jak i inni, tylko że szarwarku czynić nie po trzebował. Dla proboszcza były wolne 4 włó ki. Granice stykały się z wsią Rudnem i Gręblinem, stąd do folwarku który ma Hans Porprag und sein Bruder Grottschalk von der Grerichte durch das BurgWall intzwann des Hauses Gartz bis an das Fliess das da fliesst in den See, das Fliess auf bis in das Ellerbruch. Po tem my tj. Henryk von Plauen Reuss gdy zostaliśmy komturem wielkim i landmistrzem, powiększyliśmy im dobro Garc o 14 i pół włók, które na łęgach in der Aue dodaliśmy. Z tych sołtys jeszcze bierze wolnych 1 i pół włó ki, inne czynszować będą jak i te co w górze leżą. Pomiędzy świadkami znajduje się, nie wiadomo czy dobrze w kopii wypisany, Al brecht książę brunświcki, Landkonptur zu Posen. W czasie luterskiej reformacyi pra wie wszyscy tutejsi mieszkańcy przeszli na no wą wiarę. Najbardziej przyczynili się do tego międzyłęscy starości, jak np. Franciszek Żelisławski, zagorzały zwolennik Lutra, który w G. predykantów luterskich utrzymywał. Ztąd nawet do sąsiednich parafij np. Rajków, Walichnowa herezya wcisnęła się i w ogóle Garc nazywali wtedy gniazdem luteranizmu. Fran ciszek Żelisławski jednak zdaje się że umarł jako prawowierny katolik, bo poczynił fundacye pobożne w niektórych kościołach, pocho wany został w kaplicy bocznej w Garcu. R. 1596 biskup Rozrażewski odebrał kościół lute ranom; oporu ani najmniejszego niebyło, ludek polski chętnie się znowu nawracał. Ostatni luterski predykant nazywał się Chrystyan Mar tin, nauki miewał po polsku i po niemiecku, nabożeństwo odprawiał podług wyznania augs burskiego. Biskup teraz innego katolickiego proboszcza ustanowił, kościół poświęcił i oddał katolikom. We wsi znajdowało się wtedy 11 gburów. Szkoła w dobrym porządku istniała. R. 1659 szwedzki królewicz Adolf brat Karola X w miesiącu marcu wracając z pod Chojnic rozłożył się obozem pod wsią Garcem, Rudnem i Lignowami, gdzie wielkie wtedy spustoszenia naokoło poczynił. Parafia garcka należy do dekanatu gniewskiego; dusz liczy 1243, kościół pod wezw. Niepokalanego Poczęcia P. M. , pa tronatu królewskiego, cały murowany, budo wy prastarej. Wsie parafialne Garc wielki, Gręblin, Rudno, folw. Międzyłęż, Nowy i Stary Międzyłęż i Garcka Pastwa. Szkoła jedna istnieje w Garcu, dzieci katol. 77; 39 dzieci odwiedza luterską szkołę w Międzyłężufol warku. Kś. F. Garchów, Harhow, węg. Görgö, niem. Gorg, wś w hr. spiskiem Węgry, w pobliżu Lewoczy, kościół katol. paraf. , 801 mk. H. M. Garcigórz, podług Cejnowy Garczigórz, u Hilferdynga Garczegorz, po niem. Garzigar; Parczewski słyszał także w bliskiej wsi Sarbsku formę Garczagórca; wś na Pomorzu, w pow. lęborskim, ponad traktem bitym lęborskołeb skim, około 1 milę od Łeby i Lęborka, parafia Lębork, katol. 5. R. 1348 Henryk von Rechter komtur gdański wydał nowy przywilej na tę wieś prawem chełmińskiem; włók miało być 60; z tych sołtys Arnold von Vicken otrzymał wolnych włók 6 i 3 fenig od sądów małych jak wielkich; tylko przewinienia na drogach publicznych auf den Landstrassen wymówił komtur dla siebie; kretzeme, ertz und zo tanis Nutzes użytek dla siebie wyjmujemy. Podług opisu ziemi lęborskiej z r. 1437 włók było tu 50, od każdej dawali skotów 14, denarów 5, włók 6 wolnych, 3 zaczną czynszować r. 1439, 1440 i 1442. Suma dochodu z obsadzonych włók marek 26, skot. 11, denarów 10. W opisie ziemi lęborskiej z r. 1658 czytamy między innemi. Gburzy zowią się Piotr Katcken, Andrzej Gravetzki, Janusz Schmidt, Maciej Borin, Michał Bette, Paweł Borin, Piotr Krus, Jakób Katke, Maciej Kenses; ogrodnik Paweł Vick. Włók jest 60, z tego proboszcz ma 4 włóki, kościelny Küster 1 włókę, luterski predykant także teraz dostał 4 włóki wraz z pustem gburstwem. Opustoszały już przed 9 laty 4 włóki, a teraz jeszcze za tej wojny szwedzkiej 4 włóki. Sołtys ma 6 włók wolnych. Resztę trzymają 9 gburów i 1 ogrodnik. Do wsi należy też trochę lasu, ale bardzo zniszczony, mało co zostało. Porównaj Reinhold Cramer Geschichte der Lande Lauenburg und Bütcow. W G. był kościół zdawna parafialny, patronatu rządowego; tytuł miał św. Maryi Magdaleny. Do parafii należały wioski Garcigórz, Wilkowo, Oblewice i w części Rekowo. Proboszcz posiadał 4 włóki, piąta zapisana była dla tutejszego katolickiego nauczyciela wizytacya Szaniawskiego. Po reformacyi, ponieważ prawie wszyscy niemieccy mieszkańcy przeszli byli na protestantyzm, j przyłączono kościół garcigórski jako filialny do Lęborka. Około r. 1770 długo nienaprawiany podupadł wtedy luteranie myśleli zająć jego miejsce i nowy zbór sobie wystawić; wystosowali nawet prośbę w tym względzie do króla pruskiego. Tymczasem jednak gorliwy Ignacy Lniski, kanonik włocławski i prob. lęborski, sam własnym nakładem szybko pobudował nowy kościół r. 1777 i udaremnił przez to ich zamiary. Budowany był kościół po prusku, dach kryty kleńcem; w wieży dzwony 3; wewnątrz posadzka ceglana, ławek 30, okna 4; w ołtarzu obraz patronki św. Maryi Magdaleny. Proboszcz z Lęborku przybywał tu niekiedy z nabożeństwem; luteranie dosyć chętnie na nie uczęszczali; r. 1802 oświadczyli biskupiemu wizytatorowi, że jak najczęściej słuchaliby kazań, byleby tylko proboszcz do nich przybywał. W nowszych czasach kościołek garcigórski jeszcze bywał odwiedzanym, a nie ma jąc należytej opieki, chylił się powoli do upad ku. Wreszcie r. 1840 silny wicher położył mu koniec. Od tego czasu nie został już wię cej odbudowanym, gminę garcigórską rozwią zano i dołączono do kościoła w Lęborku. Ob. ks. Fankidejski Utracone kościoły i kaplice 225. Według Parczewskiego w r. 1856 byli tu jeszcze starcy mówiący po kaszubsku; dziś wieś zniemczona. Kś. F. Garcz, niem. Garz, włośc. wś, pow. kartu ski, na bitym trakcie gdaskosłupskim, nad jez. Garcze i małą strugą zwaną w dokum. Warznica, 558 nad poziomem morza, obejmuje folw. sołecki Freischulzengut 1, wolne sołe ctwa Freischulzereiantheile 2, posiadł. gbur. 7, ogrodn. 6, obszaru ziemi mórg 1488 katol. 177, ewang. 14, żydów 4, dm. mieszk. 16. Parafia Chmielno, poczta Kartuzy; o założenie własnej szkoły czyniono zabiegi r. 1867; odle głość od Kartuz 1 mila. Nazwa pochodzi od wyrazu garc, garzec, tyle co gród, zkąd wyni ka, że to osada prastara i że tu gród niegdyś za pogańskich czasów istniał. Zresztą dotąd je szcze położony jest Gr. w lesistej okolicy, któ rej jeziora i strumyki obfitowały niegdyś w mnogie ryby i sobole. Chociaż jezioro Garcze zapisane było klasztorowi w Kartuzach, wieś była ststwa mirachowskiego; najstarszy znany przywilej pochodzi z r. 1582. Ostatnim przy wilejem z r. 1774 została wydana w wieczystą dzierżawę. Kś. F. Garczagóra, ob. Garcigórz. Garcze, jezioro, zwane także garczyńskie, od wsi Garcz, przy której jest położone, pow. kartuski, po prawej stronie traktu bitego gdań skosłupskiego. Powierzchnia wynosi mórg 687. Oprocz Garcza leży w pobliżu wś Lapalice i Mokrałąka; brzegi są górzyste, spadziste, tylko ku Mokrejłące są niskie, z północy i po łudnia lasem otoczone. Przez jezioro płynie mała rzeczka, w starych dokumentach Warz nica zwana, sławna w XIII i XIV wieku z so bolów i ryb obfitości. R. 1210 książę pomor ski Mestwin I podarował jezioro i rzekę nowo ufundowanym w Żukowie pp. norbertankom. Następnie bardzo się o Garcze i Warznicę ubiegali krzyżacy, którym je też zapisał Sambor II r. 1281. Następnie w r. 1436 kiedy już sobole ustąpiły, mistrz w. krzyżacki Paweł von Russdorf zapisał jez. Garcze oo. kartuzyanom w Kartuzach. W odnośnym dokumencie jednak wymówił sobie, że sądy tak jak przed tem będzie wykonywał sołtys; także sołtys i inni mieszkańcy na własną potrzebę łowić bę dą w jeziorze mit Waten, Hamen und kleinen Handworfangeln. Kś. F. Garczegórz, Garczigórz, ob. Garcigórz. Garczonki, ob. Garczynek. Garczyn, wś, pow. węgrowski, gm. Czarnogłów, pąr. Wiśniew. Posiada 17 dm. , 124 mk. i 287 mr. obszaru. Garczyn, niem. Gartschin, wś kościelna parafialna, pow. kościerski, w pobliżu 3 jezior, 1 8 mili od bitego traktu łubieszyńskokiszew skiego, który ją łączy z traktem kościerskogdańskim, skarszewskim na Łubieszyn i ze starogardzkim na Kiszewę. Obejmuje dobra rycerskie i wś włościańską, razem z poblizkim folw. Garczynkiem zawiera obszaru ziemi mr. 4394; katol. 263, ewang. 155, żydów 3, dm. mieszk. 38. W miejscu jest kościół katol. parafialny, szkoła katol. , karczma i wiatrak. Poczta Nowe Polaszki Neu Paleschken. Odległość od Kościerzyny 3 mile. Trzy wspomniane jeziora zowią się przy drodze pod Orle Szklonko zapewne od szklanki, że jest okrągłe tak nazwane, pod Garczynek Skórzewo i zaraz przy wsi jezioro Wielkie, lepiej Zamkowe, Schlosssee, bo leżało przy zamku, 1 4 mili długie, prawie dokoła krzewami i pięknym bukowym, dębowym lasem otoczone. Niedawno temu istniało zaraz za wsią czwarte jeszcze jezioro, dość obszerne, na łąkach po prawej ręce gdy się jedzie do Orla, ale teraz jest spuszczone za pomocą kanału do zamkowego jeziora i już całe prawie zarosło nazywało się zapewne Siedlinko, jak teraz jeszcze odpływ z niego czyli kanał się zowie. Tuż za kościołem we wsi ponad wspomnionem wielkiem czyli zamkowem jeziorem znajduje się dość wysoka góra, przyokrągła, bardzo spadzista, na dole tu i owdzie krzewami porosła; u góry jest miejsce równe, obszerne, na którem orzą. U ludu jest gadka, że tu pierwotnie stał kościół, ale zapadł i utonął w jeziorze. Podobno rybacy nieraz zahaczają siecią o jego wieżę. O górze zaś powiadają, że ją szwedzi usypali, bo każdy żołnierz przyniósł ziemi w hełmie, i tak powstała. Za tą gadką poszli i niejedni niemieccy uczeni, którzy także sądzą, że górę Szwedzi usypali i zowią ją po swojemu Schwedenschanze. Co jest jednak z prawdą zupełnie sprzeczne. Istniała bowiem ta góra dawno przed szwedami, jeszcze w XVI wieku wszyscy nazywali ją zamkowa góra Schlossberg, i dobrze wiedzieli, że tu kiedyś stał zamek. R. 1529 świadkowie przed sadem w Starogrodzie zeznają po niemiecku Im Dorffe Garczyn do dc Kirche gelegen und gebawit ist do bey isth eyn etzlicher Bergk uf welchen gewesen isth eyn Schloss. Disser Bergk mit dem Acker der Kirchen und der Pfarr mith eynem Sehe owo zamkowe jezioro von anbegynen gehort hot. 1 W ogóle jest G. jedną z najstarszych pomorskich osad. Imię teraźniejsze Grarczyn jest wzięte od owego zamku obronnego i oznacza zupełnie tosamo co garc, garzec, gród itd. W XIII wieku za pomorskich książąt stanowił Grarczyn ze swoim zamkiem główne siedlisko Garchów Garchów Garcigórz Garcz Garczagóra Garcze Garczegór Garczonki Garczyn