okr. adm. , o 26 w. od Święcian, 22 dm. , 2611 mk. , z tego 165 starowier. , 96 katol. 1866. Gryteiten niem. , ob. Grytyszki. Grytki, folw. , ob. Dyrwiany. Grytyszki, niem. Grietisehken lub Gryteiten A wś, pow. żuławski, par. Heukirch. Grywałd, niegdyś Grynwald, wś, pow. nowotarski, przy gościńcu NowytargKrośeienko, po północnej jego stronie, a na południowowschodnim stoku Lubania ob. Gorce, nad potokiem Wąskim, lewym dopływem Krośnicy. Od zach. przytyka obszar Grywałdu do Krośnicy, od wsch. zaś do Krościenka, a od połud. zapomocą potoku Krośnicy do wsi Hałuszowej i Tyłki. Północnowschodnia granica, oddzielająca G. od obszaru Tylmanowej, bieży głównym grzbietem działu górskiego Lubania, należącego do Gorców, od szczytu Lubania 1211 m. , przez szczyt 1050 m. aż po Marsowiec 832 m. , który już należy do obszaru Krościenka. Ze stoku tego wypływa kilka górskich potoków; największy między nimi, a w pośrodku będący, jest potok Wąski, także Lubańskim zwany, zpod samego Lubania wytryskający. Drugi znaczniejszy pot. jest Polenicki pot. z dopływem Sosnowym. W północnej części obszaru wznoszą się, nieopodal głównego grzbietu wzgórza 1086 m. na zach. granicy, 860 m. , 903 m. Między granicą krośnicką a Wąskim pot. wzgórze 777 m. Od niego na południe wzgórze trawiaste nad samym gościńcem 582 m. ; naprzeciw niego a na wschodnim brzegu pomienionego potoku takież wzgórze 585 m. , przez które wiedzie drożyna z Krośnicy przez Grywałd do Krościenieckiego młyna na granicy G. , tuż nad gościńcem, u ujścia Polenickiego potoku do Krośnicy. Od tegoż wzgórza na północ, po zach. brzegu rzeczonego potoku, wzgórze trawiaste 590 m. Kościół w G. 546 m. Według obliczenia z r. 1869 G. liczy 698 mk. 354 męź. , 344 kob. i 115 chat. Według szemat. dyec. tam. z r. 1880 liczy dusz rzym. kat. 534. Obszar większej pos. obejmuje roli ornej 112, łąk i ogr. 40, pastw. 35, lasu 625, a mniejszej pos. roli ornej 1036, łąk i ogr. 268, pastw. 478, a lasu 105 mr. austr. W r. 1777 było w Gr. dm. 78, rz. kat. mk. 385, żydów 12; w r. 1799 dm. 90, rz. kat. mk. 612, żydów 12; w r. 1824 dm. 106, mk. 611. Według lustracyi starostwa czorsztyńskiego, gdyż doń należała wieś Grywałd, w r. 1765 liczył G. ról 9 i pół, a opłacał podatku rozmaitego złp. 634 gr. 1 i pół. Było tutaj sołtystwo, wybraniectwo i wójtostwo. Sołtystwo było w posiadaniu rodziny Grywałdzkich Grywalskich, do dziśdnia tamże żyjącej. O ile wiadomo, do, r. 1591 sołtysem Gr. był Maciej Grywałdzki. W r. 1591, na mocy przywileju nadanego przez Zygmunta III w Krakowie dnia 22 czerwca, otrzymuje takowe Kacper Grywałdzki i dzier ży je aż do śmierci r. 1615. Po nim prawdo podobnie był sołtysem Bartłomiej Grywałdzki który wr. 1621 sołtystwa swego, mimo rozka zu królewskiegOj nie chciał ustąpić Maciejowi Rypińskiemu, o co tenże wniósł w maju t. r. zażalenie do aktów grodu sądeckiego. Skut kiem tego król wyznaczył t. r. komisyą do ocenienia i wykupienia sołtystwa z rąk Bartło mieja Gry wałdzkiego. Komisya ta składała się z Jakóba Łabęckiego, plebana sromowieckiego, i komisarzy Jana Kołaszkowskiego, Stanisława Piotrowskiego i Jakoba Zaleskiego. W r. 1623 Bartłomiej Grywałdzki jeszcze siedzi na sołty stwie. Ozy Maciej Rypiński był sołtysem, nie wiadomo. Poczem był sołtysem Wojciech Gry wałdzki, po którego śmierci Jan Kazimierz, przywilejem z 13 31 lipca 1654 r. nadanym w Warszawie, nadał sołtystwo to Walentemu Sasinowi, chorążemu chorągwi wojewodzica bracławskiego. Ostatnim sołtysem Gr. był Franciszek Grywałdzki, który umarł 24 lute go 1791 r. T. r. w czerwcu 18 zajęto to soł tystwo na rzecz skarbu. O wybraniectwie wia domo tylko tyle, że w drugiej połowie XVIII wieku dzierżyli je Franciszek, Andrzej i Sta nisław Chryczykowie Hryczkowie za przy wilejem Augusta III z 5 stycznia 1745 r. Mie li oni wolny wręb w lasach królewskich, nale żących do starostwa czorsztyńskiego, tak na opał jako i budynki; następnie prawo wolne go robienia piwa i palenia gorzałki na swoje własną domowa potrzebę, wolnego łowienia ryb i zwierzyny, wolny młyn. Według tego przywileju byli oni uwolnieni od wszelkich robót, danin i innych powinności, do dworu al bo zamku czorsztyńskiegood poddanych czor sztyńskich należących, tudzież od wszelkich ciężarów żołnierskich, przechodów, noclegów, chlebów zimowych i składek pieniężnych, któ re gromada czorsztyńska wsi G. składać i za stępować za nich powinna. Wybrańcy płacili łanowego rocznie 100 złp. Wójtostwo w Gry wałdzie dzierżyli Antoni i Franciszek Grywałdzcy za przywilejem Augusta II z 5 grud nia 1724 r. Było zagrodników 3, młyn 1, bro war 1; następnie Jakób i Anna, tudzież Anto ni i Rozalia Grywałdzcy, małżonkowie, otrzy mują zezwolenie królewskie z 11 paźdz. 1759 r. na ustąpienie prawa swego do wójtowstwa w Gr. Franciszkowi i Józefowi synom swoim. Wójtowstwo w Gr. według lustracyi z r. 1765 miało dochodu złp. 490 gr. 27, den. 4, wydatko w złp. 90 gr. 27, zatem roczny dochód do kwarty złp. 400, den. 4, czyli kwarty złp. 100, den. 1. Kościół w Gr. jest ekskurendą pa rafii krościenieckiej. Stacya pocztowa Kro ścienko. Właściciele Michał i Anna Dziewul scy. Br. G. Gry wda, Hrywda, ob, Szczam. Gryzą, niem. Gńesen, wieś, pow. olecki, na Mazurach pruskich. Gryzieniaty, wś i b. st. pocztowa przy dawnym trakcie ze Smoleńska do Czernihowa, o 19 w. za Eosławlem. Gryzikainicii i G. poduchowny, wieś, pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Iwaniska. Liczy 22 dm. , 161 mk. , 187 mr. ziemi włość. W XV w. G należał do parafii w Ujaździe i był własnością Jana Oleśnickiego h. Dębno. Dług. II, 343. Gryariiice, wś, pow. winnicki, gm. Tywrów, par. Woroszyłówka, należy do klucza tfniewań ob. . R. 1868 miała 26 dm. Dr. M. Gryzła, mała struga na pograniczu Prus wschodnich i zachodnich; początek bierze w pow. oatródzkim z 2 źródeł koło wsi Bartki i Glaznota Marienfelde w Prusach wschodnich. Zaraz po złączeniu się tych źródeł obraca 2 młyny przed i poza wsią Zakurzewem. Odtąd aż do ujścia stanowi granicę między Zachodniemi i Wschodniomi Prusami. Mija najprzód Wiśniewo, obraca młyn w Zajączkach Hasenberg, płynie między Lipowem a Grabowem, oblewa wieś Kołodziejki, mija Pomierki, pędzi młyn zwany Lichotki, rozłącza Pol. od Prus. Gierłoży, gdzie młyn jeszeze obraca, poczem uchodzi niedaleko do rz. Drwęcy. Długość bie gu wynosi około 2 mile, brzegi po większej części górzyste. Ob. t. II, 786. Eś. F. Gryźliny 1. , niem. GfmHn, rycer. dobra, pow. lubawski, nad małą strugą, która z tutejszego jeziora uchodzi do Drwęcy, około 1 i pół mili od Lubawy. Teraźniejszy posiadacz Józef Chrzanowski; budynki po spaleniu nowe w cegłę stawiane, gleba prawie bez wyjątku urodzajna, pszenna. Obszaru ziemi obejmuje mr. 2223, budyń. 24, dom. mieszk. 10, katol. 154, ewang. 5. Parafia Radomno, szkoła Jamielniki, poczta Nowemiasto. 2. G. , niem. Gneslienen, wś kościelna parafialna, pow. olsztyński, 518 stóp nad poziom morza położona, na bitym trakcie olsztyńskoniborskim, przy granicy pow. ostródzkiego, pół mili od Olsztyna, na polskiej Warmii; na gruncie wsi znajdują się źródła rz. Pasaryi PassargeFluss. Gryźliny należały oddawna do dóbr stołowych warmińskiej kapituły. R. 1358 wystawiła kapituła przywilej na wieś, która się miała nazywać Wesintal; nazwa ta jednak nie utrzymała się, tylko starodawna Gryźliny, jako też ma napis zwierzchny na dokumencie Grezeling. Włók było wtedy do obsadzenia in merica positos 60; z tych sołtys Jan Kogeler otrzymał do sołectwa włók wolnych 6, do kościoła było przeznaczonych włók wolnych 5. R. 1580 biskup Marcin Kromer konsekrował tu nowy kościół pod tytułem św. Wawrzyńca. R. 1656 czytamy w urzędowej lustracyi Wieś G. ma włók wszystkich 60, pustych 12, gburów jest we wsi 15, sołtysów 2, młyn 1, karczma 1. Po sekularyzacyi dóbr duchownych rząd pruski wydał tę wieś na własność dotychczasowym czynszównikom. Parafia gryźlinska jest dosyć znaczna; należą do niej wsie G. , Grynał, Pluski, Łańsk, Stabigoda i Wymój. Katolików komunikują cych liczy 1208, poczta Olsztynek Hohenstein. Kś. F. Gryzławki, niem. Grieslach, wieś, pow. węgoborski, na Mazurach pruskich, przy granicy pow. rastemborskiego, o poł miii od bitego traktu do Rarstemborka. Gryzobór, Krasobór, niem. Gruessau, wieś, pow. kamieniogórski na Szląsku. Jest tu zniesiony klasztor i dwa piękne kościoły z obrazami dzielnego pędzla; w jednym z nich wielkie organy i sarkofag książęcy z grobowcem Bolka I, ks. na Świdnicy, i jego rodziny. I Gryzów, kol, pow. radomski, gm. Błotnica, par. Jankowice. Ma 5 dm. , 7 mk. , 93 mr. obszaru. Gryzów, niem Greisau, Grysow, wś, pow. nissański, przyszosie z Nissy do Prądnika, o 2 mile od Nissy, w par. Lindewiese. Dominium ma tu 558 mr. rozl. a wś 72 osad, 2583 mr. rozl. i kościółek filialny, podobno z XIV w. F. 8. Gryżowa, rz. , lewy dopływ Bubissy, bierze początek z jez. Gasztwinis na gruntach cytowiańskich, płynie bystro przez góry, wpada do Dubissy między Saudynikami a Lidowianami. Przepływa okolice widuklewskie, które 1371 r. plądrował w. mistrz krzyżacki Henryk von Kniprode. Gryżyna 1. wś, pow. kościański, nad Obrą, 14 dm. , 177 mk. , wszyscy kat. , 37 analf. Kościół paraf, katol. dekan. kościańskiego. Poczta i st. kolei żel. w Kościanie o 9 kil. 2. G. , dom. , pow. kościański, 2654 mr. rozl. , 16 dm. , 242 mk. , 20 ew. , 222 kat. , 105 analf. Własność Lossowa. W XVI wieku należała do Starzeńskich, herbu Ślepowron, w XVII w. do Naborskich; później do Makowskich herbu Ogończyk. Kościół gryżyński istniał juz na początku XVI wieku; z początku był drewniany, w połowie XVII w. już murowany. W r. 1735 Wacław Zakrzewski, herbu Wyssogota, był dziedzicem Gr. ; kazał kościół wyrestaurować. Przed wielkim ołtarzem jest kamień ciosowy z napisem, z którego się okazuje, że tam są złożone zwłoki Anny Brzeźnickiej, małżonki burmistrza poznańskiego, zmarłej w Gr, r. 1552. Prócz tego kościoła jest jeszcze za wsią kościółek św. Marcina, który podobno pierwotnie był kościołem parafialnym. Przy tym kościele wznosi się brzoza gryźyńska, znana z legendy, która podała przedmiot do pięknej balady o zepsutem dziecku, Morawskiego. Trzeci jeszcze był kościół w parafii gryźyńskiej we wsi Racacie, własności w XVI i XVII wieku Kosti ków Broniszów, w XVIII w. Jabłonowskich, a Gryteiten Gryteiten Grytki Grytyszki Grywałd Gry wda Gryzą Gryzieniaty Gryzikainicii Gryariiice Gryzła Gryźliny Gryzławki Gryzobór Gryzów Gryżowa Gryżyna 1