wielowiekowymi dębami. G. stanowi jedne I z ulubionych wycieczek dla zwiedzających Oj ców. Są tu obecnie łomy kamienia posadzko wego. W 1827 r. było tu 8 dm. i 61 mk. Opisy i widoki G. , por. Kłosy t. XVIII, str. 70 i Tyg. Illustr. z 1880 r. T. IX, str. 107. 11. G. por. Grodzisk. Br. Ch. Grodzisko 1. , wś na prawym brzegu Ska wy, w pow. wadowickim, należy do parafii rz. kat. w Pakro wicach a urzędu poczt, w Zatorze, zkąd jest 4 5 kil. odległą; ma 246 mieszk. rz. kat. wyznania. Mniejsza pos. wynosi 177 m. n. a. roli, 50 m. pastw, i 56 m. lasu. Niegdyś własność klasztoru zwierzynieckiego. 2. G. , wś nad potokiem Grodzisko, wpadającym do Wisłoka, w pow. rzeszowskim, należy do par. rzym. kat. w Dobrzechowie a urzędu poczt, w j Strzyżowie, zkąd jest o 8 kii. odległą; ma 860 mieszk. rzym. kat. wyznania i szkołę ludową dwuklasową. Większa pos. wynosi 181 m. n. a. roli, 12 m. łąk i ogr. , 8 mr. pastw, i 67 m. lasu; mniej. pos. 1019 m. roli, 98 m. łąk i ogr. , 88 nu pastw, i 157 m. lasu. Niegdyś własność klasztoru koprzywnickiego Lib. benef. III, 392. 3. G. , mko wraz z wsiami G. dolne i G. górne w pobliżu ujścia Wisłoka do Sanu, w pow. łańcuckim, na zach. granicy osad ruskich, ma kościół paraf, murowany, którego budowę rozpoczęto w r. 1720 a ukończono w r. 1754, urząd pocztowy i szkołę ludową trzechklasową. Ludność wynosi 5094 mieszk. , między nimi 364 żydów. Ta ludność trudni sie uprawą roli i płócienictwem i tutaj odbywają się ważne tar gi na płótno. Większa pos. w miasteczku wy nosi 332 m. n. a. roli i 58 m. łąk i ogr. ; mniej. pos. 3200 m. roli, 341 m. łąk i ogr. , 216 mr. pastw, i 428 m. lasu. W obudwu wsiach pos. mniej. 2629 m. n. a. roli, 104 m. łąk i ogr. , 171 m. pastw, i 244 m. lasu. Grodziska dolne I mają kasę pożyczkową gminną z kapitałem 300 zł. wa. 4 G. , wś, pow. dobromilski, nad Wyrwą, przy kolei galicyjskowęgierskiej, o 6 kil. na płn. wsch. od Dobromila, a 2 kil. na płd. zach. od st. poczt. , par. rzym. i gr. kat. w Nowem Mieście. Liczba mieszk. 138. Wła sność większa posiada roli ornej 12, łąk i ogr. 13, pastw. 1, lasu 53; włas. mniej, roli ornej 134, łąk i ogr. 17, pastw. 1, lasu 1 mr. 5. G. , przys. Kozłowa. Mac. Grodzisko 1. , wieś, pow. pleszewski, nad strumykiem dopływającym do Prosny, o 2 kil. od Prosny; 36 dm. , 351 mk. , 13 ew. , 338 kat. , 117 analf. Kościół paraf, należy do dek. pleszewskiego. Probostwo ma 588 mr. rozl. Poczta w Pleszewie Tleschen o 9 kil. , st. kolei żel. Pleszew o 11 kil. 2. Gt dom. i gm. , powiat pleszewski, 5209 mr. rozl. ; 2 miejsc 1 Gr. ; 2 folw. Wrotycz; 23 dm. , 344 mk. , 7 ew. , 337 kat. , 138 analf. Własność Antoniego Taczanowskiego, ordynata na Taczanowie. Pod rządzeniu wewnętrznem kraju. Przyległy obszar poddanego pod władzę kasztelana kraju nazywał się po łacinie castellani, castellaturą a po polsku, jeśli się nie mylę, grodztwem. Tg nazwę przynajmniej raz i drugi spotkałem w najdawniejszych naszych księgach sądowych z początku XV wieku. Gród stał się ogniskiem pod względem nietylko wojskowym, ale i sadowem, administraoyjnem. ogniskiem całego okręgu. Kasztelan był najwyższym sędzią, w swem grodztwie, wybierał podatki na rzecz księcia, czuwał nad bezpieczeństwem osób i ich mienia itd. W XIV wieku władza kasztelańska ustępować zaczęła powoli miejsca innej instytucyi, a mianowicie starostom grodowym capitanei castrenses, którzy jako urzędnicy królewscy a nie ziemiańscy sprawowali w imieniu króla najwyższą władzę sądowo1 karną. Grody zaś zachowały nadal swe znaczenie i wojenne j ko miejsca obronne, warowne, i ztąd tez tak często ukazują się na kartach naszych dziejów w walce z Wołoszą i Tatarami, Turkami, Węgrami I i in. Jako instytucya sądowa, grody oznaczały cią1 gle aż do końca XVIII wieku miejsce, gdzie przed starostą czyli przed księgami urzędu starościńskiego I zeznawano różne akta dobrej woli eoram aetis castrensibus, albo coram aetis officii capitaneatus, gdzie je przechowywano pod śeisłem zamknięciem, pod osłoną bezpiecznych i warownych murów. JL P. Grodzisko 1. , wś, pow. turecki, gm. Wola Świniecka, par. Grodzisko. Par. G. dek. tureckiego 1525 dusz liczy. Kościół w tej wsi murowany, r. 1612 przez Jana Rudnickiego kasztelana sieradzkiego wybudowany został, podtytułem śś. Piotra i Pawła. Uposażenie zaś proboszcz otrzymał od Jana Niewieskiego, jak się pokazuje z księgi beneficiów Jana Łaskiego r. 1521. Proboszcz na utrzymanie miał wieś Grodzisko i drugąwioskę Guzin, przez Jana Rudnickiego kasztel, sieradz. r. 1613 podarowaną. Księgi metryczne znajdują się od 1690 r. 2. G. , os. , pow. turecki, gm. Skotniki, par. Wilamów. Por. Czepów. 3. G. , pow. kaliski, gm. Brudzew Kaliski, ob. Grodzisk. 4. G. , pustkowie, pow. wieluński, gm. Kurów, par. Chotów. 5. G. , folw. , pow. brzeziński, gm. i par. Dmosin, od Główna w. 5. Rozl. wynosi m. 362, grunta orne i ogrody m. 224, łąk nu 32, pastw. m. 3, lasu m. 91, nieużytki i place m. 12, bud. drewn. 8, młyn wodny. Od folw. tego odłączoną została nomenklatura Dolina. 6 G. , wś, pow. łódzki, gm. Wiskitno, par. Rzgów. Leży na lewo od drogi bitej z Pabianic do Rokicin. W 1827 r. było tu 20 dm. i 166 mk. 7. G. , wieś rząd. nad Pilicą, pow. noworadomski, gm. Koniecpol, par. Borzykowa. Leży na drodze z Maluszyna do Koniecpola. W 1827 r. było tu 56 dm. i 320 mk. , obecnie liczy 96 dm. , 474 mk. i 1035 mr. ziemi włość. 8. G. , wś i fol. , pow. częstochowski, gm. Kamyk, par. Kłobucko, o 8 w. na płn. od Częstochowy, przy szosie do Wielunia, nad rz. Trzopką, posiada młyn i cegielnię. R. 1827 było tu 32 dm. , 237 mk. 9. G. t wś, pow. konecki, gm. Grodzisko, par. Radoszyce. Leży o 20 w. od Końskich. W r. 1827 było tu 45 dm, , 238 mk, obecnie liczy 88 dm. , 502 mk. , 1164 mr. ziemi dworsk. i 818 mr. włość. Gmina G. z urzędem we wsi Mularzów ludn. 6168, rozległości 19868 mr. , w tern ziemi włość. 9450 mr. , sąd gm. okr. 3 w os. Radoszyce, st. p. RudaMaleniecka W skład gm. wchodzą Antoninów, Dziebałtowska Wólka, Dziebałtowskiemłyny, Grębosze, Grodzisko, Gruszka, Jacentów, Jóźwików, Kaliga, Kopałów, Lewoszów, Łysów, Momocicha, Mościska, Mularzów, Nadworów, Naliwajków, Pakuły, Radoska, Radoszyce, Sielachowybór, Sęp, Sielpia, Sielpia mała i duża, Sokołówka, Szóstaki, Węgrzyn, Wilczkowice, Wiosna, Wiry i Zychy. 10. G. nad Prądnikiem, pow. olkuski, gm. Minoga, par. Skała. Leży na połowie drogi z Pieskowej Skały do Ojcowa, na wyniosłej skale stanowiącej zachodnią ścianę doliny Prądnika. Stromy spadek od strony doliny czyni ją prawie nieprzystępną; z przeciwnej wschodniej strony zniża się łagodnie i nieznacznie ku dawnemu miasteczku Skale. Obronne położenie nadawało się wybornie do założenia grodu, który z pewnością istniał tu wiele wieków przed zamkiem, jaki wzniósł w 1228 r. Henryk Brodaty, ks. szląski, by posiadać punkt oparcia we współubieganiu się z ks. Konradem mazowieckim o opiekę nad Bolesławem Wstydliwym. Dwukrotnie szturmowali Mazury do tego grodu o kamiennych ścianach, aż wreszcie zdobył go w 1242 r. syn Konrada. Bolesław Wstydliwy, objąwszy z państwem i Grodzisko skalskie, zwane też Skałą, osadził tu zakonnice reguły św. Franciszka zwane klaryskami, które przeniosły się tu z Zawichosta przed napadami Tatarów. Do zakonu tego wstąpiła siostra Bolesława Wstydliwego, Salomeą, wdowa po Kolomanie królu węgierskim. Ona to założyła klasztor w Zawichoście i następnie uzyskała od brata nadanie grodziska skalskiego, które przerobiła na klasztor, tu siedm lat przebywała i zmarła w 1267 r. W początku XIY wieku zakonnice dla bezpieczeństwa przeniosły się do Krakowa i osiadły tam przy kościele św. Andrzeja. W trzy wieki dopiero w 1642 r. zakonnice krakowskie, jako dziedziczki amp; ., zabrały się do wzniesienia na ruinach klasztoru pierwotnego małego kościółka, który w końcu zeszłego stulecia został odnowiony i upiększony. Z tych czasów pochodzą wszystkie pomniki na murze, okalającym kościół Kolomana, Bolesława Wstydliwego, św. Kunegundy, Henryka wrocławskiego, św. Jadwigi i św. Salomei, tudzież tak zwana Pustelnia św. Salomei, ozdobiona niesmacznie muszlami, stalaktytami i napisami panegirycznymi. Do niedawnego czasu przemieszkiwał przy kościele w sąsiednim domku pustelnik. W pobliżu kościoła od strony południowowschodniej widaó śród drzew resztki pierwotnych murów kamiennych, porosłych wsią znajduje się tak nazwany szaniec szwedz ki, opisany przez dyrektora gimnazyum poz nańskiego Schwartza w programie tegoż gim. z r. 1880. Szaniec wznosi się śród łąk, dawniej bagnistych i po części pokrytych olszyną; te raz w skutek znacznego obniżenia koryta Pro sny łąki się osuszyły i w części zamienione n ziemię pod pług. Przed niedawnym jeszcze czasem szaniec sam pokryty był laskiem. Ob wód całego szańca wynosi 700 kroków; składa się z dwóch oddzielnych części; cały szaniec jest opasany rowem, oddalony od Prosny o 7 do 800 kroków. Wedle miejscowej tradycyi Kazimierz Wielki miał szaniec usypać. Gdy go w Pyzdrach Krzyżacy napadli, cofnął się naprz ód do wsi Lipy, położonej teraz na granicy, i stamtąd w okolicę Grodzicka, gdzie się w ba gnach obwarował, aż ojciec Władysław Ło kietek z posiłkami nadszedł. 3. G. , wś, po wiat krobski, 6 dm. , 42 mk. , wszyscy kat. , 8 analf. Poczta w Gostyniu o 7 kiL, st. kolei żel. I Bojanowo o 11 kil. Pod W3ią szaniec szwedz ki. 4. G. , dom. , należy do gm. Zytowiecka, Ipow. krobski, 2654 mr. rozl. , 5 dm. , 133 mk. , ob. Żytowiecko. Własność hr. Leona Mielżyńskiego. 5. G. czyli Gh odziszczJco, folw. ple bański, należy do Giecza, pow. średzki, 3 dm. , 28 mk. , wszyscy kat. , 12 analf. Kościół par. katol. należy do dekan. kostrzyńskiego. Pocz ta w Nekli o 6 kil. , st. kolei żel. Środa o 11 kil. Miejscowość ta opasana jest okopem; w stronę ku Gieczowi wał jest otwarty, gdzie się znajduje bagno; teraz jest wjazd po przeci wnej stronie. Okop i rów mają 675 kroków obwodu; śród wału wznosi się kościół, pleba nia, budynki gospodarcze i cmentarz. Przy kopaniu stawu pod Gieczem napotkano na pale dębowe z belkami poprzecznemi, prawdopodob nie szczątki mostu prowadzącego do Giecza. G. jest gniazdem rodziny wielkopolskiej Gro dziskich, herbu Ogończyk; familia, ta posiadała Gr. aż do XVI wieku; wystawiła zapewne i kościół, chociaż tradycya przypisuje założenie już r. 1240 Przemysławowi, księciu wielko polskiemu. Łukaszewicz zaś dowodzi, że jest nieprawdopodobnem, iżby książę panujący sta wiał kościół we wsi szlacheckiej, a nie rządo wej. UL St. Grodzisko 1. , niem. Grodisko, wieś, pow. węgoborski, 2 mile na wschód od Węgoborka, na pruskich Mazurach. Zaraz przy wsi znaj; duje się dość wysoka góra spadzista. O niej i teraz jeszcze opowiadają, iż tam kiedyś za dawnych czasów stał zamek. Pan tego zamku był bardzo niesprawiedliwy i okrutny; ludzi po drodze napadał, gdzie mógł wszystko zabierał i skarby na tym zamku chował. Także i syn jego dorosły jedynak dopomagał ojcu w łupieztwie. Razu pewnego kiedy ów syn napadł był z swoją hordą przejeżdżających opo Grodzisko Grodzisko Grodzisko 1 Grodzisko Grodzisko