większa wyniosłość. W tych to granicach zajmuje G. 1425, 58 mil kw. geogr. 1364, 06 mil kw. austr. , 78496, 77 kil. kw. . Jest ona największym krajem ze wszystkich krajów koronnych monarchii w radzie państwie reprezentowanych, II. Kształt powierzchni. G. tworzy południowozachodni brzeg największej z europejskich równin, nazwanej sarmacką, a leżąc na północnowschodnich stokach Karpat, należy geograficznie do krainy ciągnącej się między Baltykiem a Czarnem morzem, w dorzeczu Wisły i Dniestru. Opierając się południową granicą o środkową część Karpat, jest ona w części południowej górzystą, w stronie północnej niziną, w północnozachodniej i południowowschodniej wyżyną. Południową krainę górzystą tworzą północne stoki długiego pasma gór falistych, znanych pod nazwiskiem Karpat, które, wielkim łukiem ku południowi rozwartym, oddzieliły północne części krain węgierskich od południowych części sarmackich. Wstępują one do Galicyi na granicy szląskowęgierskiej u źródeł Wisły. W G. ciągną się kilku pasmami, naprzód od granicy szląskowęgierskiej aż ku źródłom Wisłoki od zachodu na wschód, stąd zaś do granicy Bukowiny czyli do źródeł Białego Czeremoszu w kierunku południowowschodnim, wysyłając odnogi i stoki swe w głąb kraju. Pasmo to nie jest bynajmniej jednostajnem w całym swoim obszarze. Podzielić je można na zachodnią i wschodnią część. Zachodnia bowiem część tychże gór pod względem ich budowy zewnętrznej, ich kierunku i wzajemnych stosunków szczytów i grzbietów bardzo się różni od części wschodniej. Obie te części schodzą się w okolicy Dukli, gdzie między wsią Konieczną a Duklą rozpostarła się znaczna zaklęsłość, przez którą wiodą gościńce na Konieczną, Grab i Barwinek do Węgier. Tu dział przy gościńcu wiodącym z Dukli na Barwinek do Węgier dochodzi zaledwie do 502 m. nad poziom morza. Żaden szczyt, wyjąwszy tylko krótki i daleko na północ, w okolicy Samoklęsk, położony grzbiet górski Magórą zwany, który w szczytach Wątkowej 847 m. , a w Swierzowej 803 m. dochodzi, nie sięga tu nawet do wysokości 750 m. npm. Stąd ku zachodowi leżący wał górski tworzy jednę wielką wypukłość, mającą do 30 mil w średnicy, której środek zajmują równiny górnych części Dunajca i Popradu, znane pod nazwą nowotarskiej i spiskiej doliny, a do 550 m. npm. wzniesione, Z tej to wierchowiny wystrzeliły owe ostre szczyty i urwiste turnie Tatr, w samym środku tej obszernej wyniosłości, ze wszech stron otoczone licznymi krótkimi pasmami gór, krzyżującymi się w rozmaitych kierunkach. Pasmo to zachodnie, ciągnące się na granicy węgierskiej od gór szląskich aż do okolic Dukli, a zwane Beskidem wschodnim, tworzą dość liczne grup gór w najrozmaitszych kierunkach wzniesione. Wysokość jego n. p. m. od zaklęsłości dukielskiej na zachód stopniowo wzrasta i dochodzi w Babiej górze na zachodzie największego wzniesienia, bo 1725 m. Pasmo zaś wschodnie od dukielskiej zaklęsłości ciągnie się na przestrzeni 40 mil geogr. 303, 44 kil. w kierunku południowowschod. , składając się z samych długich, równoległych grzbietów, wąskiemi dolinami poprzecznemi poprzerzynanych, które w okolicy źródeł Świcy zwą się Czarnym lasem. Grzbiety te, im dalej na wschód się posuwają, wznoszą się coraz wyżej npm. , i dosięgają w Czarnej Górze, u żródeł Prutu i Cisy, wysokości 2051 m. nad poziom morza. Ta Czarna Góra odpowiada Babiej Górze na zachodzie, w równej prawie odległości 1820 mil od wklęsłości dukielskiej położonej. Południowowschodnią granicę tych wschodnich równoległych pasm karpackich tworzy tak zwany Rozróg, gdzie góry rozchodzą się w rozmaitych kształtach w różne strony, krzyżując się z innymi łańcuchami do innego systematu wzniesień należącymi. O ile środkowa część Karpat straciła co do wysokości, o tyle zyskała co do rozmiarów poziomych. Wzniosła się bowiem ona na bardzo szerokim i obszernym trzonie, co wynika z połączenia się obu systematów wzniesień. Linia wskazująca podnóża pasm zachodnich ciągnie się w kierunku zachodniowschodnim wzdłuż kolei żelaznej aż do Przeworska; w tym też kierunku wznosi się z doliny Wisły podgórze zachodniego pasma, aż po owę linią graniczną; stopy zaś podgórza Karpat wschodnich zachowują kierunek południowowschodni. Obie te linie spotykają się między Preszowem a Przeworskiem; w tej też to okolicy podgórze karpackie jest najszerszem. Nie wdając się tutaj w szczegółowy opis tak pasma Karpat iak ich podgórzy, odsyłamy czytelnika do art. Karpaty, Beskid, Gorce, Pieniny, Tatry. Druga część kraju jest wyżynowatą; rozdzielamy ją na 1 wzgórzystą krainę krakowską, 2 falisty płaskowyż uralskokarpacki, 3 Roztocze i 4 pagórkowatą krainę sańskodniestrzańską. Pierwotna dzielnica wzgórzysta przypada po północnej stronie Wisły w zachodniej części Galicyi, tworzy tak pod. względem kształtu powierz. , jak budowy swej geologicznej, odrębną całość od Karpat odciętą. Uważać ją należy za odnóża wyżyny tarnowickiej na Szląsku pruskim i olkuskiej w król. polskiem, które rozgałęziając się ku płd. spiętrzają miejscami sam brzeg Wisły, jak Bielany 326 m. , Sowiniec 358 m. , Pustelnik 362 m. , Sikornik 310 m. , góra św. Bronisławy z kopcem Kościuszki 333 m. , Wawel 230 m. Najwynioslejsze miej sca tej krainy wzgórzystej nie wznoszą się wprawdzie nigdzie wyżej nad 490 m. Chełm. 374 m. nad Hielepicami, Lipowiec 362 m. , Podzamcze tenczyńskie 403 m. , Czyżowa mała 472 m. nad Żarami, Boża Męka 457 m. nad Czerną, Ostrońska Góra 481 m. nad Psarami, 364 m. nad dol. unikowską ale strome, często skaliste boki jej wzgórzy, głębokie a wąskie dolinki dolina azczyglicka, unikowska, czerneńska i t. d. , mnóstwo rzeczek i potoków o zboczach urwistych, które prują jej spłaszczone grzbiety, składają się w krajobrazy bardzo malownicze i urocze. Tę wyżynę krakowską tworzą pokłady od formacyi dewońskiej okresu pierwszorzędnego paleozoicznego aż do formacyi kredowej okresu drugorzędnego mezozoicznego. Spodnią ich warstwę tworzą czarne wapienie dewońskie, występujące na jaw w łomach marmuru dębnickiego. Warstwę tę pokrywają wapienie węglowe i pokłady węgla, dalej pstry piaskowiec, wapień muszlowy i dolomitowy, obfitujący w rudy galmanu i żelaza, wreszcie utwory formacyi jurajskiej i kredowej. Przez te pokłady przebijają się w kilku miejscach plutoniczne skały porfirowe. 2 Falisty płaskowyż uralskokarpacki rozpostarł się w południowowschodniej części Galicyi, tworząc zachodnie kończyny długiego pasma wyżyn, łączących podnóże Karpat z południowymi stokami Uralu; ztąd też jego nazwa. Część tego płaskowyżu, przypadającą na Galicyą, głęboki jar średniego Dniestru przeciął na dwie bardzo nierówne połaci, mniejszą pokucką wyżynę i większą podolską. Wyżyna pokucka leży na prawym brzegu Dniestru; poczyna się stromym brzegiem zwanym Wołczyniecką górą 232 m. nad Bystrzycą i łęgiem Jezupolskim, styka się z podgórzem karpackiem w linii działu dorzecza Bystrzycy a górnego Prutu i ciągnie się ku południowemuwschodowi, przechodząc dalej w Bukowinę i rossyjską Besarabią. Pochyla się ona łagodnie z płn. na płd. do doliny Prutu. A że rozciąga się przez powiaty tłumacki i horodeniecki, przeto nazwaćby ją można wyżyną tłumackohorodeniecką. Znacznie większa wyżyna podolska leży na lewem brzegowisku Dniestru, do którego spływają w kierunku południomym zagłębiającymi się stopniowo jarami wszystkie te rzeki, których źródła leżą u jej północnej krawędzi. Do Galicyi należy tylko jej szersza część zachodnia po rzekę Zbrucz. Od zachodu odgranicza ją linia bieżąca od Lwowa wprost na płd. do Dniestru, a od północy linia ode Lwowa na wsch. do Brodów. W części północnej pagórkowate, a im dalej na wschód, tern równiejsze grzbiety wyżyny podolskiej się rozpościerają i wszędzie przekraczają 320 m. nad poziom morza. I tak wyżyna Zborowska 390 m. , zbaraska 350, tarnopolska 370 m. , buczacka i czortkowska także 370 m. Rzadko gdzie wznoszą się one ponad 400 m. W ściślejszem znaczeniu Podolem określamy tylko wschodnią część tej wyżyny, bo południowozachodnią, więcej pagórkowatą a rozlegającą się między Wereszycą a Złotą Lipą wyżynę, zowiemy Opolem, jakkolwiek nazwę tę nadaje lud także bezleśnej okolicy w tarnopolskiem, a pas kraju po obu brzegach Dniestru nazywa Pobereżem albo Nistrowiem. Podole cechują rozległe, suche obszary wyniosłych równin, raniej lub więcej falistych a poprutych jarami rzek i strumyków. Jary podolskie poczynają się w górnej części tej krainy, skąd wypływają wszystkie jej rzeki. Zrazu płytkie a szerokie, o łagodnie wznoszących się stokach, jary te wrzynają się coraz głębiej w poziom wyżyn, zwężają za biegiem rzeki, a zbocza ich, pożłobione wypłuczyskami, stają się bardzo strome i wznoszą się gdzieniegdzie jakoby góry zjeżone skałami np. koło Trębowli, Buczacza, Czerwonogrodu nad Dżurynem. Po grzbietach wyżyn znajdują się lejkowate kotliny, mające 40 100 m. średnicy, w których dnach otwierają się niekiedy czeluście, prowadzące do pieczar podziemnych rozmaitych rozmiarów, jak np. pieczary w Bilczu ob. ; niekiedy zaś sterczą na nich skały gipsowe. Na wschodnim atoli krańcu tej wyżyny, blisko wschodniej granicy Galicyi, wystąpiły nieznacznem, ale dość wybitnem pasmem góry Miodoborskie ob. , u ludu tamtejszego Tautrami zwane. Poczynają się one na wyżynie zbaraskiej i ciągną się przez okolice Skałatu, i Toustego, ponad jarem rzeczki Gniłej ku Zbruczowi. Długość tego pasma czyni 10 mii 75, 86 kil. . Okolice miodoborskie są najpiękniejszemi na całem Podolu, a przedewszystkiem na uwagę zasługuje okolica między Krasnem a Kręciłowem; stąd też słusznie nazwać ją można Szwajcaryą podolską. Od Lwowa 425 m. , pomiar Gustawicza bieżą dwa pasma wzgórz, między którymi w ciasnej kotlinie legło samo miasto, we wręcz przeciwnych kierunkach. Jedno pasmo, Boztoczem zwane, poczyna się na stronie północnozachodniej miasta Kortunową górą Kordonem, 379 m. pom. szt. gen. , a okoliwszy wieś Kleparów i Zamarstynów, zwraca się przez Hołosko, gdzie w górze Zawaczowej dosięga według mego pomiaru wysokości 391, 45 m. , na północny zachód ku Magierowu, a stąd w równej prawie odległości od Bugu i Sanu, tworząc dział wodny między ich dorzeczami, na Potylicze, Werchratę i Bełzec. Główny grzbiet Boztocza ma postać wydłużonej a wąskiej wyżyny, nad którą wznoszą się odosobniono garby. Od niego odrywają się ku wschodowi dwie gałęzie niskie wzdłuż Pełtwi i Jaryczówki aż po Zadwórze i Milatyn. Od góry Haraj 351 m. pora. szt. gen. nad Żółkwią da

Galicya