licyjskiej, umieszczonej w tomie I str. 3 181 Zbioru wiadomości do antropologii krajowej Kraków, 1877 i w jeden mały obraz tutaj zestawiam. Nadmienić nasamprzód wypada, źe wszystkie poniżej wybrane szczegóły odnoszą się do mężczyzn od 20 25 roku życia. 1. Wzrost górali pols. czyni w ogóle 153 9 164 5 cm, ; górali zaś powiatu nowotarskiego czyni 156 5 164 6 cm. ; a zatem jest bezwzględnie średni. Wzrost Podgórzan zachodnich mieszkających od Soły po Dunajec czyni 157 9 163 2 cm. ; Podgórzan wschodnich od Dunajca po San 160 2 164 7 cm. ; mieszkańców równin 160 9 164 0 cm. ; mieszk. nizin 159 5 165 0. Do porównania wzrostu górali i równiaków z innymi ludami euro1 pejskimi, posłużyć mogą następująco dane JFinlandczycy 161 7 cm. ; Słowianie wschodni i Madziary po 163 1 cm. ; Szwajcarzy kanton fryburski 164 0 cm. ; Rumuni 165 7 cm. ; Francuzi 165 8 cm. ; Rossyanie 167 8 cm. ; Niemcy 168 0 cm. ; Belgijczycy 168 4 cm. ; Duńczycy 168 5 cm. ; Irlandczycy 169 8 cm. ; Szwedzi 1700 cm. ; Anglicy 170 8 cm. ; Szkoci 171 2 cm. ; Norwegowie 172 7 cm. 2 Obwód piersi u Podhalan i Nowotarżan czyni 82 4 84 0, ogółem 83 3 cm. Porównywając pomiary bezwzględnej szerokości piersi u Podhalan z Góralami wschodniego Beskidu, znaleziono dla ostatnich cyfrę 78 2 80 0 cm. , dla Podgórzan zaś 81 2 82 4 cm. 3 Barwa skóry. Tę w pomienionej rozprawce rozróżniono na a białą w ścisłem rozumieniu, to jest, cielisto białą bez żadnego ogorzenia, b płową, jaką jest mniej lub więcej ogorzała cera naszych wieśniaków, i c śniadą, spotykaną niekiedy u naszych brunetów, zbliżoną do tak zwanej cery wschodniej, a w najwyższym stopniu właściwej cyganom. Tutaj znaleziono w powiecie nowotarskim na 188 osób u 67 barwę białą, u 55 płową a u 67 śniadą, czyli licząc w stosunku na 100 osób, wypada na cerę białą 35 1, płową 293, śniadą 35 6, lub też na 100 ludności wypada w pow. nowot. 50 z jasną barwą skóry, rozróżniając ogólnie tylko dwie barwy, jasną i ciemną. U Podhalan, Nowotarżan i górali pienińskich, przeważa więc cera śniada, równa się jednak prawie białej. Porównywjąc zaś Podhalan z mieszkańcami innych dzielnic geograficznych zachodniej części kraju aż po San, znaleziono na 100 mieszkańców osób z cerą jasną na Podhalu 50, w Beskidzie zach. 70, w Beskidzie wsch. 49, na Podgórzu zach. 64, na Podgórzu wsch. 67, na równinach 70, na nizinach 59, na pograniczu z Rusią 71. 4 Barwa oczu. Przyjąwszy cztery barwy siwą, zieloną, niebieska i piwną, znaleziono w pow. nowotarskim u 188 osób 13 oczyma siwemi, 51 z zielonemi, 52 z niebieskiemi, 72 z piwnemi czyli w stosunku odsetkowym 6 9, 2H, 27 6, 38 4. Sprowadziwszy zaś barwę oczu do jasnej i ciemnej, wypada na Podhalu na 100 osób 61 z barwą oczu jasną. W Beskidzie zachodnim na 256 osób otrzymano w powyższym porządku cyfry 64, 86, 41, 65 czyli w stosunku odsetkowym 25 o, 33 6, 16 0, 25 4. Porównawszy co do barwy oczu Podhalan z mieszkańcami innych dzielnic geograficznych zachodniej części kraju aż po San, na 100 osób przypada z jasną barwą oczu na Podhalu 61, w Beskidzie zach. 74, wsch. 73, na Podgórzu zach. 68, wsch. 71, na równinach po San 80, na nizinach tamże 68, na pograniczu z Rusią 79. 5 Barwa włosów. Przyjąwszy cztery barwy zwyczajne blond, szatyn, brunatną i czarną, tudzież dwie u nas wyjątkowe białolnianą i rudą, w pow. nowot. między 188 osobami było blondynów 65, szatynów 75, z włosem brunatnym 17, z czarnym 31, czyli na 100 osób blondynów 34 6, szatynów 39 9, z włosem brunatnym 9 1, z czarnym 16. 4. Według dzielnic geograficznych zachodniej części kraju aż po San, przypada co do barwy włosów, przyjąwscy dwie barwy główne, jasną i ciemną, na 100 osób z włosami jasnemi na Podhalu 56, w Beskidzie zach. 80, wsch. 46, na Podgórzu zach. 70, wsch. 62, na równinach po San 79, nizinach 76, na pograniczu z Rusią 53. Wziąwszy razem jasną, z drugiej strony ciemną barwę skóry, oczu i włosów, jako znamiona typowe, i dwa przyjąwszy typy, jasny i ciemny, na Podhalu z 188 osób przypadło na typ jasny z płowym 3, na czysto jasny 32, razem 35, czyli na 100 ludności 18 6 typu jasnego; na typ ciemny 43 czyli na 100 ludności 22 9; na typ mieszany 100 czyli na 100 ludności 58 5. U Podhalan ma zatem typ ciemny przewagę. 6 Forma włosów. Co do formy rozróżniają etnologowie proste, bądź gładkie, równe, bez zagięć spływające, bądź też sterczące; faliste z łagodnemi łukowatemi zagięciami; kędzierzawe, krótkie, wirowatoskręcone; wreszcie kędziorkowate, niby w sposób kędziorków w pęczki pozbierane. Nader przeważną i powiedzieć można, pospolitą formą, są włosy gładkie. 7 Co do budowy i kształtu czaszki, u polskiej ludności w Galicyi góruje typ krótkogłowy; w szczególności mają Górale głowy znacznie szersze niż Równiacy. Liczebny stosunek odsetkowy każdego kształtu czaszek, począwszy od najbardziej wydłużonych do najszerszych, jest u Górali następujący czaszek długich 1 1, podłużnych 2 6, razem długogłowych 3 7; pośrednich 10 5; krótkawych 37 5, krótkich 48 2, razem krótkogłowych 85 7. Nadmienić należy, że w szczególności Górale zach. Beskidu z Podhalanami odznaczają się tak od Górali Beskidu wsch. , źe u pierwszych czaszki krótkogłowe I są daleko pospolitsze 85 7, , niż u ostatnich 80 4; nadto spostrzeżono, że typ krótkogło1 wy, najczęstszy u Górali, spotyka się coraz rzadziej w miarę zstępowania ku nizinom nadwiślańskim, oraz w miarę dalszego posuwania się na wschód w głąb dzielnicy Rusinów. 8 Co do pomiarów czoła przekonano się, że u Górali czoła i potylice mierne znacznie przeważają nad szerokiemi i wąskiemi, które się u nich spotykają w bardzo szczupłej liczbie. Jednakże Górale wschodniego Beskidu różnią się w tym względzie znacznie od Podhalan i Górali zachodniobeskidowych, a zbliżają się więcej do Równiaków, u których przeciwnie jak u Górali czoła i potylice szerokie są nader częste, gdyż stanowią l E część, podczas gdy czoła i potylice mierne zaledwo przewyższają u nich połowę całej liczby spostrzeżeń. Liczebny stosunek odsetkowy szerokości czoła i potylicy jest następujący u Górali czół szerokich 9 5, miernych 83 9, wąskich 7 1; potylic szerokich 12 0, miernych 80 1, wąskich 7 8; u Podgórzan czół szerokich 22 2, miernych 71 3, wąskich 5 9; potylic szerokich 24 1, miernych 61 0, wąskich 14 8; u Nadwiślan czół szerokich 37 1, miernych 62 4, wąskich 0; potylic szerokich 86 6, miernych 11 1, ważkich 2 2. Górale mają czoła nieco węższe, a potylice o tyleż szersze, niż Równiacy, przyczem u pierwszych rzeczone cechy przeważają, szczególniej między Góralami wschodniego Beskidu. Stosunek ten u Równiaków tak się przedstawia czół szerokich 22 4, miernych 68 8, wąskich 8 5; potylic szerokich 30 7, miernych 56 5 wąskich 13 2. 9 Codo budowy twarzy, długość takowej u Równiaków jest nieco znaczniejsza niż u Górali. Przy tern Górale zachodnio beskidowi i Podhalanie mają twarze nieco dłuższe od swoich sąsiadów z Beskidu wschodniego. Szerokość twarzy jest znacznie większa u Górali niż u Równiaków, a między Góralami zachodniobeskidowi przewyższają pod I tym względem wschod. beskidowych. Kształt tworzy okazuje się znacznie dłuższym u Równiaków 102 niż u Górali 94. Przytem między Podhalanami i Góralami zachodniobe skidowymi z jednej strony, a wschodniobes kidowymi z drugiej nie ma prawie żadnych różnic, gdyż u jednych i drugich twarze są okrągłe 93 8 i 94 4. XT Górali twarzy długich 4 2, podłużnych 5 3, razem długich 9 5; owalnych 5 6; okrągłych 36 9, szerokich 48 0, razem szerokich 84 9. 10 Wreszcie co do kształtu nosa rozróżniają nosy garbate, proste, płaskie i zadarte. U Górali przeważają nosy proste, gdyż nosów garbatych 5 0, prostych 68 7, płaskich 11 3, zadartych 14 5. Zatem według dotychczasowych spostrzeżeń można Górali w zachodniej połaci kraju po San w sposób następujący scharakteryzować Górale Bą krótko lub krótkawogłowi; czoła i potylice mają mierne, bardzo rzadko szerokie lub wa żkie; twarz pospolicie szeroka lub okrągła, rzadko owalna lub długa; nos prosty, niekiedy płaski lub zadarty; nader rzadko garbaty. VIII. Literatura. L. Tatomir. Geografia Galicyi. 1876. W. Pol. Północne stoki Karpat. Kraków, 1851. L. Zejszner. Pieśni ludu Pod halan. Warszawa, 1845. L. D. Górale beskidowi zachodniego pasma Karpat. Kraków, 1851. S. Goszczyński. Dziennik podróży do Tatrów. Petersburg, 1854. S. Orgelbrand. Encyklopedya powszechna. Warszawa, 1862 t. X. A. Bielowski, Pokucie Dod. do Czasu 1857, VI. Ks. S. Witwicki, Rys history czny o Hucułach. Lwów, 1863. W. Zawa dzki, Obrazy Rusi Czerwonej. Poznań, 1869. Majer i Kopernicki. Charakterystyka lu dności galicyjskiej. Kraków, 1877. Koper nicki, Zagadki i gadki ludu góralskiego. Kra ków, 1877. Janota. Lud, zwyczaje i oby czaje jego. Lwów, 1878. B. Gustawicz, Wycieczka w Czorsztyńskie. Warszawa, 1881 część etnograficzna. B. Gustawicz, Poda nia, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dzie dzinie przyrody. Kraków, 1881. Br. G. Górali niem. , ob. Górale. Goralowy Młyn, pow. toszeckogliwicki, ob. Ligota. Gorańce 1. , wś przy kolei z Wilna do Kowna, pow. trocki, 2 okr. adm. , 34 w. od Trok, 1 dom, 6 mk. kat. 1866. 2. O. , wś włosa w gm. Wawerka, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy odl. w. 21, od Wasiliszek w. 20; dm. 7, mk. 60 rz. kat. 1866. Goranie 1. , przystanek drogi żelaznej dynebursko witebskiej, o 167 w. od Dyneburga, 0 16 od Połocka, o 77 od Witebska. 2. G. , fol w. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 52 w. od Święcian, l dom, 20 mk. kat. 1866. 3. G. , wieś włość. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 53 w. od Święcian, 5 dm. , 19 mk kat. 1866. 4. G. , wś włość, nad jeziorem Świr, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 58 w. od Święcian, 5 dm. , 67 mk. , z tego 54 katoL, 13 izrael. 1866. 5. G. , wieś miorskiej włości, i pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 42 w. od Dzisny, 3 dm. , 36 mk. , z tego 21 prawosł. , 15 kat. 1866. 6. G. , folw. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 41 w. od Dzisny, 1 dom, 5 mk. kat. 1866. Goranin, wieś, i Goraninek, folw. , pow. ko niński, gm. Sławoszewek, par. Kleczew. W 1827 r. było tu 11 dm. i 120 mk. Obecnie li czy 246 mk. , w połowie niemców, 621 mr. gr. , w połowie pszennego. Są tu pokłady torfu, do bywanego na miejscową potrzebę. Goraninek folw. liczył 90 m. obszaru, 15 mk. , zamieniony obecnie na kolonie niemieckie. Chor. Goranin Góra, wś nad rzeczką Wrześnią, 1 pow. gnieźnieński, 12 dm. , 177 mk. , 1 ewang. ,

Górale