrami plenipotencyą. Aktu tego jednak Staszic w tabuli nie objawił z powodu, że nie mógł dowieść szlacheckiego pochodzenia. Dopiero po przyłączeniu tej części kraju do ks. Warszawskiego za kontraktem zawartym przed Walentym Skorochód Majewskim 1811 roku 19 sierpnia w Warszawie, ks. Sapieżyna wspomniane dobra hrubieszowskie na rzecz i osobę ks. Staszica odstąpiła i na przepisanie tytułu własności w księgach departamentu lubelskiego zezwoliła. Kontrakt ten pod dniem 13 marca 1812 roku w aktach hypotecznych pod liczbą 18 na stronnicy 370 wpisany został. W latach 1801 i 1803 znaczne pożary zniszczyły miasto; wzrost jego na nowo rozpoczął się dopiero w 1806 r. kiedy w Hrubieszowie umieszczono zarząd podprefektury, sąd pokoju i szkołę podwydziałową. W czasie założenia tow. roln. hrubieszowskiego przez Staszica miasto, posiadając dziedziczne swoje grunta, do składu tegoż towarzystwa niechciało przystąpić, weszły do niego tylko dziedziczne części jako to Wójtostwo i Podzamcze; zawsze jednak Staszic przypuścił miasto do pewnych dogodności a mianowicie udzielają się pożyczki amortyzacyjne na ziemie i domy murowane i kto w mieście jak w całém towarzystwie postawi z gruntu dom murowany i pokryje go materyałem niepalnym ten dostaje zwrot 1 4 części wartości tego domu. Od czasu założenia towarzystwa w mieście wymurowano i pokryto materyałem niepalnym 38 domów, za co wypłacono 33, 228 rs. 52 kop. Z tego chrześcianie wymurowali 13 domów i dostali 12198 rs. 37 kop. , żydzi wymurowali 25 domów i dostali 21, 030 rs. 75 kop. Kapitał wypożyczony miastu wynosi 43646 rs. , od którego płacony jest 5 1 2 rocznie procent i umorzenie w ciągu lat 20. W mieście H. urodził się słynny mechanik i matematyk Abraham Stern 1769 r. Par. H. dek. t. n. liczy 3720 dusz. Gmina H. należy do s. gm. okr. III w Dyakonowie, tamże urząd gminny, obszar jej wynosi 12013 mr. a ludnośó 4023. W skład gminy wchodzą Antonowka folw. , Bohorodyca wś, Białoskury, Czerniczyn, Dyakonów, Jakubówka folw. , Każmierówka, Łotoszyny, Makowszczyzna folw. , Michałówka folw. , Moroczyn wś i folw. , Pobereżany, Swierszczów wś i folw, , Szwajcary fol. , Szpikołosy wś i fol. Teosin fol. , Teresówka fol. Tentiuków, Wójtostwo fol. , Wolica Podhorecka. Powiat Hrubieszowski obecny stanowi tylko część północną dawnego powiatu, z którego utworzony został w 1866 r. drugi nowy powiat tomaszowski. Graniczy on od północy z pow. chełmskim, od wschodu z gub. wołyńską, od której oddziela go rz. Bug, od płd. z pow. tomaszowskim a od zachodu z zamojskim. Obszar ogólny wynosi 26, 68 mil kw. Półn. część powiatu, tworząca trójkąt zawarty między rzekami Wełnianką i Bugiem, a odgraniczony od południa drogą bitą łączącą Uchanie z Horodłem, przedstawia obszar lesisty i błotnisty, zwłaszcza nad brzegami Wełnianki i kilku strumieni odprowadzających wody leśne do Bugu. Trójkąt ten pod względem cech fizyograficznych stanowi część przyległego mu Polesia. Jestto najmniej zaludniona część powiatu; wsie rozmieściły się tylko po krawędziach trójkąta nad brzegami Wełnianki, Bugu i przy drodze bitej; środek zajmuje obszar leśny bez wsi i dróg. Dalej ku południowi zaczyna się kraj wzgórkowaty z glebą tłustą, gliniastą, w części czarnoziemną, mający wspólne cechy z przyległym mu Wołyniem. Wzniesienia gruntu zaznaczają się stopniowo i dochodzą do 900 stóp w stronie zachodniej między Uchaniami a Grabowcem; postępując ku wschodowi, spotykamy stopniowe obniżanie się tak, iż krawędzie doliny Bugu leżą na wyniesieniu 650 do 700 stóp nad poziom morza, a więc o 250 do 200 niżej niż część zachodnia. Na żyznej glebie rozsiadły się liczne, ludne i zamożne wsie. Lasy zajmują w powiecie przestrzeni 57632 mórg, z tego przypada 46149 mr. na nieurządzone a 4617 na lasy z urządzonem gospodarstwem leśnem w 1880 r. . Wycięte a nie za drzewione obszary leśne wynoszą 3182 mórg. Włościanie posiadali tylko 195 mr. a za serwituty zniesione otrzymali 2688 mr. ; do osad miejskich należy 622 mr. Sady dworskie zajmują 296 mr. , włościańskie 195 mr. Rolnictwo mimo bogactwa gleby nie stoi na wysokim stopniu rozwoju. Przeważają tu dobra większych rozmiarów po nad 1000 mr. a brak drobniejszych posiadłości. Głównym produktem rolnym jest pszenica, a przy tem w mniejszej ilości buraki uprawiano dla cukrowni w Mirczu. Przemysł fabryczny mało rozwinięty dla braku miast i dróg handlowych. Istnieje w całym powiecie 20 fabryk, w tej liczbie 9 gorzelni z produkcya wartości 306000 rs. , jedna

Hrubieszów