506 Gąb. wsi zwanej Pisserheim; nazwę miasta wywodzą od starego dębu, Gumbas zwanego, pod którym Litwini bogom swoim ofiary składali W roku 1709 i 1710 wyludniła miasto dżuma, grasująca wówczas po całej Litwie. Król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał miastu 1722 sądownictwo, budował tu domy i osiedlił 1732 r. wypędzonyeh z biskupstwa salzburskiego protestantów. W r. 1724 przeniesiono dotąd oddzielone od regencyi w Królewcu kolegium deputacyjne dla Litwy, które uczyniono 22 sierpnia 1736 niezależnem od głównego rządu w Królewcu, a 20 grudnia 1808 nadano mu nazwę regencyi. W 1835 r. wystawiono przed gmachem regencyjnym na rynku pomnik z bronzu Fryderykowi Wilh. I; w nowszych czasach obelisk na pamiątkę poległych w wojnie francuskoniemieckiej 1870 71 roku. Jest tu gimnazyum, wyższa szkoła dla dziewcząt, szkoła rolnicza; r. 1810 kosztem rządu założona biblioteka publiczna; 18 stycznia r. 1815 powstało stowarzyszenie dla kształcenia utalentowanych ubogich młodzieńców, zwane Friedensgesellschaft t. j. towarzystwo pokoju; jest także szkoła dla akuszerek; filia banku państwowego, niem. spółka pożyczkowa i gazownia. Garnizon 2go batalionu 2go wsch. prusk. pułku grenadyerów N. 2 i 2go batalionu 2go wschodniopruskiego pułku landwery N. 3. ; prowincyonalna komisya do stęplowania miar i wag, sąd admininistracyjny obwodowy, regencya obwodu gąbinskiego, główny urząd celny, landratura, powiatowa kasa podatkowa, kasa leśna, sąd ziemiański i okręgowy, prokuratorya. Stacya pocztowa I klasy, poczta osobowa do Bagnety, Gołdapy, Ełku i Węgoborka. Powiat gąbiński zajmuje obszaru mil kw. 13, 09, kształt ma niemal okrągły, styka się z powiatami pilkalskim, stołupiańskim, gołdapskim, darkiejmskim i wystruckim. Miasto powiatowe w samym środku położone, do którego ze wszystkich stron powiatu łatwe dojście; 5 bitych traktów równemi prawie odstępami ciągnie się do niego. Nadto ułatwia komunikacyą żel. kolej wystruckoejtkuńska. Rzeki w części przynajniej spławne płyną 3 ważniejsze w powiecie 1 rz. Pisa z pow. stołupiańskiego przychodząca; 2 Rominta z gołdapskiego powiatu i 3 rz. Węgorap Angerapp Fl. z darkiejmskiego. Ludność przeważnie niemiecka i protest. , pomieszana z litewską 48000. Obwód regencyjny gąbiński stanowi ostatnie wschodnie kończyny królestwa pruskiego ku dzisiejszemu cesarstwu Rossyi, i razem z obwodem regencyjnym królewieckim składa prowincyą wschodniopruską dawniejsze księstwo Prusy. Kształt ma przywąskiego pasa podłużnego, ciągnącego się z północy na południe. Na północ styka się z powiatem do reg. królewieckiej przyłączonym kłajpedzkim, Gąb. na wschód ze starą Żmudzią i Litwą, na południe Polską, z zachodu z obwodem reg. królewieckim czyii powiatami szczycieńskim, reszelskim, rastemborskim, gierdawskim, welawskim Wehlau i labiewskim. W skład obwodu reg. gąbinskiego wchodzi powiatów 16, jako to szyłokarczemski Heydekrug, nizinny Kreis Niederung, tylżycki, ragnecki, pilkalski, stołupiański, gąbiński, wystrucki, darkiejmski, węgoborski, gołdapski, margrabowski, łecki Lyck, lecki Lötzen, ządzborski i jańsborski. Obszaru ziemi obejmują wszystkie te powiaty kw. mil 298, 21; 750000 mk. Co się tyczy powierzchni ziemi, 1 3 jest borami i wodami pokryta, 1 3 uprawnej. Najwydajniejsza gleba znajduje się w nizinach tylżyckich i przy obszernem ujściu rzeki Niemna ostatnia przed niedawnemi czasy dopiero użyzniona, aż do końca prawie zeszłego stulecia stanowiła mało użyteczne bagniska i torfowiska. Pod względem wyznania największa część ludności jest protestancka, pomiędzy którą tu i owdzie rzadko zamieszkają katolicy. Była tu kiedyś osobna dyecezya sambijska. Obecnie przyłączeni są tutejsi katolicy do dyecezyi warmińskiej. Nowszymi czasy założono i dla tych rozproszonych wiernych niektóre kościoły misyjne, przez towarz. św. Wojciecha i Bonifacego utrzymywane 3 znajdują się w południowej części na polskich Mazurach, i to 1 w Jańsborku, gdzie r. 1873 było komunikujących 141, 2 w Ełku kom. 518 i 3 w Margrabowy kom. 500. W północnej części, głównie dla katolickich Litwinów, jest 7 kościołów 1 w Tylży kom. 690, 2 w Robkojach kom. 400, 3 w Schillgallen kom. 652, 4 w Bilderweitschen kom. 568, 5 w Riedelsberg kom. 383, 6 w Schibben kom. 538, 7 Wystruci kom. 208; kościoły te z wyjątkiem wystruckiego stanowią osobny dekanat litewski w dyecezyi warmińskiej. Pod względem języka i narodowości ludność ma obwód gąbiński bardzo mieszaną. W południowej części na pruskich Mazurach mówią przeważnie jeszcze po polsku, choć są religii luterskiej; należą tu powiaty węgoborski, jańsborski, ządzborski, lecki, łecki, margrabowski i w części gołdapski. W północnej zaś części pomiędzy niemcami licznie natrafiają się Litwini. Znaczniejsze miasta są następujące Gąbin, Tylża Tilsit, Ragneta Ragnit, Wystruć Insterburg, Pilkały Pilkallen, Stołupiany Stallupöhnen, Darkiejmy Darkehmen, Gołdap Goldapp, Węgobork Angerburg, Margrabowa Oletzko, Ełk Lyck, Lec Lötzen, Biała, Jańsbork, Ządzbork, Mikołajki, Orzysz Arys, Ryn Rhein, Wydminy itd. Rzeki wpływają po największej części do zatoki Świeżej i kurońskiej; ważniejsze są 1 Minga przychodzi z pow. kłajpedzkiego, wpływa do zatoki kurońskiej blisGąb. ko ujścia rz. Rusy, prawej odnogi Niemna, 2 Niemen, największa rzeka, płynie tu począw szy od wsi Smolniki Schmoleniken, przyjmu je po lewej stronie Rzeżupę, po prawej Wirzwil, Jurę, Wilkę i Kamień, mija 2 miasta Ragnetę i Tylżę; przy wsi Jurgiszkach dzieli się na 2 odnogi większą Rusą płynie ku północy, Gilią na południe. 3 Pregel, znaczna rzeka, nazywa się tak począwszy od m. Wystruci, tworzy się z Wystruci, która przychodzi z pół nocy, z Pisy ze wschodu i z Wągorapi z połu dnia, płynie koło Iławy i Królewca do zatoki Świeżej; 4 Rominta płynie do Pisy, 5 Goł dap do Węgorapi. 6 Pisek z pod Jańsborka i 7 Ełk z pod m. Ełka płyną na południe do Polski. Jeziora znajdują się prawie tylko w południowej części na Mazurach, ważniejsze są Mamry Mauersee, Niewocin Löwentin See, Śniardowe Spirding See, Selment, Goł dap, Laśmiady, Szostak, Skoment, Kruklanki, Gołdopiwa, Hasny, Gawlik, jeziora ryńskie, ządzborskie, jańsborskie, darkiejmskie itd. Bi te trakty dosyć gęsto się natrafiają, osobliwie w północnej części obwodu, nieco rzadziej na polskich Mazurach. Koleje żelazne przerzy nają obwód w 5 kierunkach 1 królewieckoejtkuńska, najstarsza i najgłówniejsza, wie dzie na Petersburg i Berlin; przechodzi przez m. Wystruć, Gąbin i Stołupiany; 2 toruńskowystrucka kolej, przechodzi tylko przez pow. wystrucki do Wystruci; 3 kolej mazurska na Rastembork, Lec, Ełk do Polski, odnoga kolei wystruckiej; 4 łeckowystrucka, najnowsza od r. 1879, łączy Mazury z Ełka przez Goł dapie z Wystrucią; 5 wystruckotylżycka kolej. Kś. F. i J. B. Gąbin, ob. Gubin. Gąbża, ob. Kaspla. Gącerzewo, domin. , pow. bydgoski; 2 miej scowości 1 G. 1946 mr. rozl. ; 2 Kasprowo, folw. , 850 mr. rozl. ; 12 dm. , 179 mk. , 69 ew. , 110 kat. , 78 analf. Poczta w Sitnie Małem Wilhelmsort o 3 kil. ; st. kolei żel. w Nakle o 12 kil. M. St. Gącewicze, wś włośc, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 25 w. od Lidy, 15 dm. , 144 mk. 1866. Gącz 1. , wś, pow. wągrowiecki, 6 dm. , 59 mk. , wszyscy kat. , 21 analf. 2. G. , domin. , pow. wągrowiecki, 1808 mr. rozl. , 12 dm. , 170 mk. , 13 ew. , 145 kat. , 12 żydów, 76 analf. Poczta w Łopiennie o 2 kil. , st. kolei żel. w Gnieźnie o 21 kil. Własność Chłapowskiego. Gądecz 1. Dolny, niem. NiederGondetsch, wś, blisko Wisły, pow. bydgoski, 15 dm. , 129 mk. , 110 ew. , 19 kat. , 41 analf. 2. G. Górny, niem. Ober Gondetsch, domin. , 1743 mr. rozl. , 9 dm. , 153 mk. , 41 ew. , 112 kat. , 30 analf. Poczta w Fordonie o 7 kil. , st. kolei żel. w Kotomierzu Klarheim o 8 kil. M. St. Gądka, potok leśny, bierze początek w lesie Gądcę, na granicy gm. Zielonki i Huciska, na zachodnim stoku Jeleniej góry 261 m. ; płynie na zachód zrazu przez tenże las, potem południowym jego brzegiem, zraszając łąki wsi Huciska i na granicy gmin Zielonki, Huciska i Przewrotnego wpada do Młynówki z lew. brz. Wzdłuż całego swego biegu, wynoszącego 3, 3 kil. , tworzy granicę powiatów kolbuszowskiego i Nisko. Ujście 213 m. npm. pom. wojsk. Gądki, ob. Gątki. Gadki, niem. Gondek, wś, pow. śremski, 2 dm. , 33 mk. , 7 ew. , 26 kat. , 14 analf. 2. G. , domin. , 1902 mr. rozl. , 8 dm. , 133 mk. , 3 ew. , 130 kat. , 13 analf. Poczta, st. kolei żel. na miejscu. Od Poznania 14 kil. Własność Czo chrana Kazimierza. Pod wsią wykopano bronzową gwiazdę. M. St. Gągławki, niem. Ganglau, wieś, pow. olsztyński, nad jeziorem, z którego mały strumyk płynie do Łyni AlleFluss, 1 2 mili od bitego traktu olsztyńskoniborskiego, na polskiej Warmii. Wieś ta oddawna należała do warmińskiej kapituły, która ją prawem magdeburskiem wydała na dziedziczną wolną własność Freigut. Podług lustracyi z r. 1656 było tu włók 10, posiadacz gągławski obowiązany był w wojnie dostarczyć 2 zbrojnych 2 Dienste, czynsz opłacał zbożem, dawał pszenicy rocznie łaszty 2 i tyleż żyta, nadto 1 funt kramny wosku i 1 fenig chełmiński. Kś. F. Gągolin 1. północny wschodni i południowy, wś, pow. łowicki, gm. i par. Kompina; odl. od Łowicza G. północnego wiorst 11, a od Kompiny w. 5; G. południowego w. 10 a od Kompiny w. 5. Znany już jest przy erekcyi parafii Kompiny w 1445 roku i do niej zaliczony. W 1879 r. liczyły domów północny 26, południowy 47. Mieszk. katol. 590. W 1881 r. rozl. razem m. 1424, osad 64, grunt klasy Iej. W 1864 rozl. m. 1425, osad 64, ludności 479. 2. G. niemiecki, kol. , pow. łowicki, gm. Kompina, par. Łowicz. Odległość od Łowicza 11 w. W 1879 r. domów w tej kolonii było 21. Ma staw rybny. Mieszk. ewangelicy. W 1881 r. rozl. m. 470, osad 20. W 1864 r. rozl. m. 470, osad 19. Ludności 158. Karczma gągolińska murowana, stojąca przy trakcie sannickim, po lewej stronie jadąc z Łowicza, nosi nazwę Biała. Wszystkie te wsie leżą po lewej stronie traktu z Łowicza ku Warszawie; 3 różne miejscowości utworzyły się ztąd, że ze wsi rozkolonizowanej zrobiono G. północny i południowy. Dobra G. niegdyś należały do dóbr stołowych arcybiskupów gnieźn. i w 1445 r. Winc. Kot arcybiskup przeznaczył tę wieś na uposażenie parafialnego kościoła w Bednarach. 3. G. , wś nad Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Łoniów. W 1827 r. liczono tu 21 dm. , 92 mk. , obecnie 13 dm. , 60 mk. Dobra G. składają się z folw. Otoka, nomenklatury Kąty i wsi G. ; od Gąbin Gąb Gąbin Gąbża Gącerzewo Gącewicze Gącz Gądecz Gądka Gądki Gadki Gągławki Gągolin