dm. , 69 mk. , obecnie liczy obszaru ziemi 11121 mr. U. G. , wś i folw. nad rz. Orz. powiat ostrołęcki, gm. i par. Czerwin. W 1827 roku było tu 21 dm. i 195 mk. ; obecnie liczy obszaru ziemi 3814 mr. , głównie dworskiej. Dobra składają się z folwarków G. , Stylongi i Czerwin, dezerty Trojany, Aksamity i Wądołki, nomenklatury fabrycznej Gunin, wsi. GL, Czerwin, Dzwonek, Stylongi i Zaorze. Nabyte w r. 1875 ra rs. 221, 426. Rozl. wynosi mr. 3695; folw. Grodzisk grunta orne i ogrody mr. 712, łąk mr. 203, pastwisk mr. 37, wody mr. 75, lasu mr. 507, razem mr. 1534. Bud. mur. 13, drewn. 8, płodozmian 12polowy. Folw. Stylongi grunta orne i ogrody mr. 480, łąk mr. 119, pastwisk mr. 47, wody mr. 36, lasu mr. 194; razem mr. 876. Bud. mur. 5, drewn. 3, płodozmian 12polowy. Folw. Czerwin grunta orne i ogrody mr. 522, łąk mórg. 58, pastwisk mr176, wody mr. 51, lasu mr. 376, razem mr. 1283. Bud. mur. 6, drewn. 12, płodozmian 12polowy. Na territorium dóbr jest osada fabryczna cukrownia Gunin, młyn wodny. Wieś G. osad 26, z gruntem morgów 91; wieś Czerwin osad 14, z gruntem morgów 2; wieś Dzwonek osad 4, z gruntem morgów 184; wś Stylongi osad 21, z gruntem mr. 201; wś Zaorze osad 12, z gruntem mórg. 138. 12. G. , ob. Grodziska i Grodzisko. Grodzisk, wieś w pow. sokolskim gubernii grodź. , o 38 w. od Sokółki. Grodzisk, ob. Grodzisko. Grodzisk, niem. Graetz 1. miasto, powiat bukowski, o 45 kil. w kierunku południowozachodnim od Poznania; grunt okolicy na przemian płaskiej i pagórkowatej jest najrozmaitszy, od lekkiego, piaszczystego, aż do najcięż1 szego, glinkowatego i sapowatego; wszystkie klasy ziemi się natrafiają. Rozległo lasy są na północ i na południe od miasta. Woda używalna do warzenia piwa zawiera mianowicie sole fosforowe wapno, sodę, potas i magnezyą i chlorek sodu. W r. 1875 było mk. 3587. W r. 1881 cokolwiek mniej; w r. zaś 1871 było 360 dm. , 3714 mk. , 1019 ew. , 1893 kat. , 9 dysydentów, 793 żydów; liczba mieszkańców zmniejszyła się w ostatnich latach głównie po reorganizaeyi sądownictwa, zamiast dawniejszego sądu powiatowego liczącego 14 sędziów obecny sąd okręgowy ma ich bowiem tylko czterech; nadto niekorzystnie wpłynęła odległość od kolei żelaznej. Głownem zatrudnieniem mieszkańców jest rolnictwo, hodowla bydła, uprawa chmielu i lnu, i handel temiż płodami. Siedziba komisarza obwodowego, iizyka, cyrulika, weterynarza, budowniczego powiatowego i kontrolera katastru. Sąd okręgowy należy do sądu ziemiańskiego w Międzyrzeczu, kościół kat. paraf, należy io dekanatu grodziskiego i kościół bernardynów; kowiowy kościółek filialny, który według podaj nia założyła królowa Bona w r. 1534. Z istniejącą tu pustelnią wiąże się także podanie o bogatym szlachcicu, który za Zygmunta I zdumiewał Warszawę i Mazowsze swetn marnotrawstwem i rozpustą, aż wreszcie, strwoniwszy mienie i zdrowie, osiadł tu jako pokutnik i pustelnik i on to miał być założycielem kościółka, którym od 300 lat opiekowali się bernardyni warszawscy. W 1827 r. było tu 20 dm. , 192 mk. ; w 1862 r. liczono 20 dm. i 159 mk. 2. G. , miasto nad Mrówną, po w. błoński. Leży o 27 w, ąd Warszawy przy linii dr. żel. warszaw. wiedeńs. Posiada kościół par, murowany, synagogę, szkołę początkową, szpital, sąd pokoju okr. VI, sąd gminny, zarząd powiatu błońskiego, urząd gminny, stacyą drogi żelaznej warszaw, wied. , stacyą pocztową i telegraficzną. W 1827 r. było tu 31 dm. i 655 mk. ; w 1862 r. 54 dm. i 1033 mk. ; obecnie liczy 1928 mk. , w tern 955 męż. , 973 kob. , a według wyznań 1681 żydów, 240 katol. , 7 prawosł. Starożytna ta osada staraniem dziedziców jej braci Okoniów, kanoników płockich, zamienioną została na miasto w 1522 roku za przywilejem Zygmunta L Kościół parafialny założony był podobno w 1460 przez Tomasza ówczesnego dziedzica G. Po spaleniu się pierwotnego Aleksander Okoń wzniósł nowy drewniany w 1590 roku. Dopiero w r. 1688 Wojciech Mokronowski, kasztelan rawski, wzniósł obecny murowany kościół. GL jeat miejscem urodzenia uczonego Grzegorza Knapskiego. Położony o godzinę drogi od Warszawy G. ożywia się w lecie jedynie przez napływ warszawian, przybywających tu na letnie mieszkania, skutkiem czego miasto i okolica zapełniają się licznymi domkami i willami, wznoszonymi przez warszawian i miejscowych mieszkańców. Stacyą drogi żelaznej i wille leżą na gruntach wsi Jordanowice. Par. G. dek. grodziskiego 5391 dusz liczy. Gmina G. liczy ludn. 7185 mk. W skład jej wchodzą Grodzisk, Jordanowice, Kady, Ciborowa Wola, Odrana wola, Putka, Stare, Makówka, Wiązek, Kalenczyn, Kozery, Krajnicza wola, Tłuste, Kłudzeńko, Chrzanów mały, Chrzanów duży wsie, Wólka Grodziska wś i kol. , Radonie, Kozerki, Marynki, Budki Kozerkowskie, Maruna, Czarnylas, Kołaczek, Grzybek, Chylice, Chyliczki, Chlewnia, Dąbrówka, Kłodno, Żuków, Milanówek, Orowiec, Adam o wizna, Tartak, Musuły, Zalesie, Przeszkoda, Józefina i Mościska; rozległości 18885 mr. , w tern lasów 817 mr. i 888 mr. zarośli. Dek. grodziski dyec. warszawskiej składa się z 16 p amp; rafij Błonie, Brwinów, Grodzisk, Izdebno, Kaski, Leszno, Lutkówka, Mszczonów z filią Puszcza Korabiewską, Nadarzyn, Ojrzanów, Osuchów, t Radziejowice, Rokitno, Skuły, Wiskitki i Żuków, położo1 i nych w błońskim pow. Dobra G. są własnośI cią hr. Skarbka, który tu ma piękny park i pomarańczarnię. 3. G. , rogatka celna nad Prosną, pow. kaliski, gm. Brudzew, par. Blizanów, 4 dm. , 26 mk. , o 20 w. od Kalisza. 4. G. , wś nad Mrogą, pow. brzeziński, gm. i par. Dmosin. W 1827 r. było tu 11 dm. , 85 mk. i młyn. 5. G. , wś i fol w. , pow. sokołowski, gm. Sabnie, parafia łac. Sokołów, par. gr. w miejscu. Miejscowość falista, na prawym brzegu Cetyni, grunta pszenne. Ma 30 dm. , 254 mk. , 1192 mr. rozl. Na gruntach pomienionej miejscowości, przy granicy wsi Niewiadoma, nad samą rzeczką Cetynią, po prawym jej brz. , znajduje się starożytne Grodzisko11. Okopy te zajmują około 4 mórg. powierzchni, mają kształt nieregularnego kwadratu, utworzone z dwóch równoległych wałów; wewnętrzny usypany z kamieni i ziemi, nosi cechę bardziej starożytną; zewnętrzny utworzony z ziemi nowszą cechuję epokę. Podanie ludowe mianuje Grodzisko wałami szwedzkiemi. Sięgają one jednak bardziej oddalonej epoki, bo Jadźwingów. Na polach Grodziska znajdują się groby kamienne i szczątki bronzowe i krzemienne, świadczące o dawnych siedzibach człowieka w tych stronach. Greckounicka cerkiew paraf. , erekcyi niewiadomej, wzniesiona 1778 r. , 1852 r. odnowiona, murowana. 6. G. , wś i fol w. , pow. węgrowski, gm. Wyszków, par. Liw. Folw. do dóbr Wyszków należy. Na lewym brzegu rz. Liwca, pozycya falista, grunta pszenne. Domów 29, mieszkańców 173, ziemi 1482 mr. R. 1827 było 16 dm. , 122 mk. Obok pomienionej wsi znajdują się okopy grodzisk dobrze zachowane, jednym bokiem do rz. Liwca przytykające, około 5 mr. powierzchni obejmujące. Trądycya miejscowa podaje je za okopy z wojen szwedzkich. Biorąc na uwagę wielkość dwu pow. i dobroć zachowania, do świeżej epoki pomienione grodzisko należy odnieść. 7, G. , wś kolonialna, pow. nowomiński dawniej stanisławowski, gm. Kufle w, par. Kałuszyn. Grunt żytni, położenie faliste. Zabudowana obok plantu drogi żelaznej terespolskiej, o 2 wiorsty od st. Mrozy położona. Na gruntach pomienionej wsi znajduje się wyniosłość, wieńcem wałów ręką ludzką sypanych otoczona; jest to, ,grodzisko czasów przedhistorycznych sięgające. 8. G. , wś i fol w. , pow. siedlecki, gm. i par. Zbuczyn. W 1827 r. było tu 19 dm. , 116 mk. , obecnie liczy 23 dm. , 196 mk. i 612 mórg. obszaru. Folwark G. lit. A. podług opisu z roku 1866 rozl. wynosi mr. 415, grunta orne i ogrody mr. 242, łąk mr. 139, pastwisk mr. 22, nieużytki i place mr. 12. Wieś Grodzisk osad 16, z gruntem mr. 119. 9. J G. , ob. Krzymosze. 10. G, wś i folw. nad rz. Orz, powiat ostrołęcki, gm. i par. Goworowo. W 1827 r. było tu 14 ściół protest, do dyecezyi wolsztyńskiej, siedziba superintendenta; synagoga. Dekanat grodziski ma następujące kościoły 1 Bukowiec; 2 Chobienice; 3 Dakowy mokre; 4 Grnin i Jabłonnę; 5 Gościeszyn; 6 Granowo; 7 Grodzisk; 8 Kamieniec; 9 Kembłowo; 10 Konojad; 11 Wielką Łękę; 12 Michorzewo; 13 Obrę; 14 Opalenicę; 15 Parzenezewo; 16 Prochy; 17 Ptaszkowo; 18 Rakoniewice Rakowitz; 19 Ruchocice; 20 Siedlec; 21 Tuchorze; 22 Wielichowo; 23 Wolsztyn Wollstein; 24 Zielęcin paraf, filialna Ruchocic. Szkoła rektorska kilkoklasowa, szkoI ła elementarna kilkoklasowa. Cztery browary, w których się wywarza w przecięciu rocznie 24, 000 hektolitrów piwa, garbarnie, fabryka kopert, przędzalnia wełny; farbiarnia parowa, 4 gorzelnie w okolicy. Miejska kasa oszczędności, towarzystwo oszczędności 95 członków, tow. pożyczkowe niem. 74 członków, tow. pożyczkowe polskie 222 członków. Urząd pocztowy drugiej klasy, stacyą telegraficzna, poczthalterya, poczta osobowa z Grodziska do Kościana, do Opalenicy, Rakoniewic; poczta listowa do Granowa, Jabłonny, Rakoniewic i Olędrów kąkolewskich. Gościniec na miej8cu, st. kol. żel. Opalenica o 11 kil. W r. 1811 Gr. miał 291 dm. i 2353 mk. , w r. 1837 3396 mieszk. Sąd po okupacyi pruskiej był dawniej ziemskomiejski, następnie powiatowy. Miasto G. w dziejach polskich już wspominane w XLV wieku podczas wojny domowej pomiędzy Nałęczami i Grzymalczykarni. Splądrowali je wówczas xilbert wojewoda kujawski i Hektor Ostroróg, sędzia zamku Pakości. Miasto już wtedy, jak się zdaje, było ludne i opierało się skutecznie różnym napaściom. Około r. 1406 Wichna, pani na Borku i Szubinie, dziedziczka Grodziska, zawarła z mieszczanami ugodę, na mocy której ustąpiła im sukiennic i składu soli, z czego się okazuje, że już wtedy przemysł się rozwinął. W pierwszej połowie XV wieku Grodzisk przeszedł w ręce możnej rodziny Ostrorogów. Niemira Ostroróg w r. 1460 dał miastu wolność pobierania opłaty od I zboża na targ przywożonego, z której było obowiązane bruki i most utrzymywać. Kościół parafialny sięga zapewne trzynastego lub czternastego wieku, chociaż wedle podania założono go r. 1421; w XV wieku jui był murowany, bo część teraźniejszej świątyni z tego czasu, jak się zdaje, pochodzi. W XVI wieku Stanisław Ostroróg, starosta międzyrzecki, dziedzic Grodziska, odebrał kościół katolikom i oddał go swoim spółwiercom lutrom, sprowadziwszy do niego pastora Erazma Glicznera i założywszy równocześnie słynne w Wielkopolsce szkoły luterskie. Przez 30 lat kościół grodziski zostawał w posiadaniu lutrów. Ua tenczas Jan Ostroróg, podczaszy koronny,

Grodzisk

Grodzisk