H. dwa młyny na rzece Huczwie, ale po zniszczeniu ich przez gwałtowną wodę wiosenną ze względów sanitarnych nie były już odbudowywane, skutkiem czego staw miał przeszło 120 mr. rozległości zamienił się na piękne łąki z głębokim pokładem torfu, który zaczynają wydobywać na opalanie młyna parowego, postawionego pod miastem H. w zamian za zniesione wodne młyny. W skutek zniesienia młynów poziom wody się obniżył i miasto znacznie się osuszyło. Stacya poczt. i st. telegr. w r. 1881 wysłała 4273 a odebrała 4059 depesz. Progimnazyum mieści się w dawnym klasztorze dominikańskim. Przedtem było tylko trzy klasy, później Staszic przeznaczył 60000 złotych; 1 procentu tej sumy utrzymywał się profesor 4 Masy. Zapis ten zrobiony jest pod tym warunkiem, że gdyby szkołę miano wynieść z H. , w takim razie ten kapitał wraca do kasy Tow. rol. hrub. W roku szkolnym 188 1 2 znajduje się uczniów 187, z tych katol. 95, prawosł. 82, protestant 1, żydów 9. Nauczycieli wraz z inspektorem jest 8 prócz 2 księży rzym. katolickiego i prawosł; wyznania którzy wykładają naukę religii. Klas 4 i piąta przygotowawcza. Oprócz tego są trzy szkółki elementarne 1sza dwuklasowa męzka w U, 56 uczni katolików 17, prawosławnych 39, nauczycieli 2; 2ga szkółka żeńska uczennic 29 katol. 8, prawosł. 15, żyd. 6; 3cia szkółka elementarna na Sławęcinie uczniów 50 katol. 28, prawosł. 22. Na utrzymanie szkółek elementarnych Tow. roln. daje rocznie 235 rs. i 85 far dreir. Władysław Jagiełło przywilejem z dnia 29 września 1400 r. we Lwowie datowanym. mając na uwadze zniszczenie krain ruskich i pragnąc zapewnić dochód swojemu skarbowi ze wsi Rubieszowo w ziemi chełmskiej położonej, wyniósł ją na miasto. W dawnych aktach H. nosi nazwę Rubieszów; nawet Staszic w swej ustawie wszędzie nazywa Rubieszów. Wspomnianym przywilejem wójtow. w H. nadał król Bartłomiejowi obywatelowi chełmskiemu za 00 grzywien groszy praskich prawem dziedzicznem, wyznaczywszy mu dwa łany pola, sadzawkę na rzece Uczew z prawem postawienia sobie młyna, w miejscu nie przynoszącym szkody młynom królewskim, z możnością mielenia wszelkiego gatunku zboża wyjąwszy słodu; nadto połowę przychodu jatkowego, z kramnic piekarskich, szewckich, rybackich, jako też poktórą miał obowiązek zbudować, przydawszy mu trzeci grosz z prawnych kar, a szósty z czynszu, zobowiązując za to jego i jego potomków do służenia na wojnie z dzidą i jednym łukiem. Włożył także obowiązek na rzeczonego Bartłomieja wymierzenia łanów czyli włók grantu dla mieszkańców, ile można najwięcej, z których to łanów po dziesięciu latach powinni byli mieszczanie opłacać po 3 złote czynszu i po 6 groszy dzesięciny, A dla pomyślniejszego wzrostu miasta, nadał mieszkańcom prawo magdeburskie, uwolnił od wszelkiej juryzdykcyi starostów, kasztelanów i wojewodów we wszystkich tak większych jak i mniejszych sprawach, zabójstwach, kradzieżach i innych występkach, poddając ich swemu gdy don za listem królewskim z pieczęcią pozwani będą lub wójtowskiemu sądowi z prawem karania wszelkich zbrodni i tracenią winowajców na miejscu. Tenże król w r. 1400 w dzień św. Remigiusza erygował kościół w H. pod wezw. Wniebowzięcia N. M. P. zastrzegłszy sobie i swoim następcom prawo ustanawiania proboszcza i oddał takowy w zarząd Wacława Łaskiego pisarza królewskiego. Nadał kościołowi gumno tak zwanc Szczepanowskie, mieszkanie, dom na warzenie piwa, browar czyli słodownię, dwa ogrody czyli place, łąkę, sześciu poddanych t polami i łąkami we wsi Pobereżanach, czterech ogrodników z polami i łąkami w tejże wsi, czternastu zagrodników na gruncie kościelnym, zobowiązajuc tych ostatnich do oddawania w dzień św. Marcina po 10 groszy na wosk i lampę, które przed Najświętszym Sakramentem palić się winny, zaleciwszy wójtowi Bartłomiejowi wskazanie tego wszystkiego i oddanie proboszczowi w posiadanie. Dozwolił dla korzyści plebana mieć karczmę, zapewnił wolny wręb w lasach dla niego i jego poddanych w Pobereżanach, wolne mlewo bez miarki, dziesięcinę soli, dziesięcinę snopową wszelkiego zboża i nasienia z folwarków królewskich Hrubieszowa, Czerniczyna, Borodycy, Dyakonowa, Szpikołos, Slipica, Cześniowa, Busieńca, Huszczy, z tego ostatniego miejsca dodając beczkę ryb i beczkę miodu, i z folwarków szlacheckich Gródka, Czumowa, Waliczy, Terchiniec, Terchińskiej Woli, Hassynnego i Ohrowca, nadto wedle zwyczaju dawnego miasta i wsi w ziemi ruskiej położonych, zobowiązał wszystkich mieszkańców H. i innych tamże pola mających do oddawania w dzień św. Marcina z każdego łanu po korcu żyta i po dwa korce owsa. Część Rusi Czerwoną, stanowiąca księstwo bełzkie, zostawała przez czas jakiś w posiadaniu książąt mazowieckich i ci zakładali nowe osady i Już istniejącym nadawali swobody, Władysław ks. mazowiecki i bełzki nowe miasta nadał różnymi przywilejami między innemi na sadzawkę miejską i cło targowe. Tenże książę fundował kościół z klasztorem oo. dominikanów, uposażając wsią Zadubce; dla mieszkańców obrządku greckiego wzniósł cerkiew pod wezw. św. Mikołaja ze stosownem uposażeniem plebana. Zbudowany został zamek a miasto tak szybko zaczęło wzrastać, że już w roku 1411 Władysław Jagiełło po powrocie z Węgier od cesarza Zygmunta zjechał się w H. z

Hrubieszów