czyó jak najbardziej polskich chłopców mazurskich. Mniej więcej ten sam obwód, który podziśdzień należy do powiatu łeckiego, a nad którym za krzyżaków postawieni byli wójtowie Pfleger, nazywał się za książąt pruskich łeckiem starostwem Hauptamt Lyck. Zarządzali nim starostowie, po niem. Amtshauptleute. Znani są następujący starostowie łeccy Krysztof von Zedwiz 1530 1548, Antoni von Lehwald 1548 1555 zarazem był starostą straduńskim Stradaunen, Jerzy von Krösten 1555, 1562, 1573, Wawrzyniec von Halle 1566, Wilhelm von der Mülbe 1573 1580, Baltazar von Zenger 1580 f 1582, Jan von Konigsegg 1583 1585, Daniel von Tettau 1600 1615 al. 1621, Hans von Birckhahn 1615 1638, Michał von Königsegg 1638 1650, Hans Jerzy von Auer 1655 1658, Melchior von Rippen 1658 1687, Dyteryk von Tettau 1687, Andrzej von Troschke 1688 1700, Melchior von Tettau 1700 1708, Karol Ludwik hr. Waldburg 1700 1712, Bogusław Fryderyk hr. Denhoff 1712 1715, Henryk Karol von der Marwitz 1715 f 1744, Fryderyk Rudolf hr. von Rothenburg 1744 f 1751, Jan Jerzy von Lestwitz 1752 1767, zarazem starosta jańsborski i Ernest Henryk von Czetteritz 1768 1772 1782. Teraźniejszy powiat łecki graniczy na północ z pow. margrabowskim Oletzko, na wschód z Kongresówką, na południe z pow. jańsborskim, z zachodu z pow. jańsborskim i leckim. Ludność ma t. zw. mazurską, co do wyznania luterską, co do mowy polską. Obszaru ziemi obejmuje mil kw. 19, 85. R. 1864 było ludności ogółem 43525 i to według statystyki z r. 1837 po polsku mówiących czyli czystych mazurów 27718, niemców 13635, litwinów 6; co do wyznania katolików 1365, ewang. 29896, żydów 79, greków 19. Dziś liczą przeszło 50, 000 ludności, w tem 79 proc. polskiej. Ważniejsze miejscowości w powiecie NeuJucha i Prostki, Powiat łecki obfituje w znaczne obszary lasów i wiele jeziór. Jeziora ważniejsze są Leśmiady Laschmiaden See, odkąd rz. Ełk przyjmuje swoją nazwę; jez. Gablik, Szóstak, jez. łeckie, Zawinda 8avindaSee, jezioro Małkin Malkiehnen, jez. Sumowo, kilka jeziór przy Margrabowie Oleczko, jez. Selment, jez. Skomętno, Stace itd. Najważniejsza rzeka jest Ełk Lyck Fl. . Ełk, niem. Lyck Fort, dość znaczna forteca kiedyś i magazyn wojskowy, pow. jańsborski, zbudowany przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I około r. 1784 z niemałym kosztem. Leżał na małej wyspie zwanej Czarci ostrów Teufelsinsel w południowej części wielkiego jeziora Śniardowego Spirdingsee na pruskich Mazurach około 1 milę od m. Jańsborka Johannisburg na połnoc, a na południe od wał z wojskiem przez Jańsbork i Wielbark do Płocka. B. 1819, 1821 i 1822 miasto do szczętu zgorzało; poczem daleko piękniejsze z popiołów powstało. I inne jeszcze klęski dokuczyły miastu w nowszych czasach. Cholera srożyła się tu r. 1831; wtedy z 3000 mieszkańców umarło 300. R. 1837 w przeciągu 3 tygodni umarło na cholerę osób 80, r. 1853 przez 5 tygodni osób 333. W r. 1844 panował straszny głód w mieście i całej okolicy; przez cały lipiec, sierpień ustawiczne ulewy i deszcze były; rzeka Ełk wylała naokół i wielkie spustoszenie sprawiła, tak ze żniw nic prawie tego roku nie zebrano na Mazurach. Zewsząd przybywało wielu zgłodniałych po posiłek do miasta; daremnie, bo i tu nędza panowała. Jednego razu gdy szli do miasta, 21 padło z głodu po drodze, a w mieście jeszcze z nich umarło znędzniałych 340. R. 1845 król Fryderyk Wilhelm IV przybył do Etku, żeby się naocznie przekonać i dopomódz w biedzie. Dobrobyt miasta znacznie się podniósł w ostatnim czasie; osobliwie przez nowo tu otworzone drogi komunikacyjne. Najprzód zbudowano drogę bitą do Królewca. R. 1856 stanęła druga żwirówka na Margrabowę, Gołdap do Wystruci. Ba południe idzie szosa ku polskiej granicy w stronę ku Grajewu. Od r. 1868 przechodzi kolej żelazna z Królewca na Bartoszyce Bartenstein i Rastembork; ku Polsce jest dalsze połączenie tej drogi także na Grajewo. Także i o kanale w najnowszym czasie przemyśliwano, którymby m. Ełk połączyć można z miastem Orzyszem Arys i Jańsborkiem. Zamiar ten jednak nie doszedł jeszcze do skutku. Jak donosi Encykl. Orgelbranda, istnieją w E. fabryki płótna, sukna, papieru, przędzalnie wełny i garbarnie. Jarmarki odbywają się w roku na bydło i na konie 4 razy, kramne 4 razy, na płótno 2 razy po 8 dni trwające w miesiącu maju i sierpniu. Ten jednakże handel płótnem znacznie ostatniemi czasy podupadł; zbożowy natomiast kwitnie. Katolioy nie mieli tu od czasów reformacyi nabożeństwa. W nowszym czasie liczba ich do tyla wzrosła, że utworzono w E. osobne probostwo misyjne. Nowy kościół pod tytułem św. Wojciecha zbudowano r. 1853; konsekrował go tegoż roku biskupsufr. warmijski Fränzel. Protestanci są po największej części wyznania laterskiego. Dla niewielu t. zw. reformowanych kalwinii stów odprawiało się nabożeństwo 2 razy w roku na obszernej sali tutejszego zamku na wyspie; zwykle dojeżdżał z tern nabożeństwem pastor z Wystruci. Żydzi dopiero w ostatnim czasie znacznie się pomnożyli; mają nową okazałą synagogę; r. 1870 rabin tutejszy Siłbermann wydawał od dłuższego czasu pismo żydowskie centralne pod tyt. Hamagid, które W dalekie strony się rozchodzi. W latach 1842 44 i 1849 50 wychodził tu polski miesięcznik p. t. Przyjaciel ludu łecki a głównymi jego spółpracownikami byli Gizewiusz, Kraska, Marczówka, Olech. Wyższa szkoła miejska w Ełku zdawna się przed innemi odznaczała. Polscy Mazurzy chętnie oddawali do niej swoje dzieci. Wykładano nauki po polsku. R. 1578 zamieniono ją na t. zw. szkołę prowincyonalną czyli partykularną, która przygotowywała uczniów do słuchania nauk uniwersyteckich. Początkowo działało przy niej 3 profesorów. R. 1635 Baltazar Fuchs, dawniejszy uczeń szkoły, potem starosta margrabowski, ufundował czwarte miejsce dla t. zw. prorektora, który następował po rektorze. Głownem jego zadaniem było uczyć pilnie polskiej mowy uczniów. Tenże Fuchs założył nadto alumnat przy szkole, w którym 9 ubogich polskich mazurskich ohłopców wolne miało utrzymanie; dla każdego chłopca przeznaczył rocznie grzywien 50; kiedy już słuchali nauk na uniwersytecie, dostawali po 60 grzywien. Polskiego języka uczono początkowo w zepsutem narzeczu mazurskiem. R. 1638 Celestyn Myślęta i Michał Eiffer wizytowali szkołę; zważając na to zepsute mazurskie narzecze, radzili zaprowadzić wykład czystej mowy polskiej die verderbte mazurische Sprache abzustellen und dafür die reine polnische zu introduciren. R. 1656 zabudowania szkolne wraz z całem miastem zgorzały; także fundusze i leIgaty zaginęły. Dopiero po 18 latach zbudowano nowy gmach i szkołę otworzono. R. 1688 ponownie szkoła spłonęła. Wtedy radziły stany pruskie, żeby szkołę przenieść do Rastemborku; czego jednak zaniechano, najwięcej z tej przyczyny, że w Rastemborku język polaki nie był tak rozpowszechniony, a szkoła łeoka głównie i jedynie służyć miała polskim Mazurom. Nowy murowany gmach szkolny stanął gotowy dopiero w r. 1707. Przedmiotem nauk był język polski, teologia i wiadomości klasyczne. Rektorowie zwykle odchodzili stąd na dziekaństwo łeckie, jak np. Krysztof Chioretius 1607, Jerzy Carvenicke 1657, Jan Wiktoryn Gregorovius 1716, Jakób Cibulcovius 1733, Szczególnie poważany był od wszystkich rektor Hieronim Kozik 1717 1731, Boretius 1733 1759, J. F. Wollner 1795 1823. Za niego uczęszczali jeszcze uczniowie do kościoła na pogrzeby miejskie. Dopiero wr. 1801 zostali z tego starego zwyczaju zwolnieni. R. 1812 wyniesiono szkołę dotychczasową partykularną do rzędu pruskich gimnazyów. Od r. 1856 1859 wzniesiony został nowy okazały gmach gimnazyalny, na który wydano talarów 35, 000. Uczniów było w r. 1863 348. Język polski dawniej główny przedmiot uczenia, od r. 1810 nie bywa woale wykładany; przeciwnie zadaniem teraźniejszego gimnazyum jest zniemm. Ełka. Następny król pruski Fryderyk Wilhelm II fort ten z tak wielkim nakładem dźwignięty uważając za bezużyteczny, kazał rozwalić i sprzedał materyały budowlane prawie za bezcen jakiemuś pobliskiemu obywatelowi wraz z całą wyspą i zbożowemi magazynami przed r. 1796. E. 1831 stały jeszcze niektóre zabudowania tego fortu nieużywane; stzegli je wtedy 1 podoficer i 3 starych inwalidów. R. 1854 na podróży swojej przez polskie Mazury zwiedził ten fort albo raczej jego ruiny król Fryderyk Wilhelm IV; przybył tu wraz z świetnem swojem otoczeniem dnia 19 czerwca statkiem parowym nMazovia z miasta Ryn Rhein. Krótko pobawiwszy, popłynął ztąd dalej do Jańsborka. Patrz Dr. Töppen Geschichte Masurens. Ełk, niem. L yck Fluss, dośó znaczna rzeka poboczna na polskich Mazurach w Prusach Wschodnich. Nazwę wzięła od miasta i jezio ra Ełk, przez które przechodzi. Początek bie rze w licznych strumieniach, wychodzących z pod Szeskich gór Seesker Berge i Czerwonodworskiego boru Rothebuder Forst, w po wiecie gołdapskim. Przechodzi najprzód przez urocze jezioro Hasny HassnenSee w powie cie margrabowskim, którego imię nosi Hassnenfluss, dalej płynąc w kierunku południo wym do jeziora Leśmiady Laschmiaden See w pow. łeckim. Tu wzmocniwszy się dopły wami z północnozachodnich jeziór mazurskich Gablik, Szostak i Wydminy zowie się już rzeką Ełk. Koło miasta Ełk wpływa do jeziora łeckiego Lyck See, gdzie się znowu zasila dopływami z jeziór Zawinda Sawinda, Małkin Malkiehnen i Sumowo. Po za jeziorem łeckiem przyjmuje kierunek południowowsch. ku Polsce, gdzie, połączywszy się lewej stro ny z rz. Legą, z prawej z Dybią, wpływa do Biebrzy. Ezeka Lega, która z przeciwnej stro ny także wypływa aż z pod gór Szeekich, przy wodzi jej wody z kilku jeziór margrabowskich OletzkoSeen, następnie z jeziora Selment, Skomętno, Stace i Rajgród. Przy mieście Eł ku i po za wsią Miechowem przerzyna rz. E. po dwakroć tak nową kolej żelazną jak i trakt bity, wiodący z pruskich Mazur do Polski. E. nie jest spławna, główny kierunek ma południowy, długość od źródeł począwszy wynosi około mil 15. Ob. Dr. Töppen Geschichte Ma surens XIV. O bitwie zaszłej w r. 1656 po nad rz. E. ob. Elk, miasto. Kś. F. Emanuelin, wś, pow. wieluński, gm. Wydrzyn, par. Czarnożyły ob. . W 1827 r. było tu 8 dm. , 37 mk. Emanuelssegen niem. , kol. , pow. pszczyński, par. Tychów, leży śród lasu, o 24 kil. od Pszczyny, o 9 kil. od Mikułowa, na najwyższej wyniosłości w powiecie, 1004 st. par. npm. E. jest dziś stacyą drogi żel. z Dziedzic do Szo

Ełk

Ełk

Emanuelin

Emanuelssegen