ny badacz starożytności Zoryan Dołęga Chodakowski Czarnocki, poczytywał tę wieś za odwieczne grodzisko z czasów przedchrześciańskich. Tu ma grób sławny Jędrzej Śniadecki, autor Teoryi jestestw organicznych. Zwłoki jego spoczywają pod pięknym pomnikiem z marmuru kararyjskiego. 3. H. , wieś, pow. witebski, 1225 dzies, ziemi, własność Mohuczych. Horodno, Horodna, dobra w pow. lidzkim, w parafii Ossowskiej, w drugim i czwartym okr. polic, odległe od miasta Wilna wiorst 70, od pow. Lidy wiorst 24, od miasteczka targowego Ejszyszek wiorst 12 i od st. poczt. Żyrmuny na trakcie z Wilna do Nowogródka i Słonima idącym znajdującej się wiorst 10. H. obecnie dające nazwisko całym obszernym dobrom, było niegdyś dziedziczną własnością Salomei z Sapiehów księżnej Radziwiłłowej i przez nią w r. 1762 darowane zostało Ludwikowi Skumin Tyszkiewiczowi jako ciotecznemu jej wnukowi. Ludwik Skumin Tyszkiewicz, ostatni w tej linii z rodu swojego, był tylko owcześnie kasztelanicem witebskim, ale następnie został pisarzem w. ks. lit. , hetmanem polnym, marszałkiem wielkim litewskim, a po rozbiorze kraju pierwszym marszałkiem gubernialnym litew. , i posiadając obok darowanej sobie Horodnej, własne znaczne dobra dziedziczne, jako to Przewoża, Zabłoć z folwarkami i inne, jako też za przywilejami królewskiemi posiadając ogromne obok takoż Horodna leżące starostwa ejszyskie, wasiliskie, koniawskie, raduńskie i wiele jeszcze innych; Horodno obrał na rezydencyą swoją, i stosownie do tego. zabudowywał i urządzał; pojąwszy zaś za żonę Konstancyą księżniczkę Poniatowską, córkę Kazimierza Poniatowskiego, wielkiego podkomorzego koronnego, brata rodzonego króla Stanisława Augusta, i otrzymawszy przyrzeczenie królewskie, iż w projektowanej za dwa lata bytności swojej na Litwie, odwiedzi go w Horodnej, zbudował na przyjęcie królewskie, podług miejscowego podania, w przeciągu jednego roku, dom wiejskie drewniany wprawdzie, bardzo niewielki w rozmiarach i niczem zewnętrznie od zwyczajnych domów wiejskich możniejszych obywateli nie różniący się; ale wewnątrz z wielkim kosztem, przepychem i gu stem go urządził, sprowadzając do tego rzemieślników i wszystkie wewnętrzne ozdoby wprost z Paryża. Skutkiem wypadków krajowych zapowiedziana bytność królewska w Litwie a ztąd i w Horodnej nie doszła, ale Horodno stało się jedną z najpiękniejszych pańskich rezydencyj w Litwie, i dziś chociaż od przeszło pół wieku stale przez dziedziców niezamieszkiwane, zawsze jednak do pięknych należy i dla tego dało nazwisko ogólnym dobrom w powiecie lidzkim znajdującym się, które i skutkiem obszaru swojego i skutkiem wzorowego urządzenia przez Tyszkiewicza dokonanego i do największych i do piękniejszych należały i nanależą. Tyszkiewicz żyć przestał w r. 1808 a Horodno w całej obszerności oprócz starostw które do rządu odeszły przeszło na własność jedynej jego córki Anny, w pierwszem zamężciu hrabiny Aleksandrowej Potockiej, a w powtórnem hrabiny Dunin Wąsowiczowej, która dobra te za życia jeszcze swojego, nic z nich nie wyłączając i w takim zupełnie stanie w jakim dobra te po ojcu otrzymała, za dokumentem w r. 1856 sporządzonym darowała synowi swojemu hrabiemu Maurycemu Potockiemu, po śmierci którego przed dwoma laty zaszłej, skutkiem działu familijnego wpomienionym roku 1880, dokonanego, dobra horodeńskie przeszły na wyłączną własność hr. Augusta Potockiego. Hrabia Maurycy Potocki, odwiedzając Horodnę, znalazłszy że w domu mieszkalnym przez Tyszkiewicza zbudowanym skutkiem wieku, bo już wtenczas od postawienia go przez Tyszkiewicza przeszło sto lat upłynęło, ściany zewnętrzne miejscami z pionu wychodzić zaczęły, kazał go oszalować i od dalszej ruiny zabezpieczyć. Tym sposobem dom horodeński na długie jeszcze lata pozostanie takim, jakim był za Tyszkiewicza, to jest pięknym, gdyż oprócz jedwabi, którymi ściany są pokryte i które od samego czasu pękać zaczęły, wszystko zresztą posadzki, złocenia i wszelkie inne ozdoby są takie jakby były wczorajsze. Dobra horodeńskie dzieliły się zawsze na dwa klucze, jeden horodeński, drugi przewoski czyli zabłocki o 30 w. od Horodnej odległy i w czwartym okręgu lidzkiego policyjskiego zarządu leżący. Fundum Horodno leży nad małą rzeczką w starych inwentarzach Jodupie zwaną, ale ogólne dobra horodeńskie przerznięte są rzekami; z większych Solczą, Dzitwą, Pielassą i Lebiodą zwanemi. Należą też do Horodnej oprócz mniejszych trzy jeziora do największych w pow. lidzkim zaliczające się, a mianowicie Pielassą, Motora i Duba zowiące się, w przestrzeni swojej 425 dzies, zawierające; z jeziora Pielassy wypływa rzeka Kotra. W samej Horodnej jest kaplica murowana, wewnątrz pięknej architektury, W dobrach zaś horodeńskich są dwa kościoły parafialne, mianowicie w Ossowej dawny do której parafii i Horodno należy, drugi w Zabłociu przez Ludwika i Konstancyą Tyszkiewiczów fundowany i przez nich Wymurowany. Trzeci kościół filialny parafii Bieniakońskiej we wsi Butrymańcach do folwarku Rakliszek należącej zbudowany i kosztem dziedziców Horodnej utrzymujący się. Do dóbr tych przed uwłaszczeniem włościan należało wsi 65 a w nich dymów włościańskich 545, w których podług ostatniej rewizyi 1859 r. byłej liczyło się

Horodno

Horodno