Ogólnej przestrzeni mg. 233; w tem 13 mg. uwłaszczonych. Gospodarstwo rolne w dobrej kulturze. Owce negretti. Własność Wilhelma Orsetti. W. W. Dobrzienen niem. , ob. Dobrzyny Dobrzyałów, ob. Dobrzyjałów, Dobrzyca, niem. Dobberschütz, miasto, pow. krotoszyński, nad potokiem uchodzącym do Lui tyni, pobocznej Warty, i nad gościńcem prowadzącym z Koźmina przez Pleszew do granicy Król. Polskiego pod Stawiszynem, w okolicy częścią pagórkowatej, częścią płaskiej; w pobliżu rozległe lasy, należące do księstwa krotoszyńskiego. Zamek z parkiem. Ma 158 dm. , 1310 mk. ; 710 kat. , 442 ew. , 152 żydów. Ludność przeważnie polska. Należy do sądu okręgowego w Koźminie. Kościół kat. paraf. należy do dekanatu koźmińskiego. Ma nadto kościół protestancki i synagogę. Szkoła elementarna kilkoklasowa, 249 analf. Mieszkańcy trudnią się głównie rolnictwem, chowem bydła, a mianowicie trzody chlewnej; wyrabiają w znacznej ilości szufle, rydle; cegielnia, 2 gorzelnie, mała fabryka maszyn. Towarzystwo pożyczkowe. Agentura pocztowa, biuro telegraficzne. Gościniec na miejscu. Stac. kol. żel. Pleszew o 9 kil. Dawniej w Dobrzycy wznosił się zamek obronny śród trzęsawisk. W końcu wieku XVI wojewoda Gorzeński, generał adjutant Stanisława Augusta, zniósł go i wystawił na tern samem miejscu pałac podług planu architektu Zawadzkiego; malowania wewnętrzne są pędzla braci Smuglewiczów. Ogród jest dziełem ogrodnika Giencza, który później szańce Lipska przetworzył na publiczne spacery. Miasteczko D. jest gniazdem starożytnej rodziny wielkopolskiej Dobrzyekiek, herbu Leszczyc; ci posiadali je aż do schyłku wieku XVII; w XVIII było własnością Gorzeńskich, następnie Turnów; teraz przeszło w ręce niemieckie. Kościół kat. założyli Dobrzyccy, istniał już w wieku XV; pierwotny zgorzał w XVIII wieku; w nim mieściły się groby familijne i wizerunki Dobrzyckich, Jaskólskich i inne; w obecnym nie ma już żadnych pomników przeszłości. Wokolicy wykopano siekierkę kamienną i monety srebrne, pomiędzy niemi trzy rzymskie. M. St. Dobrzyca 1, niem. Borkendorf, wś włość. , pow. wałecki, par. Piła Schneidemühl, poczta Krępa Kramske, szkoła w miejscu. Obszaru ziemi 1135 mórg, budynków 56, domów mieszk. 25. 2. D. , niem. Borkendorf, wś ryc. , pow. wałecki, par. Piła, poczta Krępa, szkoła. Obszaru 3153 mórg, budynków 23, domów mieszk. 8. Mieszkańców razem z wsią włościańską 367, katoł. 112, ew. 255. Dobrzyca, rz. , wpada do Radomki. Dobrzyca, niem, Döberitz, mała rz. w Prusach Zachodnich, początek bierze w południotwej części prow. pomorskiej, w powiecie dra weńburskim, dawniejszem starostwie drahim skiem. Płynie w kierunku południowowschod nim na pograniczu pow. złotowskiego i dra wenburskiego, następnie przez pow. wałecki, wpada do rz. Piły, z Piłą do Gwdy Küddow, z Gwdą do Noteci. Długość biegu wynosi około 3 mile. KL F. Dobrzyckie pole, niem. Döberitzfekle, folw. , należący do Rudek Hofstädt, pow. wałecki, par. Wałcz, poczta Wielboki Pol. Fühlbeck, szkoła Rudki. Budynków 17, dm. mieszk. 8, katol. 1, ewaug. 103. Kś. F. Dobrzyjałowo, wś i folw. , pow. kolneński, gm. Rogienice. W 1827 r. było tu 34 dm. i 290 mk. ; par. D. dek. kolneńskiego 3276 dusz liczy. Kościół i par. erygował 1425 r. Stanisław herbu Trzaska; obecny po 1856 r. zmurowany. Dobra D. składają się z fol. D. i wsi D. i Budy Mikołajki. Od Łomży w. 14; od Kolna w. 20; od Stawisk w. 14; od drogi bitej w. 3; od Czyźewa w. 55; od Grajewa w. 45; od rz. Narwi w. 6. Rozl. przestrzeni folw. wynosi 1870 m. a mianowicie grunta orne i ogrody m. 601, łąk m. 322; lasu m. 902; nieużytki i place m. 45; bud. mur. 7, drew. 15; dwa młyny wodne; pokłady torfu; stawy; struga pod nazwą Jura przepływa przez territorium dóbr. Wieś D. os. 64, grun. m. 305; wś Budy Mikołajki osad 7, gruntu m. 83. Nomenklatura Jurzec, mająca około m. 6, w r. 1871 odprzedana i oddzielną księgą hypoteczną objęta. Dobrzyków, wś i folw. , nad Wisłą, pow. gostyński, gm. i par. Dobrzyków. Posiada kościół par. drewniany. W 1827 r. było tu 28 dm. , i 458 mk. Jest tu przystań statku parowego. We wsi D. urodził się 1738 r. kś. Józef Osiński, fizyk polski i chemik. Par. D. dekan. gostyńskiego 3474 liczy dusz. Kościół i parafia niewiadomej erekcyi, ale istniały już przed XV w. W latach 1506 do 1635 par. D. do Radziwia należała. Obecny kościół 1775 wystawił Józef Sołłohub, wojew. witebski, ówczesny dziedzic D. Dobra D. składają się z folw. D. i wsi D. , Korzeniówka Nowa, Korzeniówka Stara i Kłopówka; od Warszawy w. 119; od Gostynina w. 21; od Gąbina w. 7; od dr. bitej w. 4; od Pniewa w. 28. Rozl powierzchni dworskiej wynosi m. 2740 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 381; łąk m. 231; past. m. 192; lasu m. 360; zarośli m. 30; nowin po wyciętym lesie m. 1310; nieużytki i place m. 230; w osadach karczemnych m. 6; bud. mur. 17, drew. 26. Gorzelnia, browar, młyn wodny, cegielnia i pokłady torfu. Wieś D. os. 48, gruntu m. 139; wś Korzeniówka Nowa osad 12, gruntu m. 180; wś Korzeniówka Stara osad 14, gruntu m. 156; wś Kłopówka utworzona z gr. poduchownych. R. 1872 z dóbr tych sprzedano gr. m. 128 wł. wsi Ludwikowa, Karolewa, Dobrzyń nad Drwęcą, os. , dawniej mko, pow. rypiński, gm. Dobrzyń, par. Dulsk. Leży na lewym brzegu rzeki Drwęcy, stanowiącej tu granicę od Prus, naprzeciw miasta Golubia. Odl. od Rypina 25 w, od Lipna 33 w. , od Kowalewa st. dr. żel. toruńskowystruckiej 12 w. Posiada kościół katolicki murowany, kościół par. ewangelicki, synagogę, komorę celną II klasy, sąd gminny, urząd gminny, szkołę pocztową, stacyą pocztową, kasę wkładowo zaliczkową. W 1827 r. liczył 117 dm. i 1837 mk. ; obecnie ma 201 dm. i 3665 mk. w tej liczbie 2359 żydów, 94 niem. Gruntów miejskich 652 mg. i wspólnych 266 mg. Do połowy XVII w. D. stanowił i zwał się przedmieściem golubskiem. W 1684 r. 22 lipca, posiadacz jego ówczesny, Zygmunt Działyński, obdarzył je przywilejem, który był potwierdzany w 1721 r. 15 czerwca przez Jakóba Działyńskiego, a w 1740 r. 6 sierpnia przez Marcina Działyńskiego. W 1789 r. Ignacy Działyński przedmieście to wyniósł do stopnia miasta, chociaż już daleko wcześniej w aktach kościelnych zwane było oppidum, i nadał mu swój herb rodowy. Przywileje przechowują się w archiwum akt dawnych w Płocku pod Nr. 24 i 25. Obecnie cały handel D. znajduje się w ręku żydów, rzemiosła i rolnictwo chrześcian. Kupców gildyjnych 10, cząstkowych 30, dystrybucyj 18, straganów 20, szynków 7, szewców 80, krawców 55, rzeźników 20, stolarzy 12, kołodziejów 2, przekupniów świń 10, tokarz 1, rymarzy 2, blacharzy 2, powroźników 2, introligator 1, kowali 3, ślusarzy 3, kapelusznik 1, tkaczy 2, mularzy 6, cieśli 2, piekarzy 6, farbiarz 1, kuśnierzy 2, czapników 4, zdunów 6, bednarzy 2, szklarzy 6, traczy 4, malarz 1, szwaczek 4. Wyroby sprzedają się na jarmarkach, których jest 6 do roku, tudzież na targach odbywających się we wtorki i piątki. Trzy garbarnie, na niskim znajdują się stopniu; fabryka świec i mydła; przerabiają razem surowych materyałów za 6, 000 rs. Kościół katolicki murowany, wzniesiony przez dawnego dziedzica Wybranieckiego w r. 1823. Bóżnica murowana, przerobiona z fabryki sukien. Komora celna II klasy, przez którą w 1876 r. wywieziono za granicę surowych produktów za 650, 639 rs, , wwieziono towarów za 112, 941 rs. , za co pobrano cła 39, 544 rs. Kasa pożyczkowooszczędnościowa ma kapitału zakładowego 1. 653 r. 09 i pół kop. Por. Koresp. Płocki r. 1877 Nr. 11 do 36. A. P. Dobrzyń nad Wisłą, miasto na prawym wyniosłym brzegu Wisły, pod 52 38 2 szer. półn. i 37 3 2 dług. wschodniej, odl. od Płocka i Lipna po 28 w. , połączone jest drogami bitymi z Płockiem i Lipnem. D. posiada kościół paraf. murowany, dom schronienia dla starców i kalek, szkołę początkową, magistrat, stacyą pocztową. Należy do sądu pokoju III okręgu w Lipnie. W 1827 r. liczono tu 213 dm. i 1890 mk. W 1861 r. było 206 dm. i 2221 mk. w tej liczbie 486 żydów; obecnie liczy 2289 mk. , w tej liczbie 681 żydów. Z zakładów fabrycznych istnieją tu browar z produkcyą na 3834 rs. ; fabryka octu wyrabiająca za 1, 045 rs. rocznie, i cegielnia z produkcyą na 11, 428 rs. D. stanowił prawdopodobnie najpierwszą osadę na obszarze, który od niego przybrał miano ziemi dobrzyńskiej. Obszerne nadrzeczne położenie przedstawiało wiele dogodności pierwszym osadnikom. Stąd powoli posuwała się kolonizacya obszernych lesistych obszarów. To też w XI w. istnieje tu już zamek obszerny a zapewne i kościołek, koło których skupiają się domy pierwszych osadników, zmuszonych staczać walki z niepokojącymi brzegi Wisły Prusakami. Dla osłony przeciw ich napadom Konrad I Mazowiecki osadza w zamku dobrzyńskim niemieckich zakonnych rycerzy, którzy od naszej siedziby przyjmują miano braci Dobrzyńskich. Sprowadzeni w tym samym celu krzyżacy zajmują samowolnie D. w 1233 i trzymają go do 1235 r. Konrad, dzieląc Mazowsze między synów w 1236 r. , oddał D. Bolesławowi kujawskiemu. Warowny ten zamek był celem częstych najazdów Prusaków, Litwinów a wreszcie i samych krzyżaków. Władysław ks. kujawski, nie mogąc podołać obronie, ustępuje D. Władysławowi Łokietkowi lecz dopiero od pokoju toruńskiego 1466 r. D. stanowczo został wcielony w obręb ówczesnej Polski. Teraz dopiero mogło się rozwinąć tu miasto, jakkolwiek założone zostało jeszcze w XIII wieku, prawdopodobnie przy osadzaniu tu braci Dobrzyńskich, Zygmunt I 1519 r. potwierdził używanie prawa chełmińskiego i udzielił wiele nowych przywilei. Ustalone bezpieczeństwo zaludniło lesiste obszary i wywołało ożywiony handel z Gdańskiem. Dopiero wojny szwedzkie i klęski, jakie w skutek nich poniósł D. z całą okolicą, położyły kres pomyślności miasta. Z zamku nie pozostawało i śladu fara spalona przed szwedami w 1656, powtórnie przez pożar 1767, została rozebraną, Znikł również przez spalenie, w zeszłym jeszcze wieku, drewniany kościołek śgo Stanisława. Nabożeństwo do czasów pruskich od 1767 odprawiało się w kościołku śgo Stanisława. Odtąd w kośc. franciszkanów, który założył 1316 Konrad ks. Mazowiecki, 1836 odnowionym. Par. D. liczy 2578 dusz. Świeżo odkryto pod D. kopalnię węgla kamiennego lignitu. Bogactwo to pierwszy spostrzegł poddany pruski, a na jego żądanie zesłany został inżenier górniczy z Petersburga, który kopalnię uznał za odpowiadającą celowi. Tenże sam cudzoziemiec wziął kopalnię w dzierżawę, lecz miejscowi mieszczanie i okoliczni o Dobrzienen Dobrzienen Dobrzyałów Dobrzyca Dobrzyckie pole Dobrzyjałowo Dobrzyków Dobrzyń