nołużyckich. W r. 1429 spalone przez HusI sytów. W r. 1880 ludności 11316. Stać. drogi żelaznej ZhorjelcBerlin. Okolica przeważnie serbołużycka. Miasto czysto niemieckie. Gródki 1. wś, po w. będziński, gm. Wojkowice kościelne, par. Grodziec. 2. G. , wieś, pow. krasnostawski, gm. i par. Turobin. W r. 1827 było tu 98 dm. , 534 mk. Obecnie ma 96 osad włość, i 1545 mr. ziemi włość. Należy do ordynacyi Zamojskiej. Gródki, niem. Grodtken, wś, pow. niborski, na bitym trakcie działdowskolidzbarskim, przy polskiej granicy, około 1 milę od Dział dowa. Przed reformaeyą istniał tu kościół ka tolicki patronatu rządowego, który potem lu teranie zabrali i przyłączyli jako filią do Płoś nicy Heinrichsdorf; r. 1739 do szczętu pra wie zrujnowany i zaniedbany kościółek zupeł nie obalili. Kś. F. Grodków, ob. Grotków. Gródków, ob. Grudków, pow. będziński. Grodkowice z Łysokaniem, wś w pow. bocheńskim nad Rabą, należy do parafii rzym. kat. w Brzeziu i liczy 299 mieszk. rzym. kat. wyznania. Za Długosza Lib. ben. I, 264; II, 114 G. należały do par. Chełm i były włas nością Jakóba Rozperskiego h. Płomieńczyk. Większa pos. fStan. Żeliński wynosi 457 m n. a. roli, 79 m. łąk i ogr. , 14 m. past. i 4 m. lasu; mniejsza posiadł. 189 m. roli, 27 mr. łąk i ogr. i 11 mr. pastw. Z posiadłością większą jest połączona gorzelnia, nie prowadzona fab rycznie, ale w celu podniesienia uprawy roli. Grunta żyzne, dreny, nawozy, torf, chmielarnia, projekt papierni. Mac. Gródkowo 1. i Gródkówek, wś, pow. płocki, gm. Swięcice, par. Wyszogród. Jest tu młyn wodny. Odl. 39 w. od Płocka. W 1827 r. Gródkowo liczyło 12 dm. , 100 mk. , obecnie ma 14 dm. , 234 mk. , 798 mórg. ziemi i 22 mr. nieużytków. Gródkowo zaś liczy 11 dm, , 80 mk. , 300 mr. roli i 5 m. nieużytków. Według danych Tow. Kred. Ziems. folw. G. z nomenklaturą Gródkowko i wsią G. Grodków ko, od Wyszogrodu w. 5, rozl. wynosi m. 822 a mianowicie folw. G. grunta orne i ogrody mr. 737, pastwisk mr. 6, wody mr. 2, nieużytki i place mr. 15, razem mr. 767, płodozmian 6 i 11polowy. Budów. mur. 10, drew. 8. Nomenklatura Grrodkówko zarośli mr. 31 i osada młynarska mr. 25, razem mr. 56. Młyn wodny, struga bez nazwy przepływa i tworzy staw. Wieś GrodkowoGrodkówko osad 30, z gruntem mr. 288. 2. G. zawisze, wieś, pow. sierpecki, gm. Białyszewo, par. Goleszyn, odl. o 5 w. od Sierpca, liczy 20 dm. 206 mk. , 480 mr. gruntu dobrego, 53 nieuż. Eolw. G. zawi sze czyli Wielkie, rozl. wynosi mórg. 350, grunta orne i ogrody mr. 331, łąk mr. 1, nieużytki i place mr. 18. Bud. mur. 4, drewn. 11, plodozmian 11polowy; w r. 1874 od dóbr tych odłączono mr. 330 pod nazwą Gródkowo. Wieś G. osad 29, z gruntem mr. 127. 3. G. włóki, wś pryw, , pow. sierpecki, gm. Biały szewo, par. Goleszyn, odl. o 5 i pół w. od Sierpca, posiada cegielnię, liczy 13 dm. , 52 mk. , 257 mr. gruntu. Br. Ch. Grodna, wś i folw. , pow. kolski, gm. Krzykosy, par. B rysławice. W 1827 r. było tu 9 dm. i 129 mk. Folw. G. od Koła w. 7, od Kłodawy w. 9. Rozl. wynosi mr. 496, grunta orne i ogrody mr. 396, łąk mr. 2, pastwisk mr. 50, lasu mr, 33. nieużytki i place mr. 14, płodozmian 13polowy. Bud. mur. 6, drew. 4. Grodna, niem. Bergelau, ob. Grodno. Grodna, potok, wytryska w obr. gminy Krużlowej wyźaiej, z pod wzgórza 404 m. wysokiego, wkrótce dostaje się w obr. gminy Siołkowej, płynie przez folwark Osików; w obr. gminy Białej niźniej bieg swój wschodni zamienia na północny i w obr. gminy Stróża wyźniego uchodzi z lewego brzegu do Białej Dunajcowej. Długość biegu 5 kil. Br. G. Grodne, potok podgórski, powstaje w obr. gm. Łutczy, w połudn. jej stronie, u stóp gó ry Grodnego 472 m. szt. gen. ; płynie lasem ku wschodowi, a w obr. gm. Domaradza łąka mi, i po 5 kil. biegu między domostwami Do maradza uchodzi z lew. brzegu do Stobnicy, powyżej ujścia Golcówki ob. . Br. G. Grodnia, wś, pow. lipnowski, gm. Brudzeń, I par. Bądkowo kościelne, nad rz. Skrwą. W 1827 r. było tu 8 dm. , 61 mk. , obecnie liczy 8 dm. , 93 mk. ; włość, gruntów 280 mr. , w tej liczbie 253 mr. ziemi ornej. Grodnia, Horodnia, rz dopływ Narwi z prawej strony, uchodzi powyżej Supraśli, przyjmuje Bielinę. Grodnica, wieś, pow. krobski, 5 dm. , 48 mk. , wszyscy kat. , 26 analf. Poczta najbliższa w Piaskach Sandberg albo w Borku o 6 kil. ; gość. o 2 kil. ; st. kol. żel. Bojanowo o 34 kii. Własność seminaryum duchownego w Poznaniu W okolicy wykopano urny i kolczyki brązowe. Grodniczanka, ob. Horodniczanha, Grodno 1. folw. , pow. kutnowski, gmina Błonie, par. Grochów, dm. 7, mk. 48. Ogólnej przestrzeni mr. 655, w tern ziemi ornej mórg. 505, po większej części piaszczystej, i 150 mr. łąk błotnych torfowych nad Ochnią; należy do dóbr krośniewickich; kol. Grodno utworzona z gruntów do folw. GL należących; dm. 10, mk. 84; posiadają gruntu mr. 120. 2. G. , wś, pow. włocławski, gm. Baruchowo, par. Kłótno. W 1827 roku było tu U dm. i 165 mk. Folw. G. rozl. wynosi mr. 837, grunta orne i ogrody mr. 277, łąk mr. 23, pastwisk mr. 3, wody mr. 30, lasu mr. 475, zarośli mórg. 3, I nieużytki i płacę mr. 21, osada młynarska mr. 5, płodozmian 9polowy. Bad. mur. 2, drew. 12, młyn wodny, jezioro mające 30 mr. 3. G. . pow. kielecki, gm. Cisów, par. Ociesęki. Grodno, miasto gubernialne nad Niemnem, z przystania rzeczną i stacyą dr. żel. petersb. warszaw. , na przestrzeni BialystokWilno, między Kuźnicą a Porzeczem, o 78 w. od Białegostoku, 147 w. od Wilna, 241 od Warszawy. Pod 53 4r szer. płn. i 41 30 dł. wsch. Niegdyś łączyło się traktem pocztowym 10 V3 mil długim z Augustowem; pocztą do Mińska ma 307 w. R. 1817 miało domów 1109, z tego 122 mur. Ludności 5091, izrael. 3212. Roku 1860 ludn. 20121, domów 1815, incl. 284 mur. Ma G. 4 parafie katol. 1 św. Franciszka dusz 4697, z kościołem murowanym z r. 1663, pojezuickim, erekcyi bisk. Izajkowskiego; 2 pobernardyńska 3281 dusz z kościołem Znalej zienia św. Krzyża, założonym 1595 przez kr. I Zygmunta; 3 przy klasztorze brygidek, z ko1 ściołem Zwiastowania N. M. P. , wzniesionym 1642 z muru przez Wesołowskich; 4 przy klasztorze franciszkanów 2748 dusz, z kościołem N. M. P. Anielskiej, wzniesionym 1635 z muru przez Eustachego Kurczą. Kaplice w Grandziczach, Poniemuniu i Augustowku; dawniej też w Kochanowie. Dekanat grodzieński dyecezyi wileńskiej liczy 13 parafij t. j. 4 w Grodnie a prócz tego Indura, Jeziory, WielkieEjsymonty, Hoża, Mosty, Kamionka, Krynki, Kwasówka, Łunna dawniej 15 parafij; prócz wymienionych Wielka Brzostowica i Mała Brzostowica. Wiernych w dekanacie 37191. PrawosŁ dekanat grodź, miał 5 parafij 1857 r. , 6600 wiernych. W pow. grodź, są jeszcze dwa inne dek. prawosł. skidelski i łoszański. W czasie sejmu wielkiego zamierzano w miejsce biskupstwa inflanckiego utworzyć grodzieńskie. Król Stanisław August chciał oddać to nowe krzesło w senacie uczonemu expija rowi kś. Kazimierzowi Narbuttowi, proboszczowi lidzkiemu i radzymińskiemu. Rozbiór kraju nie dozwolił na to Enc. Powsz. art. Biskupstwa. Parafia ewang. augsb. G. miała 388 dusz w r. 1857; do niej też należą Izabelin, Słonim i Kcołło. Według źródeł pruskich nad Niemnem wprost G. stał gród krzyżacki, wzniesiony 1392 przez komturów Balgi. W połowie XIIgo wieku było G. stolicą udzielnych książąt, w XII w. posiadało zamek obronny przy ujściu Horodniczanki do Niemna i w tymże czasie po straszliwej porażce zabitego na polu walki ks. Jerzego Hlebowicza przeszło pod jarzmo tatarskie. Tylko we dwa wieki później, wysłani przez Mendoga dzielni jego synowcowie Erdziwiłł, Wikind i Towciwił objęli spustoszoną przez tatarów rusińską dzielnicę, i razem z Grodnem, Wołkowyskiem oraz Nowogródkiem wcielili ją do Litwy. Z nastąpieniem wieloletnich walk litewskich władców l z krzyżackim zakonem, Witenes założył w G. potężną warownię. Wr. 1414 z dwóch księztw grodzieńskiego i trockiego sformowano województwo trockie. Za czasów Batorego, który, często tu przebywając, wzniósł nowy murowany zamek i sam w r. 1586 nagle głowę tu położył, miasto zażywało najpomyślniejszej doli. Ostatni odbłysk jego lepszych czasów przypada na epokę pierwszego generalnego sejmu, odbytego w r. 1678 pod laską księcia Pr. Sapiehy, oraz na rządy Tyzenhauza. Dzisiejsze G. dzieli się na dwie części i pięć cyrkułów I pod względem policyjnym, ma dwa place j Paradny i Stary Rynek, z domem, gdzie umarł król Batory, od których się rozchodzą w różne strony ulice Dominikańska, Brzeska, Bernardyńska, Brygidzka i Bonifraterska. Najokazalszą dzielnicą jest dawna fundacya tyzenhauzowska Horodnica ob. , pełna ślicznych ogrodów, pałacyków i wielce pokaźnej powierzchowności domów. Cerkwi tu 11, kościołów 4. Z innych budynków godnych uwagi koszary przerobione z zamku, gimnazyum męzkie z klasztoru dominikańskiego, teatr pamiątka po Tyzenhauzie, oraz okazałe kamienice ks. Lubeckich i Lachnickich. Mieszkańców w Grodnie 34775 r. 1879, w tern 4781 kat. , fabryk 11, gimnazyum jedno męzkie, jedno żeńskie i szkoła dla izraelitów. Spacery zamiejskie w ślicznym lasku zwanym Sekret, na Pohulance i Urbanówce, a także dalej nieco, w majętności pana de Lascy, Augustówku, oraz w majętności Lachnickich, Poniemuniu. W G. znajdowało się jedno z najbogatszych kolegiów jezuickich na Litwie, założone, o ile się zdaje, za Władysława IV 1623. Za Augusta III było w Gr. opactwo bazyliańskie. Tyzenhauz fundował tu szkołę medyczną. R. 1779 80 wydawał w G. Gazetę grodzieńską a 1792 r Pismo tygodniowe medyczne. Na tutejszym zamku królewskim zmarł św. Kazimierz, syn Kazimierza Jagielończyka, 4 marca 1484 r. W G. urodził się malarz January Suchodolski. O sejmach grodzieńskich i o konfederacyi grodź, czyt. Enc. Orgelbranda mniejsza V, 49, oraz znane dzieło Iłowajskiego. Sejm grodzieński. L Acte de demarcation des limites entre Tempire de toutes les Russies et le royaume de Prusse, conclu 4 Grodno le 21 Juin 2 Juillet 1796 Russica, Nr. kat. 150. Bibl. Warsz. 1848, 111. Tyg. Iil. 1877, Nr. 82. Rysunek i opis kościoła pojezuickiego grodzieńskiego w Kłosach t. 18. Ekonomia grodzieńska od r. 1588 składała się z 14 kluczy i 4 leśnictw, ogółem dwustu kilkudziesięciu wsi i fol, Por. Ekonomie, t. II, str. 324. Główne dobra Horodnica, Nowydwór, Ławno, Krynki, Odelsk, Kraśnik, Kwasówka, Kuźnica, Kotra, Skidel, Wiercieliszki, Jeziory, Sałaty, Miłkowszczyzna, Mosty. W r. 1771 ststwo płaciło Gródki Gródki Grodków Gródków Grodkowice Gródkowo 1 Grodna Grodne Grodnia Grodnica Grodniczanka Grodno