Dniestr, rzeka należąca do zlewiska czarnoI morskiego, w starożytnym świecie lyrasA u nowych Greków Danaster, Danastńs, Dynastrys, u Rumunów Nistrul, a u Turków Turla zwana. Źródła Dniestru podają powszechnie mylnie W. Pol. , 1. Tatomir powyżej wioski Dniestrzyka Dubowego, po wschodniej stronie tego działu wodnego, tutaj europejskiego, na którego zachodnim stoku biją źródła Sanu. Tymczasem wszystkie lepsze mapy, jak mapa katastralna Galicyi, mapa Kummersberga sekeya 37, pas XI, i najnowsza mapa szczegółowa monarchii austrowęgierskiej, wydana wc. instytucie geograficznym Żone 9, Col. XXVIII podają źródła Dniestru powyżej wsi Wołczego, poniżej szczytu Rozłucza. Niewątpliwość tych źródeł rozstrzygnął zupełnie wyczerpująco Dr. Karol Benoni w rozprawie swojej Ueber die Dniestrąuellen und die Thalbildungen im oberen Dniestr und Strwiążgebiete, umieszczonej w Mttheihungen der k. k. geographischen Gesellschaft in Wien. 1879 129 144, 225 237. Wieś Wołcze mylnie Wołcza w powiecie Turka, legła w górnej kotlinie dniestrowej. Od strony południowozachodniej zamyka, ją pasmo górskie, którego grzbietem ciągnie się główny dział wodny europejski. Od przełęczy uszockiej 859 m. , w głównym grzbiecie Beskidu szerokiego, zwraca się on ku północy bieżąc zrazu obok gościńca uszockotureckiego, potem odbiegając na północnyzachód, aż po szczyt Byczek 915 m. . Tu zwraca się na północny wschód przez szczyt Obyczki 775 m. , skąd przechodzi na pasmo podłużne, ciągnące się w kierunku północnozachodnim, przez szczyty Siańskie Jabłońskie 876 m. i Siińskie Tarnawskie 873 m. , rozgraniczające zachodnie dopływy potoku Jabłonki, wpadającego do Stryja, od wschodnich dopływów nieznacznych Sanu. W odległości 1175 m. od Siańskich Tarnawskich, na północny zachód wznosi się szczycik 857 m. ; tu dział wodny zwraca się na północny wschód ku szczytowi Wysokiemu 737 m. , oddzielając potok Jabłonkę od potoku płynącego przez Szandrowę i Boberkę do Sanu, a Ryką zwanego. Szczyt Wysoki tworzy jeden graniczny punkt południowo zachodni kotliny dniestrowej. Od niego bieży dział wodny ku północnemu zachodowi przez szczyty Wysoki wierch 700 j m. , Boberkę 693 m. , Horb Witowski 700 m. i Ostre 804 m. . Ta część działu wodnego zamyka od południowego zachodu górną kotlinę dniestrową. Od południowego wschodu zaś zamyka ją poprzeczne pasmo od szczytu Wysokiego ku szczytowi Rozłuczowi 933 m. przez Hołowaniwkę Horb 706 m. , oddzielając kotlinę dniestrową od kotliny potoka Litmirza. Wreszcie od północnego wschodu ciąctwa Kijowa, płynące z jego stosunków handlowych, musiały być ogromne, kiedy Chrobry ozłocił niemi Polskę a Śmiały zniewieśelai ze swą rycerską drużyną śród rozkoszy tej nowej Kapuy. Później ognisko to przeniosło się ku ujściom Dniepru, do czarnomorskich portów, a na bramie Chersonu był wcale wymowny napis droga do Konstantynopola. Po zajęciu wybrzeży morza Czarnego przez Tatarów Dniepr utracił znaczenie drogi wojenno handlowej na południe wyjąwszy Dniepr dolny dla wypraw zaporożców; natomiast nabył później znaczenia rzeki granicznej między Polską z jednej a Ilossyą i Tatarami z drugiej strony; nie stanowił on wprawdzie wybitnej granicy strategicznej i wielkiej zapory, jak w ogóle rzeki, dla wzajemnych napadów, i z tego powodu granica polityczna nie zawsze i nic wszędzie biegła z jego korytem i chwiała się; zawsze jednak był on pewną linią obronną, szczególniej w lecie; dla tego wojenne wyprawy odbywały się zwykle w zimie, gdy Dniepr zamarzł. Linia ta była wzmocniona licznemi warowniami. Wskutek tego granicznego znaczenia Dniepru, w mniejszem lub większem odeń oddaleniu leżą liczne pobojowiska ł orohobuż, Smoleńsk, Orsza, Szkłów, Mohilew, Bychów i t. d. . Ponieważ w środkowej części tej obronnej linii bagna Polesia, przypierające do prawego brzegu rzeki, czyniły ją na tej przestrzeni niedostępną, i główne drogi, ciągnące się północną i południową granicą tych bagien, przecinały Dniepr pod Smoleńskiem i Kijowem, przeto miasta te miały najważniejsze na dnieprzańskiej linii strategiczne znaczenie i były szczególniejszemi przedmiotami. sporów. Kijów, dnieprzańska Moguncya, leży u wejścia cło dorzecza Desny Siewierszczyzna, które, posuwając dorzece Dniepru daleko na wschód, do samego centrum niziny środkowej moskiewskiej, podobnie jak Men dorzecze Renu do centrum Niemiec, było najczęstszym przedmiotem granicznych sporów i polem zaciętych walk Czernihów, Siewierz, Starodub, Poczep, Briańsk, Nieżyn, Baturyn, Konotop, Putywł, Głuchów, Siewsk; granica też tutaj była najchwiejniejsza państwo Witolda sięgało dorzecza Oki, Ugra. Poniżej Kijowa już zaczynają się skały w rzece i bystry prąd wody, co wraz z licznemi zamkami warownemi Trachtemirów, Kaniow, Czerkasy. Kremienczug, Kudak nadawało tej części Dniepru charakter obronny; jeszcze dalej linia porohów stanowiła naturalną obronę. Dolny Dniepr, napełniony niedostępnemi wyspami Zaporoża, na których obwarowali się kozacy, sprawiedliwie zyskał miano strażnika przed stepowym progiem. W tej części Dniepru ważnym punktem strategicznym warowną bramą między zach. i wsch. był bród tawański, przez który przeprawiali się Tatarzy, aby napadać na Polskę; wiadomo że po okropnej klęsce nad Worsklą, gdy gro ziło Polsce straszne najście tatarskie, Witold z garstką niedobitków wstrzymał u brodu tawańskiego całą potęgę Edygi, Gdyby sam Tamerlan, odpowiedział on Jagielle chcącemu przysłać posiłki, ze wszystkiemi wojakami Wschodu pokusił się o przeprawę przez Dniepr, byłbym w stanie powstrzymać go u Tawani. Na zakończenie uwag o własnościach i znacze niu Dniepru porównajmy je z własnościami je dnej z największych rzek Europy zachodniej, Renu, a przekonamy się jak wiele między temi rzekami zachodzi analogij o niektórych jużeśmy poprzednio wspomnieli. Każda z tych rzek w odpowiedniej sobie części Europy wschodniej i zachodniej jest drugą co do wielkości. Dniepr po Wołdze, Ren po Duna ju. Obie, dzięki swemu kierunkowi i znako mitej długości, proporcyonalnej do rozmiarów wschodniej i zachodniej części pnia Europy, łączą północ z południem a przy pomocy sztu cznych połączeń przerzynają wpoprzek lądowy pień Europy i łączą północnoeuropejskie mo rza z południowoeuropejskiemi. Obie płyną z krain lesistych do bezleśnych PolesieUkrai na, SzwarcwaldHolandya. Obie w średnim biegu przepływają kotliny, będące ślada mi dawnych jezior kotlina, poleska, kotlina Wyższego Renu a następnie po przyjęciu swych największych dopływów Desna, Men torują sobie drogę przez wyżyny Ukrainy, Niższego Renu śród malowniczych skał, tworząc katarakty lub prądy, i tutaj przyjmują pomniejsze równoległe dopływy, przerzynające się w głębokich dolinach ku rzece głównej. Te części biegu obu rzek, przedstawiające pe wne niedogodności dla żeglugi, były opanowy wane przez zbójeckie bandy w celu łupienia przepływających statków Pieczeniegi, Połowcy Burgrafowie. Obie rzeki łączą się na ujściach ze znacznemi dopływami stanowiącemi niejako oddzielne systemata rzeczne Boh, Maas. Obie mają ogromne handlowe i wojenne znaczenie. Obie są znane jako rzeki graniczne między spółzawodniczącemi państwami a przeto jako przedmioty sporów najprzód politycznych, któ re nieraz obficie zrumieniły ich fale krwią wo jowników, a powtóre sporów naukowych, co do jedności lub różnicy w przyrodzie obu ich brzegów. Obie nareszcie owiane są uro kiem historycznej i legendowej poezyi. Dla tych wszystkich analogij Dniepr, ów patryarcha rzek ruskich, wielki kniaź wód zasługuje na miano wschodniego czyli sarmackiego Re nu. Czyt. W. Pol. Hydr. Polski. M. Pawliszczew O progach dnieprowych w Bibl. , Warsz. 1847 i rossyjskie dzieła Afanaaiewa Czużbińskiego. Wacław Nałkowski. I Dnieprowsk, ob. MeszM. gnie się wzdłuż kotliny dniestrowej znaczne pasmo górskie od Rozłucza począwszy przez szczyty Stary 875 m. . Terkaliwski 892 m. t Sejówkę 830 m. , Chmolowate 810 i Magurę łomniańską 1024 m. . Dział wzgórzysty na granicy południowej gminy Michnowea z Łopuszanką łęchniową, łączący dział główny z Magurą łomniańską, można uważać za czwarty bok górnej kotliny, mającej kształt prostokąta i wynoszącej w obwodzie 52. 5 kit, a obszaru 189 ML kw. Kotlina ta, w której legły wsi Wołcze, Dniestrzyk dubowy, Zukotyn, Bereżek, Łomna, Chaszczów i Łopuszanką lechniowa, tworzy w okolicy, wsi Łomny największe zagłębienie, ku któremu pochyla się ona w dwóch kierunkach, z południowego wschodu od Wołcza ku półn. zach. do Łomny, i z półn. zachodu od Łopuszanki lechniowej ku połudn. wschodowi do Łomny; pierwszą stoczystością płynie Dniestr, a drugą potok Lechniówka, wpadający do Dniestru pod Łomną. Wołcze bowiem wznosi się w górnym końcu 568 m. , w niższej części 550, a Łomna 504; Łopuszanką zaś lechniowa 566, a kościół w Chaszczowie 538 ul; spad więc obu połów tej kotliny wynosi mniej więcej 60 m. Połud. część tej kotliny jest łożyskiem Dniestru. Grórny koniec tejże kotliny w Wołczu jest zbiornikiem wód spływających z okolicznych stoków, tak od zachodu i wschodu jak od południa. Jestto okolica źródeł Dniestru. Znajdują się one na południowym wschodzie całej tej kotliny dniestrowej, niedaleko, bo w oddaleniu 1 kil, od szczytu Rozłucza, drugiego połud. wscho dniego granicznika wspomnianej kotliny. Półn. zachodni stok tej góry pokrywa rozległy las, na którego górnym końcu znajduje się główne źródło Dniestru. Jestto słabe źródło warstwowe. Ciepłota jego według pomiaru dra Benoniego z 12 sierpnia 1878 10 godz. 50 m. przed południem czyniła 7 C. przy 21 C. powietrza. Źródła te leżą na wysokości wynoszącej około 900 m. Jako mały potok górski płynie wartkim prądem w głębokim kamienistym jarze, łącząc się w tymże lesie z licznymi potokami leśnymi. Płynie on w kierunku południowozachodnim, a wąskim wyłomem przedziera się po stoku góry ku szerokiej kotlinie dniestrowej. Tu zwraca się ku półn. zachodowi, płynąc przez Wołcze, gdzie przybiera między licznemi potokami, płynącymi z pod Holowaniwki Horbu, z lew, brz. potok Terniwski, następnie przez Zukotyn, gdzie z lew. brz. wpada doń potok Kulowy, w Bereżku Dniestrzyk dubowy, uważany mylnie za główne ramię Dniestru, a z prawego brzegu Zukotyniec, aż wreszcie w Łomnie z lew. brz. łączy się z Lechniówka. Tutaj zwraca się Dniestr na północ, czyniąc sobie wyłom między Łomną a Dniestrzykiem hoło Dnieprowsk Dnieprowsk