gminny gm. G. ma 3100 mk. , poczta listowa, co wtorek targi. Młyn na Berezynie. 3. lt; ., ws nad rz. Gulidówką, pow. dzisieński, o 63 w. odDzisny, 2 okr. adm. , 13 dm 110 mk. Cerkiew prawosł. drewniana, zarząd gminny i szkoła 1866. 4. G. , dobra i mko małe w gub. mińskiej, w pow. mińskim, nad rzeczką TTsiaźą, dopływem Hajny, dawne dziedzictwo Tyszkiewiczów. Dobra mają obszaru w dwóch obrębach gródeckim i ostroszyckim przeszło 16300 mr. , w gruntach przeważnie piaszczystych. Pozycya dość górzysta i leśna, kamienia narzutowego wiele. Hamernia gródecka, I poruszana siłą wody, jest jedyną w gub. mińskiej, gdzie się wykuwa wiele blachy miedzianej do miejscowych gorzelni; młyny kosztowne z pytlami też zasługują na uwagę. Miasteczko zamieszkują po większej części żydzi, trudniący się drobnym handlem lub rolnictwem. Jest tu cerkiew, zarząd gminy gródeckiej, w skład której wchodzi 5 starostw, 125 wiosek i 3016 ludności płci męzkiej. O wiorstę od miasteczka znajduje się wspaniała rezydencya Tyszkiewiczów; pałac murowany, bez smaku zbudowany, posiada kosztowne dzieła sztuki, zwłaszcza malowidła, zebrane staraniem spółczesnego ordynata birżańskiego Michała Tyszkiewicza. W pożarze około 1860 r. wydarzonym pałac poniósł wiele szkody, atoli późniejsze restauracye zwolna zatarły skutki ognia. Jest tu kaplica pałacowa, katolicka; do niedawna w parku, mającym 6 wiorst obwodu, ogrodzonym kosztownie, istniał ciekawy zwierzyniec, gdzie się odbywały pańskie polowania. Gospodarstwo, jak i wszędzie w kraju, zaniedbane. W dobrach gródeckich mieszka dużo szlachty czynszowej. Gródek leży o trzy mile od Mińska w stronie płn. zach. , w 1 stanie polic. , w 2 okr. wojennym, w 3 okr. sąd. 5. G. , z białoruska Horodoh, niewielka osada wiejska, na zach. połud. krańcu pow. pińskiego, w gminie uhrynickiej, nieopodal Pniewna, dawnej wsi pijarów lubieszowskich, i rz. Korostynki, w glebie piaszczystej; miejscowość nieco wzniesiona po nad poziom błot okolicznych. Jest tu stare horodyszcze na wzgórku. 6. G. , niewielki folwark w pow. borysowskim, dostał się z eksdywizyi rodzinie Mezinów na własność, ma 140 mr. 7. G. , mały folwark w południowej stronie pow. bobrujskiego, pomiędzy osadami Hać i Kowale, przy drodze z Lasek do Kurzyna. 8. G. , z białoruska Horodoh, wieś w pow. bobrujskim, nad rzeką Ptyczą z prawej strony, w 4 okr. polic, świsłockim, miejscowość żyzna, obfituje w łąki i lasy; jest tu zarząd gminy gródeckiej, która się składa z 41 wiosek i liczy 1865 dusz płci męzkiej. Cerkiew parafialna, szkółka wiejska i szpital, osad 40. 9. G. , w sieńskim pow, ob. Horodeh. 10. G. , wś, pow. rówieński, gm. Gródek, par. Równe, leży nad rz. Ustyą, dopływem Horynia, o 5 w. od Równego. Ma zarząd gminny. Bardzo piękny pałac na wyspie wielkiego stawu, do której prowadzi żelazny most zwodzony. Na tejże samej wyspie cerkiew i wspaniały ogród. Koło stawu przechodzi dr. żel. brzeskokijowska. Jest też w G. kaplica katolicka. Dobra G. , pojezuickie, rząd darował hr. Esterhazy. Znane z bogatych kopalni kredy. W górach otaczających są kamieniołomy, z których zabudowania włościańskie w jednej z przynależnych wsi są wystawione, a nawet i część zabudowań dworskich. We wspomnianych łomach kredytowych znaleziono jeszcze za życia hr. Esterhazego kość z goleni mamuta przedpotopowego, którą hrabia odesłał do gabinetu zoologicznego w Paryżu. 11. G. , duża wś, pow. hajsyński, gmina i parafia Granów, nad rz. Soroką, 634 dusz męz. , w tern 34 jednodworców, 990 dz. ziemi włościan, dworskiej 1648 dz. Cerkiew pod wezw. N. P. liczy 1582 parafian i 54 dz. ziemi. Należała do klucza granowskiego Czartoryskich, dziś Wołodkowicza. R. 1868 było 221 dxn. 12. G. , miasto, pow. kamieniecki, o 50 wiorst od Kamieńca, 20 od Jarmoliniec, w pięknym rozdole po obu stronach Smotrycza, okrąg adm. kupiński; jest tu zarząd gminny, sąd mirowy, poczta, apteka, fabryka cukru założona w 1837 r. przez br. Gejsmara, obecnie na akcyach, przerabiająca rocznie do 100, 000 berkowców buraków, młynów 5, jeden poruszany zapomocą turbiny, gorzelnia. Mieszk. 7500, wtej ilości żydów 2500, reszta włościan, przeważnie katolików, tak zwanych Mazurów, dawnych kolonistów znad Sanu i Wisły. Cerkiew murowana pod wezw. św. Aleksandra Newskiego liczy 1055 parafian i 151 dz. ziemi. Kościół paraf, katolicki dek. kamienieckiego, z cudownym obrazem św. Antoniego, posiada 7297 wiernych; do parafii należą kaplice w Kupinie, Krzemiennej i Łysowodach, dziś zamknięte. Jest tu fabryka pasów, sznurów i uprzęży nicianych, 4 garbarnie i 1 mydlarnia. Oprócz targów co 2 tygodnie, bywa tu 6 jarmarków, największy na św. Antoniego. Miasto składa się z rynku ze sklepami i kilkunastu ulic. W 1780 r. było tu 462 domów, obecnie liczy się do 740, między któremi dużo jest murowanych. Synagoga, 4 domy modlitwy, sklepów 80, rzemieślników do 100. Ziemi włość. 2031 dz. , ziemi dworskiej w 2 folwarkach 2012 dz. jeden z folwarków nazywa się Koszerna; gospodarstwo płodozmienne. Do spółki cukrowarnianej należy 49 dz. i 174 dz. do rządu dawnej kościelnej ziemi. Gródek jest bardzo dawną osadą; pierwotnie nazywał się Nowodwór i należał do Nowodworskich. Już w 1496 r. spotykamy dział zrobiony między Jędrzejem i Michałem Nowodworskim. W 1550 r. Tatarzy zupełnie go zniszczyli, i to powtórzyło się kilkakrotnie lat następnych. Później władali nim Herbnrtowie i Swierczowie, nazwę zaś Gródka pierwszy raz spotykamy w liście Zygmunta I do braci Mikołaja Herburta i Jana Świercza stąd Niesiecki sądzi, żs Świercz jest tylko przydomkiem, pozwalającym dziedzicom fortecy Nowodworu, inaczej BiedrzychowaGródka, wybierać cła, na co przywilej zgubili. Musiał więc już wtenczas Gródek być silnie umocniony, kiedy król nazywa go fortecą. Następnie należał do Zamojskich, i ci najwięcej tu zostawili po sobie pamiątek. Posiadali oni tu znaczne dobra, bo oprócz Gródka, Kupina i kilkunastu okolicznych wsi, Marcin podskarbi koronny i syn jego Tomasz Klemens, wojewoda lubelski, obaj ordynaci Zamojscy, trzymali bogate sąsiednie starostwo proskurowskie. Zastali majątki te zupełnie zniszczone przez Tatarów, kościół spalony. Zaczęli więc od sprowadzenia kolonistów znad Sanu i Wisły, i tak w Gródku jak i w Proskurowie ludność ta zachowała dotąd swoją mowę, religią i strój swój odrębny. Jan Zamojski, wojew. podolski, największy dobrodziej Gródka, wymurował z cegły kościół dzisiejszy paraf. , farę, pod wezw. św. Stanisława 1778 na miejscu pierwotnie zbudowanego jeszcze w 1496 a w 1582 r. zniszczonego przez Tatarów. Ks. biskup kamieniecki Mackiewicz konsekrował go w 1826 r. W 1778 przeniesiono franciszkanów do Gródka, gdyż miejsce klasztoru i kościoła w Kamieńcu miało wejść pod twierdzę. Tenże Jan Zamojski przeznaczył im z dochodów gródeckich po 2000 zł. i grunta zwierzyńcem zwane z sianoźęciami. On także wybudował szpital i dom sióstr miłosierdzia o 2 piętrach w 1774 r. i obdarzył go wsią NowySwiat i Basówką. Na mocy tego funduszu obowiązane były siostry utrzymywać osoby chore, 4 mężczyzn i tyleż kobiet; jednakże bywało słabych i po kilkanaście a rocznie do 200. Siostry zajmowały się także wychowaniem ubogich dziewcząt, a fundusz stąd zebrany obracały na wsparcie dla ubogich. Siostry te, cnotliwem swem życiem, miłosiernemi i poźytecznemi uczynkami zasłużyły sobie tu na ogólny szacunek i miłość; pomimo to jednak, w ostatnich czasach, kościół i klasztor został zamknięty, a zakonnice wyjechać musiały zą granicę. Cudowny obraz św. Antoniego został przeniesiony do dzisiejszego parafialnego kościoła. Jan Zamojski z Ludwiki Poniatowskiej, siostry króla, zostawił tylko jedne córkę Urszulę, która wyszła za Mniszcha, marszałka nadwornego litewskiego, i wniosła w dom ten klucz gródecki. Mniszchowie mało dbali o ten majątek, mieszkali po za granicami kraju; pustoszał więc i pomału przechodził w cudze ręce. Karol Mniszech oddał Gródek w posagu swej siostrze 1 voto Radziwiłłowej, 2 Deville, zwanej od majątku Panią Dęblińską; ona to sprzedała w pierwszych latach 1830 40 Gródek jenerałowi wojsk rossyjskich baronowi Gejsmarowi. Za jego czasów miasteczko znowu podniosło się, dobrobyt mieszkańców i handel znacznie powiększył się; osobliwie znaczne były w Gródku składy win węgierskich. Przed 10 laty Gródek sprzedany z publicznej licytacyi; nabył go za stosunkowo nizką cenę prezes banku kijowskiego Winogrodzki; obecnie należy do jego synów. Resztki dawnego zamku zamienione przez jenerała Gejsmara na wygodny dom mieszkalny piętrowy. AL Jel, Br. M. Gródek 1. zwany dawniej słonym, gdyż tutaj był główny skład dla soli ruskiej, miasto powiatowe w Galicyi, leży pod 49 47 płn. szer. a 41a19 wsch. dług. od F. , nad Wereszycą i między stawami gródeckim a czerlańskim, utworzonymi przez tę rzekę. Miasto samo z niemiecką kolonią Vorderberg rozłożyło się na płd. od stawu gródeckiego, na zachód od stawu przedmieście Zastawskie, na wschód przedmieście Lwowskie i Podgaje, a na płd. od miasta przedmieście Czerlańskie na prawym brzegu Wereszycy i nad stawem czerlańskim. Najwyższe wzniesienie npm. czyni 286 m. Powierzchnia miasta obejmuje 351. 911 471 arów; mieszk. jest 8912 3417 obrz. rz. kat. , 3079 gr. kat. , 15 akatol. , 2401 izrael. J. Własność większa posiada roli ornej 1436, łąk i ogrodów 133, past. 40, lasów 280; własność mniejsza roli ornej 4153, łąk i ogr. 326, pastw. 254, lasów 1 mr. Właścicielem większej posiadłości gm. Gródek. Gr. jest siedzibą urzędu i sądu powiatowego, posterunku źandarmeryi, rady szkolnej okręgowej na powiat gródecki i rudecki, urzędu pocztowego i telegraficznego, stacyi kolei Karola Ludwika. Jesfc tu szkoła wydziałowa męzka i 4klasowa etatowa szkoła żeńska, lekarz i apteka. Parafia rzym. i greckokatolicka są w miejscu. Obie należą do dekanatu gródeckiego a archidyecezyi lwowskiej. Parafia rzymskokatolicka istniała już w roku 1372, co wynika z darowizny w tymże roku przez Władysława Opolczyka uskutecznionej. Do parafii tej należą prócz Gródka Arfcyszczów, Brundorf, Burgtal, Czerlany, Doliniany, Drozdowice, Ebenau, Haliczanów, Kiernica, Kossowice, Lubień wielki i mały, Malko wice, Popiele, Porzecze, Stodółki, Uherce, Vorderberg i Zawidowice. Cała parafia liczy wiernych 6253. Stan czynny majątku miejskiego wynosi 456. 175 zł. , bierny zaś 8. 709 zł. W r. 1880 było dochodu 42758 zł. Tutejsza kasa pożyczkowa gminna ma kapitału 13300 zł. Jest tu także fundusz pożyczkowy dla przemysłowców i rękodzielników, założony 1864 r. z funduszów kasy miejskiej a zatwierdzony przez namiestnictwo w r. 1865. Celem funduszu jest wspieranie pożyczkami podupadłych rzemie

Gródek