zachodzą tu jako właściciele Gruszczyńscy, I Podewilowie, Golcowie i inni. Z pruskich czasów znani są generał von Pelet Norbonne, Freiherr von Gemmingen, von Livonius, Brach; vogel, obecnie Sommer. Kościół istniał w Gr. od najdawniejszych czasów. Początkowo był parafialnym. Patronatu był z początku królewskiego. Później w wojnach krzyżackich razem ze wsią zapewne wiele ucierpiał. R. 1435 Runge ze Sypniewa pozabierał z kościoła co było droższych kosztowności. W czasie reformacyi luterscy tutejsi dziedzice zabrali go i osobnego predykanta przy nim utrzymywali. R. 1617 arcyb. gnieźn. Gębicki zalicza wprawdzie kościół grono wski jako należący do dekanatu w Łobżenicy; wątpić jednak należy, czy rzeczywiście znajdował się wówczas w ręku katolików, ponieważ następnie bez ustanku prawie toczy się o niego proces. I tak r. 1720 brzmi dekret sądowy, ażeby dziedzic ówczesny Ekhard Golz w przeciągu 6 tygodni wydalił predykanta, a kościół napo wrót oddał katolikom. Me musiał jednak wypełnić dekretu, bo już r. 1736 arcyb. Potocki znowu zakazuje luteranom wszelkich publicznych funkcyj w tym zabranym kościele. R. 1740 wyszedł nowy dekret, żeby zbór ten bezprawny natychmiast rozwalić. Luteranie jednak, jak sami teraz piszą, wyrobili sobie przywilej u króla jegomości, mocą którego kościół miał być nietykalnym. Tak tedy daremne były zabiegi katolików, których zabrany kościół pozostał luterskim zborem. Początkowo pastorowie tutejsi zaopatrywali filią w Batorowie, następnie mieli filią w Marienfelde, a od r. 1722 są dwie filie Batorowo i Marienfelde. Do Gr. należały także nowsze osady Wedelshof i leśnictwo Griinhirsch, ale teraz są odłączone i są własnością innej famili. Na folwarku gronowskim utrzymują gorzelnię. 3. G. , włość, wś, pow. lubawski, nad jeziorem zwanem Gronówko, l 3 mili od bitego traktu lidzbarskolubawskiego. Obszaru ziemi zajmuje mr. 754, budyń. 30, dm. mieszk. 13, katol. 121, ewang. 8. Parafia Rumian, szkoła Jeglia, poczta Kiełpiny. Gr. należało oddawna do dóbr stołowych chełmińskich biskupów, powstało na wyciętych gruntach hartowieckich borów, prawdopodobnie za polskich dopiero czasów; w XVIII wieku nazywa się pustkowiem w borach hartowieckich. Inwentarz biskupstwa chełmińskiego z r. 1759 pisze Gronowo za kontraktem IUmi Leski zr. 1754 trzymają Michał Faralisz, Adam Tołodziecki sołtys, Jędrzej Orzechowski, Michał Kamieński i Stanisław Kołodziej bartnik, ogółem 5 gospodarzy. 4. G. , niem. Gronau, wś, pow. licbarski, przy bitym trakcie orneckodo bromiejskirn WormditGutstadt, przeszło 1 mile od Dobrego miasta. Od początku należała do dóbr stołowych warmińskich biskupów. R. 1364 biskup warmiński Jan II odnowił stary przywilej na tę wieś, który się spalił, Janowi Klingenberg sołtysowi w Gronowie. We wsi było wtedy włók 50, z których sołtys miał wolnych 5 prawem chełmińskiemu Na wspólny wiejski użytek było zapisanych włók 8, od szarwarku i od dziesięcin wolnych; tylko za nie dawali 1 wiardunek czynszu od włóki. R. 1376 biskup Henryk III zapisał mieszkańcom tutejszym błota między Gronowem a wsią Sommerfeld położone. R. 1528 wykupili się mieszkańcy od szarwarku, jaki czynili na biskupim folwarku. 5. G. , niem. Grimm, wieś włość, i sfcacya kolei żel. berlińskokrólewiec kiej, pow. malborski, w żyznych żuławach malborskich, blisko granicy pow. elbląskiego. Obszaru ziemi obejmuje włók 79, włość, posiadłości 18 freikolmische Besitzungen, dzierżawy plebańskie 2, katol. 108, ew. 197, menon. 65, dom. mieszk. 35. Parafia Fiszewo, szkoła, stacya kolei żel. i poczta w miejscu. W Gr. odbywają się 7 razy w roku licznie odwiedzane jarmarki na bydło; jest także młyn parowy do wydobywania wody z rowów i do osuszania nisko położonej roli Dampfwasserschopfmuhle. Dawniej istniały w granicach teraźniejszej wsi Gronowa dwie inne wiejskie osady Gr. i KI. Winkelsdorf, ale że woda w czasie powodzi z Wisły wylana, grunta piaskiom zaszlamowała, zaginęły, i teraz te grunta ma Gronowo. Jeszcze i w stronę ku wsi Eschenhorst należało 8 i pół włóki do wsi tutejszej, I ale po długim procesie ustąpione zostały do Eschenhorst za 800 marek. Pierwszy znany przywilej nadali krzyżacy tej wiosce r. 1414. 6. G. , niem. Grunau, włość, wś, pow. elbląski nad strugą gronowską, z wyżyn tu spadającą, która przy wsi młyn pędzi, na bitym trakcie elbląskoholądzkim, pół mili od Elbląga. Obszaru ziemi obejmuje mr. 3529, Jcatol. 25, ew. 489, menon. 8, dm. mieszk. 45, posiadł, gburskich 10, zagrodn. 21. Parafia, poczta Elbląg, szkoła w miejscu. Jako tu osada oddawna istniała, wskazują między innemi liczne starożytne monety przy tej wsi natrafiane. Nie wspominając wielu srebrnych monet, znalezioI no tu między innemi złote pieniądze cesarzów rzymskich Teodozyusza II 408 450, Sewe ra III 461 466, Leona 457 474, Waleńi tyniana 425 455 i innych. Najstarszy znany przywilej lokacyjny pochodzi z r. 1365, dany od krzyżackiego kom tura elbląskiego Ortulfa z Trewiru prawo dostała ta wieś chełmińskie, włók było wszystkich 50 i pół. Z tych były wolne od opłat 4 włóki, któro miał proboszcz Nowego miasta Elbląga i 5 włók sołtysich; inne 5 włók czynszowały do szpitala św. Ducha w Elblągu. Sądy większe i mniejsze, podobnie jak i gdzieindziej, miał sołtys; polacy i litwini jednak byli od nich wyjęci i musieli stawać przed sądy krzyżackie. R. 1410 d. 30 lipca z Malborka król Władysław Jagiełło zaraz po wygranej bitwie grunwaldzkiej zapisał na własność Gr. razem z pobliską Nową wsią Neuendorf nowemu miastu w Elblągu, z wdzięczności, że Polakom sprzyjało. Ponieważ zaś r. 1457 król Kazimierz Jagielończyk wieś tę zapisał staremu miastu, toczyły się długie spory, kto teraz panem. Chociaż proces nigdy się nie rozstrzygnął, stare miasto jako mocniejsze, wieś Gr. od początku zaięło i zawsze trzymało. Nad gronowską strugą, która przy wsi płynie, istniała dawniej papiernia Papiermiihle; wiadomość jest pewna, że od r. 1609 i później pracowała; kiedy zaginęła, nie wiadomo. Także i hamernia miedzi Kupferhammer znajdowała się tam, zkąd owa struga miedzianą się zwała Kupferfiiess. R. 1749 był wielki ogień we wsi, który większą połowę zabudowań w perzynę obrócił. Przy wsi znajduje się góra, którą teraz jeszcze nazywają I winnicą jak podają rachunkowe księgi z 1533 r. itd. w rzeczy samej wino podówczas na dobre hodowano na tej górze. Porównaj Mich. Euchs Beschreib. der Stadt Elbing und ihres Gebiets Ul, Fragment 74. 7. G. , niem. Gruiiau9 wś, pow. ządzborski, na pruskich Mazurach, przy granicy pow. rastemborskiego i przy trakcie bitym ryńskorastemborskim. 8. G. , niem, Grunau, wieś w pow węgoborskim. Gronowska struga, dopływ jeziora Druzno ob J. Gronowskie pustki, niem. Grunauerwtiste, dawniej były to dobra, zwały się Stobbenberg albo też Teugels Wiiste, obecnie leśnictwo z borem do m. Elbląga należące Kammereiforst, pow. elbląski, zajmuje obszaru mr. 770, dom mieszk. 1. Parafia Elbląg, szkoła Sierpień Berpien, poczta Trunz, odległość od Elbląga 1 mila; graniczy z wioskami Stagnity, Wolfsdorf, Sierpień i Dębice. Od początku należała ta okolica do Elbląga, przez krzyżaków daro wana, jedna część była uprawna, druga lasem porosła; nazywano pierwotnie te dobra folw. miejski; obszaru ziemi było tu wtedy 18 włók. R. 1286 wydało je miasto Henrykowi Rath z Elbląga na dziedziczną własność; odtąd zowią się po niem. te dobra Rathsgut; płacić miał ów Rath do miasta rocznego czynszu 5 marek po 10 wolnych latach. Jeżeliby poganie prusa cy napad na tę okolicę uczynili, żeby pożytku nie było, czynsz miasto opuści. Z boru ma po zwolić mieszczanom brać drwa na opał i do bu dowli. Później nazywają się te dobra, zapewne podług nowych właścicieli, Stobbenberg i Teugelswuste, w końcu, nie wiadomo tylko od kie dy, aż dotąd znajduje się znowu jak od począt ku w posiadaniu miasta. Porównaj Mich. Euchs Beschreib, der Stadt Elbing und ihres Gebiets III, Eragment 82. Kśt F. I i Gronsken niem. L, wieś, pow. węgoborski, st. p. Orłowo. 2. G. lub Grumwalde niem, wś, pow. gołdapski, st. p. Grabowo. Grońsko, niem. Grunzig 1. , wś, pow. bukowski, 32 dm. , 271 mk. , 3 ew. , 268 kat. , 97 analf. Poczta w Lwówku o 3 kil. , st. kolei żel, Nowy Tomyśl Neutomischel o 16 kil. 2. G. , folw. , pow. bukowski, 11 dm. , 176 mk. , należy do gm. Lwówek Neustadtbei Pinne. Grontzken niem. , ob. Grądzhie. Gronwalde niem. , pow. żuławski 1 os. , st p. Neukirch; 2 wś, st. p. Kellminen. Gronzig niem. , ob. Grońsho. Gronziowa, ob. Grąziowa. Groosten niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. Ragneta. Gropa, przys. mka Kimpolung mołdawski Gropa, także Grofa, nazwa działów górskich, szczytów, połonin, potoków w paśmie Karpat, a głównie w Beskidzie lesistym. 1 Grofa, szczyt i dział górski lesisty, w obr. gm. Perehińska, w pow. dolińskim, na północ od grzbietu głównego. Od Popadii, szczytu w głównym grzbiecie 1742 m. , ob. Guretwyna, wybiega ku północy potężne ramię górskie Beskidu aż ku dolinie potoku Jlołody, dopłyI wu Łomnicy. Od szczytu Popadii małej 1603 m. , od Popadii 1742 m. o 2 kil. na półn. zach. odległej, wychodzi boczna gałąź ku płn. zach. między potoki Haniniec i Popadią i kończy się nad połączeniem się tych dwu potoków I czubkiem 1259 m. Główny zaś grzbiet bieży od Popadii małej ku płn. wsch. po szczyt 1737 m. Od tego szczytu skalistego na płd. wsch. i płn. zach. bieży gniazdo skał potężnych, które nosi ogólne miano Parenki. Połudn. wsch. kończyna tych Parenek wznosi się 1653 m. nad potokiem Parenkami, dopływem Pietrosa, a płn. zach, ramię kończyną się poniżej szczytu 1405 m. wysokiego lasem Zełeną Jaworyną zwanym, nad pot. Mołodą. Drugie ramię od szczytu 1737 m. wybiegające ku płn, zach. zowie się Męczył Muńczuł, którego czubki są 1436 m. i 1410 m. Trzecie ramię z tego samego węzła wychodzące tworzy dalszy ciąg właściwego grzbietu, który tu pokryty obszernemi połoninami zowie sie Błyśce Płyśce. Kończy się on tu szczytem Grofą, dochodzącym do wys. 1752 m. Od niego wybiegają jako ostateczne kończyny dwie odnogi, jedna ku zachodowi, zowiąca się Grofą, a druga ku północy po szczyt 1557 m. Od tego idą znowu dwie odnogi, jedna ku zachodowi po potok Mołodę i zowie się Grofecki Kin, a druga ku półn. wsch. po ujście potoku Kotelea do Mołody, kończąc się tutaj wzgórzem 1009 m. Dział ten zowie się W Kotelcu. Od Błyśca wybiega ku wschodowi ramię górskie po szczyt Kaniuś wełyki 1647 m. , a odtąd ku północy po szczyt Kaniuś mały 1624 m. ; jako dział wodny między

Gronowo

Gronowska struga

Gronowskie pustki

Gronsken

Grońsko

Grontzken

Gronwalde

Gronzig

Gronziowa

Groosten

Gropa