ściół poszedł w ruinę. W 1666 roku Stefan I Wierzbowski bisk. poznański nabył GL i przyległą Wólkę Grórską attynencya Wyględów i urządził tu kalwaryą na wzór i wymiary jerozolimskiej. Oznaczył stacye, wznosił kaplice, domki, kościoły. W 1670 r. uzyskał on od Michała Korybuta przywilej na założenie miasteczka pod nazwą Nowy Jeruzalem, z rozmaitymi swobodami dla osadników i wyłączeniem żydów i różnowierców. Jan III w 1676 i 1680 r. nadał miastu wszelkie swobody i prawa miast królewskich i pozwolił założyć cechy. I Fundator miasta bisk. Wierzbowski stale tu przemieszkiwał, dozorując pilnie budowy projektowanej kalwaryi. Zostawszy arcybiskupem i prymasem, nie opuścił Góry, i tu zakończył życie 1686 r. , nie wykończywszy swych planów. Na głównej wyniosłości Kalwaryi wzniósł on kościół św. Krzyża i przy nim osadził kś. filipinów a od 1683 r. ks. komunistów. Tu według swej woli został pochowany. Kościół ten wraz z kaplicami stacyjnemi opuszczony, uległ ruinie, został rozebrany a na jego miejscu istnieje cmentarz grzebalny. Istniały tu również kościół i klasztor dominikanów obserwantów na górze zwanej Syon, spalony w 1794 r. ; kościół i klasztor panien dominikanek, którego mury po spaleniu w 1794 r. przetrwały w ruinie do 1853 r. ; kolegium pijarów z konwiktem, zniesione przez rząd pruski, gmachy obrócono na koszary, a następnie na urządzenie domu przytułku dla starców i kalek; klasztory bernardynów i mary ano w z 1674 r. przetrwały do ostatnich czasów. Kościół bernardyński, wzniesiony w XVII w. w miejscu pierwotnego parafialnego kościółka, obrócony został obecnie na parafialny. Ta mnogość kościołów, klasztorów i kaplic, przy ubóstwie właściwego miasta, przedstawiała dziwny kontrast, który nasunął Krasickiemu znaną żartobliwą charakterystykę GL Domki szczupłe, tych niewiele, A zaś kościół przy kościele; Zgoła wszystko niezamożnie, Pusto, głodno lecz pobożnie itd. W początku bieżącego stulecia żydzi po zniesieniu wyłączającego ich zakazu wcisnęli się w znacznej liczbie, lecz nie zdołali podnieść martwego miasteczka. Podniesienie dwukrotne GL do stopnia miasta powiatowego raz w 1815 r. na miejsce Czerska, drugi raz w 1866 r. przy otworzeniu powiatu górnokalwa ryJBkiego nie zdołało zastąpić braku innych warunków pomyślnego rozwoju. Ze zniesieniem powiatu w 1879 r. straciła znowu Gr. jedyną podstawę swego znaczenia. Jako punkt najdogodniejszej przeprawy przez Wisłę dla armii działającej w obrębie królestwa, Gr. była widownią wielu walk, zarówno w czasie wojen szwedzkich w XVII w. jak i w 1794, 1809 i 1831 r. O. G. K. pisał Tym. Lipiński Miatfto Gr. K. , opis historyczny Bibl. Warsz. 1842 IV i 548 i bezimienny autor w osobnej szcze gółowej monografii Gr. K. czyli Nowy Jeru zalem opis historycznostatyatyczny. War szawa 1854 r. Górnokalwaryjski powiat ist niał od 1866 do 1879 r. , w którym wcielony został do powiatu grójeckiego ob. . Dekanat górnokalwaryjski dyec. warszawskiej składał się z 12 parafy Chynów, Czersk, Drwalew, GróraKalwarya, Jazgarzew, Konary, Ostrołę ka, Pieczyska, Prażmów, Sobików, Warka z filią w miejscu i Wrociszewice. Br. CL Góra od świniek, wzgórze rozłożone na zachód od Babic w pow. przemyskim, między Sanem a dopływem jego Kamieńcem. Wzgó rze to przerzyna potok Świnka, płynący od płn. ku płd. , do Sanu. Lu. Dz. Góra Siewierska, Puławska, św. Małgorzaty, Lisia, Wysoka, Bopczycka, Motyczna itp. , ob. w artykułach p. n. Góra. Góra Sróbrna, ob. Srebrnagóra, i Góra św. Wawrzyńca, po niem. w starych pismach Puterberg, później Butterberg al bo Laurentiusberg zwana, na prawym brzegu Wisły, pomiędzy Chełmnem a Starogrodem położona, w pow. chełmińskim, około pół mili od Chełmna. Z natury jest ta góra bardzo obronI na. Po jednej stronie parów przepaścisty, z drugiej odnoga Wisły, a wreszcie wały i okopy nie dopuściłyby łatwo nieprzyjaciela. Prawdopodobnie oddawna istniał gród obronny na tej górze. R. 1244 krzyżacy, tocząc walkę zaciętą z księciem pomorskim Świętopełkiem, nanowo zamek obwarowali. Później stał się mniej potrzebnym, osobliwie z powodu pobliskiego zamku starogrodzkiego. Około r. 1283 krzyżacki landmistrz pruski Konrad von Thierberg kazał go rozebrać, a materyał Wisłą powieść do Grniewu, gdzie nowy zamek właśnie budowano. Przeszło 400 lat potem biskup chełmiński Opaliński ufundował dość znakomitą kaplicę na tej górze i oddał ją ku czci św. Wawrzyńca. Pierwszy kamień węgielny położył kanonik Uyczkowski d. 4 listopada 1691 roku; budowana była w pruski mur, dosyć obszerna, kształt miała regularnego ośmiokąta. Fundator przyłączył tę kaplicę jako małą filią do Chełmna. Na odprawianie nabożeństwa przeznaczył 12000 tynfów. W dzień św. Wawrzyńca odbywały się sławne odpusty na odludnej zresztą górze, połączone z jarmarkiem, przy wielkim napływie ludu. Wreszcie odprawiało się nabożeństwo na Wawrzyńcowej górze w czasach zaraźliwego powietrza. Ile razy bowiem dla zaraźliwej tej choroby zamykały się bramy miasta, jeden z duchownych, który w Uściu zwykle przebywał, co niedzielę i święto udawał się do kaplicy św. Wawrzyńca, ażeby dla okolicznych wiernych nabożeństwo odprawiać i sakramenta św. udzielać. ZreI sztą w inne dni góra zupełnie była samotna. Jeden tylko staruszek osiadł tu jak pustelnik I eremita pobożny, który miał staranie o ka plicę i codzień 3 razy dzwonił na modlitwę. Mieszkał tuż opodal pod górą w małym domku o dwóch izdebkach. Żył zwykle z jałmużny. Jeden z pomiędzy nich zasłynął nadzwyczajną świętobliwością życia. Był to Andrzej, z Da nii rodem, który w czasie szwedzkich wojen dostał się w nasze strony i potem osiadł w Osnowie przy Chełmnie; pielgrzymował ztąd do Rzymu, do Baru, nareszcie w podeszłym juź wieku zajął pustelnię. Utrzymują, że miewał różne wizye; umarł r. 1710, powszechnie za świątobliwego uważany; pochowany z wielką okazałością w chełmińskiej farze. Za pruskich czasów nabożeństwo na Wawrzyńcowej górze powoli ustało, kaplica bez opieki podupadała, rozebrano ją r. 1836. Teraz na górze znowu jest głucho, tylko stare zachowane okopy i szańce świadczą o rycerzach i bitwach. Po równaj ks. Fankidejski Utracone kościoły i ka plice 15. Kś. F. Góra Twarda, ob. Twardagóra. Góra Wilcza, ob. Wilczagóra. Góra Zbylitowska, ob. Zbylitowska Góra. Goracz, zaścianek nad bezimienną strugą, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany w. 62, Dziewieniszek w. 34, mk. katol 15 1866. Goraczkowice, ob. Graschwitz niem. . Goradze 1. Gorazdz, niem. Gorasdze, ws i dobra, pow. wielkostrzelecki, przy kolei żel. , I o 2. 9 mil od W. Strzelc, par. W. Kamień. Doj bra od stu lat z górą należą do majoratu krapkowickiego i obejmują 2900 mr. rozl. , z czego tylko 80 mr. roli ornej, reszta lasy. Grleba piasek, po części z gliną, , podłoże wapień. Kilka pieców wapiennych. Wieś ma 15 osad, 290 mr. rozl. i także parę wapielni. 2. G. , Goradzie, Guradzk, pustkowie należące do Semrowic, pow. lubliniecki. 3. G. , młyn wodny, należący do Jeżowej, pow. lubliniecki. F. S. Goraj 1. dawniej miasteczko, dziś osada, pow. zamojski, gm. i par. Goraj, w IV okręgu sądu gminnego w Grorajcu ob. . Leży o 49 w. na zachód od Zamościa, w górzystej okolicy, nad rzeczką Ładą, przy trakcie z Lublina do Biłgoraja. Odl. od Szczebrzeszyna w. 28, Janowa ord. w. 18 i Lublina w. 63. Wiadomości o czasie pierwiastkowego założenia GL, dawniej także i Ładą zwanego, na miejscu odnaleźć nie można, lecz według autorów Starożytnej Polski Ul, 1150, 1156, starożytna wś G. czyli Łada w XIII już w. posiadała i otaczała zamek królewski Goraj, inaczej Łada zwany, który w cennym Atlasie I. A. Jabłonowskiego Londyn 1772 r. figuruje pod nazwą Gruraia, zapewne na dzisiejszóm wzgórzu dominu jąeem nad poziomem ziemi i stawem, nad którym stoi fol w. Zagrody, gdyż z pod zabudowań tegoż wydobywają się szczątki kamienia i wapna w dośó obfitej ilości i o znacznych rozmiarach. Zamek ten z otaczającą go wsią i innemi jako to Rodzanozinem obecnie Radzięcin, Brenwiczą Branew i t. d. oraz, jak świadczy Enc. Org. t. IV, 439 z włośómi szczebrzeskiemi, król Polski i Węgierski Ludwik L w nagrodę rozlicznych zasług Dymitra, wicepodskarbiego koron. , nadał temuż Dymitrowi i jego rodzonemu bratu Iwanowi, dziedzicom z Klecz, herbu Korczak, na dziedzictwo, przez przywilej, datowany pod zamkiem bełzkim w ziemi ruskiej 26 lipca 1377 roku, z wyjęciem tych włości z pod prawa i urzędów polskich a nadaniem prawa niemiec. średzkiego, podług którego sołtysi mieli byó instancyą z ostateczną apelacyą do dziedzica. Nadanie to konfirmował Władysław Jagiełło listem danym w Krakowie 1389 r. i za jego to dopiero panowania Gr. z osady wiejskiej do rzędu miasta wyniesionym został w dzień św. Barbary, zapewne 4 grudnia, 1398 roku. Zygmunt I w r. 1508, miasto Gr. , będące wówczas własnością Mik. Firleja z Dąbrowicy, wojew. lubelskiego, przeniósł z prawa polskiego na magdeburskie. Następnie zaś, gdy pożar strawił dawne przywileje miasta, późniejszy dziedzic tegoż, Stanisław hr. z Grórki syn Andrzeja kaszt, poznańskiego i jenerała wielkopols. , oduowił wszystkie nadania poprzedników w r. 1561, przepisując zachowanie prawa magdebur. przy urządzeniu dochodów i powinności miejskich. Oprócz tego Gr. otrzymał przywileje na jarmarki od króla Zygmunta Augusta w r. 1569 i Zygmunta III w r. 1600. W czasach kiedy Gr. był własnością Firlejów, znajdował się tu głośny w naszych dziejach zbór kalwiński, istniejący jeszcze w pierwszych latach XVII w. Dymitr Grorajski podkomorzy poznański, fundował tu kościół w r. 1379 pod tytułem św. Bartłomieja, który zgorzał w czasie srogiego pożaru, jaki nawiedził Gr. na początku drugiej połowy XV w. , pożerając z nim i dowody miasta i kościołów, a inny kościół drewniany zbudowano w r. 1520 na miejscu starej kaplicy, do którego w dalszym czasie kościół radziecki, zborem kalwińskim będący, przyłączono, lecz wspomnienia o tych świątyniach dziś do tradycyi tylko należą. Niegdy, jak wnosić można z powyższej historyi i miejscowego podania, miasto Gr. było dosyó przemysłowe, lecz z czasem, zwykłą koleją, wraz z świątyniami i zamkiem upadło, skutkiem czego, nie posiadając należytego charakteru miasta, w r. 1870 na osadę zmienione zostało. Obecna os Gr. posiada kościół paraf, murowany, wzniesiony przez miejscowego proboszcza ks. Baltazara Dulewskiego, kan. kat. chełmskiej oraz infułata i scholastyka koli. zamojskiej w r. 177911782, pod wezwaniem św. Bartłomieja Apost. , Góra Góra od świniek Góra Siewierska Góra Góra św Góra Wilcza Góra Zbylitowska Goracz Goraczkowice Goradze 1 Goraj