tylko 314 dzies. obszaru liczący, własność Bejnarowicza i Łapińskiego, na wschodnim brzegu jeziora Eszy niegdyś Essen zwanego położo ny. Wchodził on przed laty w skład obszer nych dóbr Hylzenowskich, dopiero na początku bieżącego stulecia przez Nabela został naby tym, od którego przechodzi do Małachowskich, a od tych, przez ożenienie, do Paraków. Ci osta tni sprzedają ten folwark dzisiejszym jego wła ścicielom. Ob. Esza. G. M. Esser, rz. , dopływ Wenty w kurlandzkiej parafii Frauenburg. Essupe, ob. Dniepr. Est, ob. Litwa. Esterberg niem. , folw. , pow. człuchowski, st. p. Białobór. Esterka, wś, pow. skierniewicki, gm. Doleck ob. , par. Jeruzal. Esterpole, wś, pow. śremski, blisko rz. Warty; 10dm. , 110, mk. , 12 ew. , 98 kat. , 44 analf. Stac. poczt. w Śremie o 7 kil. , stac. kol. żel. Czempin o 15 kil. M. St. Estonia, Estlandya, niem. Oestland, Estland, łac. Estia. Aestonia, po estońsku EestiMa, po łot. Iggaunuzemme, nadbałtycka kraina, stanowiąca dziś gub. estońską ob. , r. 1080 zawojowaną została przez Kanuta IV duńskiego, który ziemię pogan zwolna przekształcał w chrześciańską swego państwa dzielnicę. Potem cesarze niemieccy zaczęli ją uważać za swoją własność i nawet r. 1228 Henryk VII darował ją liwońskim kawalerom mieczowym. Ci jednak 1237 r. , narozkaz papieża, dar ten zwrócić musieli; tylko przez układ z Duńczykami zatrzymali sobie okrąg estoński, zwany Jerwią. W r. 1321 król duński Krzysztof II nadał E. jako księstwo Knutowi Porse, ówczesnemu księciu Hallandyi i Samsoe. Ten. jednak nie umiał sobie radzić z tym krajem wobec napaści i pretensyj zarówno niemieckich jak nowogródzkich i pskowskich, E. więc wróciła do Danii, ale już nie na długo, bo potrzebujący pieniędzy król Waldemar III, i tak już niepewny posiadania tej prowincyi, w r. 1347 sprzedał ją mistrzowi krzyżackiemu Henrykowi von Dusemer za 19, 000 marek czystego srebra. Zakon niemiecki rządził Estonią przeszło dwa wieki, gdy atoli i on zwolna się osłabiał i nie miał już siły do zabezpieczenia jej od wojowniczych najazdów i spustoszeń ze Wsohodu, wtedy 1561 r. szlachta estońska i miasto Rewel, za niemi zaś cały kraj oderwali się od krzyżaków i uciekli się pod panowanie Szwecyi. Pod tam panowaniem zostawała E. aż do wielkiej wojny północnej w 18ym wieku, w czasie której Piotr W. zajął ten kraj i zdobywszy 1710 r. Rewel, wcielił do Rossyi. E. leży wraz z wyspami między 58 18 i 59 38 szer. płn. a39 48i45 56 dług. wsch. F. Dzieli się historycznie na 4 okręgi Harria, Wirlandya, Jerwia i Wik. Ozyt. H. von Bienenstamm Geogr. Abriss der drei deutsohen OstseeProvinzen, Ryga. 1826; Friebe Bemerkungen liber Livund Esthland, Ryga. 1794; Richter Geschichte Liv, Esth, und Kurlands, Ryga. 1857; Petri Esthland und die Esten, 1802; Kola Die deutschrussi schen OstseeProyinzen, 1845; atlas hr. Mel ina. F. S. Estońska gubernia, inaczej zwana Estlandzką lub Rewelską, obejmuje dawną Estonią, z której utworzoną została 1725 r. ; 1782 r. złączono ją z Liwonią, ale już 1783 znowu osobną postanowiono. Gubernia ta graniczy na wschód z petersburską, na płd. z jez. czudzkiem i gub. liwońską, na zachód z Bałtykiem, na płn. z odnogą fińską. Rozl. jej według Strielbickiego wynosi 17, 792 w. kw. ; jestto najmniejsza z trzech nadbałtyckich gubernij. Gubernia esto ńska czyli estlandzka składa się z lądu i wysp, z których znaczniejsze są Dago, Worms, Wielka i Mała Rogie, Nargen, Wielki i Mały Wrangelsholm, Wulf, Ralijo, Eksholm, Odisholm i t. d. Pod względem administracyjnym na 4 dzieli się powiaty Kreise; harryeński albo rewelski dzieli się na 3 dystrykty; ostharryeński, westharryeński i sudharryeński, wirlandzki albo wezenbergski dzieli się na 3 dystrykty; strandwirlandzki, allentakeński i landwirlandzki, jerweński albo weissenstejóski dzieli się na 2 dystrykty ostjerweński i su djerweński, wicki albo hapsalski dzieli się na 3 dystrykty landwicki, strandwicki i insularwicki. Kraj z wyjątkiem niektórych wyniosłości jest urodzajny; brzeg tylko od Rewlu do Narwy jest dość wysoki i stromy. Rzęd skał po nim idących nazywa się Klindą. Zniżający się stale poziom wody w morzu baltyckiem utworzył w miejscach niektórych pomiędzy Klindą a morzem obszerne pastwiska. Połowa gubernii pokrytą jest wielkiemi lasami, bagniskami, trzęsawiskami i jeziorami. Bryły erratyczne granitu rozsiane są w wielkiej ilości na całej powierzchchni. Z wód gubernii znaczniejsze morze baltyckie oblewa ją z dwóch stron. Na rozciągłości brzegów morskich wiele się znajduje zatok i przystań, z których główniejsze są przy ujściu rzeki Narowy, gdzie się zatrzymują statki przeznaczone do miasta Narwy, nie mogące wejść do ujścia rzeki Narowy; Maholmska w dobrach Peddes; w dobrach Kunda przy niej urządzoną jest komora; Tolsburg w dobrach Zels; Weske w dobrach Fio; Kasperwik w dobrach Katenbach; Minkewik. W, powiecie rewelskim przystań Pappenwik w dobrach Kolk; przystań i port wojenny, jeden z najlepszych na morzu baltyckiem, w Rewlu; Lageppa; niegdyś Roggewick, dziś Port Baltycki przeznaczony dawniej na pomieszczenie floty wojennej rossyjskiej. W powiecie hapsalskim Spitthammer w dobrach Rikholtz; Hapsalska; zatoka Einwick; przystań Werderska; w dobrach Werder. Z niej przeprawiają się zwykle na wyspy Oesel i Moon do Kurlandyi. Na wyspach gubemii estlandzkiej na wzmiankę zasługują, przystanie na wyspie Worms w dobrach Magnushof; na wyspie Dago w dobrach Grossenhof; Tewenhafen naprzeciw wyspy Worms; na wyspie Dago w dobrach Hohenholm. Z kanałów w gubemii znaczniejsze WielkiZund i SełeZund; pierwszy między lądem i wyspą Moon, drugi pomiędzy wyspami Dago i Oesel. Znaczniejszych rzek, oprócz rzeki Narowy, w gubernii nie ma, i żegluga się odbywa na tej ostatniej. Jeziór Estonia posiada 288. Czudzkie jezioro północnym tylko swym brzegiem dotyka południowych granic gubernii; wszystkie pozostałe dla swej szczupłej rozległości są mało znaczące; ważniejsze z nich Erkel, Hark i Loden. Jezioro Erkelskie na szczycie góry piaskowej, o pół mili od Rewia, ma dno wyższe od ulic rewelskioh. Ztąd Rewel zopatruje się, za pomocą wodociągów, w wodę słodką. Prócz tego, w niektórych miejscach Estonii znajdują się wody mineralne żelazne Carls Brunnen, w bliskości Rewia, w dobrach Wims, siarczane w dobrach Kunda i dwa źródła słone na wyspie Dago, lasy zajmują w Estonii około 1 6 całej powierzchni; zdatne są tak do użytku domowego, jakoteż do wszelkich budowli; dla braku rzek, tylko w bliskości morza mieszkający spławiają corocznie niewielką ilość drzewa opałowego do miasta Rewia, a z okolic jeziora Czudzkiego i rzeki Narowy wyprawiają deski do miasta Narwy. Główniejsze komunikacye w gubernii są droga żel. bałtycka z Petersburga do Bałtyckiego Portu z odnogą TapsDorpat i trakty pocztowe RewelHapsal, RewelParnawa, RewelWeissenstein. Ludności miała ta gubernia 99, 053 w r. 1772. W r. 1838 liczono 135, 279 męż. , 146, 953 kob. Według Koeppena w r. 1851 było ogółom 289, 800 mk. , w tej liczbie 252, 608 Estów, 10, 000 Niemców, 4, 714 Szwedów, 13 Polaków, 12 Tatarów. W braku dokładnej statystyki przytaczamy jeszcze, że w r. 1879 było w gubernii 601 izrael. W całej gub. jest tylko jedna parafia katoli w Rewlu. Główny przemysł mieszkańców stanowi rolnictwo grunt w pobliżu morza szczególnie głęboko piaszczysty i do uprawy całkiem niezdatny; w zachodniej części powiatu rewelskiego pokryty mnóstwem wielkich i małych kamieni; w innych częściach gliniasty albo czaraoziem. W ogóle wschodnia częśó Estonii uważaną jest za najurodzajniejszą. Oprócz rozmaitego gatunku zboża, mieszkańcy trudnią się uprawą pieńki, lnu, chmielu i tytuniu. Chów bydła, szczególniej owiec, stanowi dość ważną gałąź przemysłu. Liczba merynosów w jednym z ostatnich lat przeszło 70, 500 sztuk wynosiła. Konie w ogóle są małego wzrostu. W bliskości Rewia i portu Bałtyckiego pojawia się znaczna ilość kilek sardeli szwedzkich gatunek drobnej ryby, w Baltyckiem tylko morzu znajdującej się, które się pakują do małych baryłek albo słojów szklanych. Z minerałów w Estonii główniejsze są piryt siarkowy w pobliżu dóbr Leets; kamień ciosowy, którego jest pełno, w znacznej ilości wywozi się do Petersburga wapno, torf; w jeziorku Kolkiskiem pojawiają się perły. Na wyspie Dago budują się statki. Pod względem historycznym, oprócz gmachów starożytnych i zwalisk w Rewlu, Weissensteinie, Hapsalu, na wzmiankę zasługują miasteczko Leal, zamek Lode, zwaliska zamków Felks i Werder w powiecie wickim, przez von Schauenburga 1284 r. zbudowanych; ztąd urządzoną jest przeprawa na wyspy Moon i Oesel; zwaliska zamków Ass, Toleburga, Berkholm, Fegfejer i innych. Herb gubernii estlandzkiej w polu złotem trzy lwy leżące z koronami. Czyt. Statisticzeskije Trudy Stuekenberga, Petersburg 1859; Possart Statistik und Geographie des Gouv. Esthland Stuttgart, 1846. Por. Estonia. Esty, inaczej Suomi, Estowie, Estońcy, u historyków Ostiones, Aesthieri, Istes, Aistonos. Letowie zowią E. Igaunas wypędzeni; E. zowią się sami Tallopoeg synowie ziemi lub Marawa krajowcy. Rossyanie zowią ich Czudami, Czuchnami ob. . Jestto plemię fińskie główną jego siedzibą gub. estońska, północna połowa inflanckiej, tudzież mniejsze i większe wyspy między zat. ryską a wybrzeżem estońskiem. W Inflantach polskich liczą E. 3000; żyją oni głównie w Michałowie, Janopolu i Pyłdzie, t. j. w lucyńskiem. Mylnie acz dość powszechnie za jedno brani z łotyszami. Przez ciągłe stosunki z łotyszami, estowie ci od czasu przesiedlenia się swego z inflanckiej gubernii stracili wiele charakterystycznych cech, które są narodowi ich właściwe. Dziś już tylko bardzo niewielu z nich mówi swym rodzinnym językiem, bogatym, jak wiadomo, w epiczne pieśni ludowe i posiadającym gramatykę w opracowaniu Ahrensa; co zaś do sposobu życia, to w niczem się prawie nie różnią od łotyszów. Odznaczają się zaś od tych ostatnich budową czaszki, zbliżonej nieco do rasy mongolskiej, mniej świeżą, żółtawą barwą skóry na twarzy i rękach, niskim rostem i długiemi, białości lnu włosami. Są oni przytem mniejszych niż łotysze zdolności umysłowych; lecz samodzielnością i wytrwałością charakteru swego o wiele przewyższają takowych. Obok zaś tego są mściwi, surowi w obejściu się, skłonni do swarów i bitew, a w pożyciu domo Esser Esser Essupe Est Esterberg Esterka Esterpole Estonia Estońska Esty