kich niebezpiecznych punktach żeglugi bywa, modły, rzucanie święconych jaj, chleba i soli falom na ofiarę podobnie na Wilii, Mście itd. Od wyspy Dalen 8 wiorst długa, 2 i pół szeroka Dźwina płynie przez nadbałtycką nizinę w płaskich, piaszczystych i błotnistych brzegach, które często zalewa; ztąd zapewne pochodzi jej łotyska nazwa Daugawa Daaug wezbranie. Poniżej Rygi, szerokiem ujściem obejmującem wyspę MagnusHolm i łączącem się po lewej stronie z ujściem BolderAa a po prawej z Mühlgrabenem, Dźwina wpada pod Dünamünd do zatoki ryskiej. Ujście Dźwiny ma tern większe znaczenie handlowe, że przerzyna płaskie, jednostajne i otoczone wydmami wybrzeża Inflant, Kurlandyi, gdzie, jak mówi poeta fale konają na piasków łonie, gdzie mało dogodnych przystani. Na takich wybrzeżach ujścia rzek koncentrują w sobie zwykle całą żeglugę, cały ruch handlowy wybrzeża; przedstawiają bowiem jedyne dogodne miejsca do zakładania portów; przykładem ujścia Adouru Bajonna, Grirondy Bordeaux, Loary Nantes, Sekwany Hayre, wybrzeża morza Północnego itd. Na wybrzeżach Inflant i Kurlandyi taką rolę gra ujście Dźwiny; dla tego powstał nad niem oddawna jeden z najhandlowniejszych portów Baltyku a zarazem i klucz do całego kraju od strony morza Ryga. Z tego powodu Ryga jest silnie ufortyfikowana, równie jak i poniżej przy spływie Dźwiny z BolderAa leżący port Dyament. W porcie tym zatrzymują się większe okręty i wyładowywują towary, gdyż dalej z przyczyny płytkości dźwinowego ujścia płynąć nie mogą. Ujściowe dopływy Dźwiny są bardzo ważne dla handlu ryskiego, szczególniej Bolderaa, która jest ujściem kurlandzkiej czyli semigalskiej Aa. Prawy dopływ Mühlgraben jest odpływem jeziora Sztinta i Egela i stanowi ważną arteryą komunikacyjną między fabryczną okolicą tych jeziór i Rygą. Dopływy prawe Łużeńka lub Toropa żegl. , Uświata żegl. , Obol spł. , Sośnica, Połota, Dryssa spł. , Saryanka, Indra, Liksnienka, Dubno, Nereta, Ewst albo Ewikszta spł. , Oger spł. , Mühlgraben żegl. . Dopływy lewe Mieża z Obszą żegl. , Kaspla spł. , Łuczesa spł. , Nacza, Ułła żegl. , Purowla, Uszacz, Dzisna, Drujka, Grzywka, Iłłuksztanka, Podunaj, Sussej, BolderAa żegl. . Przystanie Biełoj nad Mieżą, Porzecze nad Kasplą, Toropiec nad Toropą, Wieliż, Suraż, Witebsk, Bieszenkowicze, Ułła, Lepel nad kanałem berezyńskim, Połock, Dzisna, Dryssa, Druja, Krasław, Dyneburg, Jakobstadt, Frydrychstadt, Rommel, Ryga, Dünamünd. W dół rzeki spławiają drzewo, zboże, przędzę i siemię lniane i konopne. W górę sól, śledzie, tytuń, towary kolonialne, wyroby fabryczna. Długość Dźwiny zachodniej od źródeł do ujścia 140 mil, żeglowność 4 5, długość w linii prostej 70 mil, rozwój więc 2 dość znaczny; rzeczywiście bowiem chociaż Dźwina przedstawia linią tylko lekko załamującą się, ale za to załamuje się aż 5 razy, jak to z powyższego opisu widać. Szerokość w lecie niewielka rzadko przechodzi 300 i tylko podczas wysokiego wiosennego lub jesiennego stanu wód dosięga 1000. Dopiero poniżej Kirchholmu, gdzie rzeka dzieli się na ramiona, szerokość dochodzi 3000 a nawet w jednem miejscu 5, 400 rachując wszystkie wyspy. Głębokość największa 30, najmniejsza na porogach 1 1 2. Obszar dorzecza 2000 3000 mil kwadr. Dźwina więc pod względem długości i rozwoju równa się Wiśle, ale ustępuje jej pod względem obszaru dorzecza, które, ścieśnione z prawej strony przez obszary Łowati i Wielikiej, z lewej przez dorzecza Dniepru i Niemna, nie mogło uzyskać wielkiego rozwoju i tylko wązkim pasem ciągnie się wzdłuż rzeki, podobnie jak dorzecze Dniestru. Dopływy też Dźwiny są to tylko krótkie odpływy jeziór północnego pasma, które dwoma równoległemi łańcuchami ciągną się wzdłuż rzeki w niewielkiem od niej oddaleniu. Dźwina zachodnia już w odległej starożytności pod nazwą Eridanu pośredniczyła w handlu bursztynem przez zbliżenie swe w okolicach Witebska do Dniepru w okolicach Orszy; Sarum u Ptolemeusza. Przemawiają za tern starożytne pieniądze znalezione w okolicach Witebska, a więc właśnie w miejscu owego zbliżenia dwóch wielkich rzek, a także około Rygi i na wyspie Ezel; późniejsza nazwa Dźwiny, Rudon, mająca podobieństwo z Eridanem i wreszcie wzmianka Herodota o Eridanie, jako o rzece wpadającej do północnego morza. Odległość Dźwiny od Sambii, tego bursztynowego Eldorado, nie przeczy powyższemu przypuszczeniu, gdyż handlarze mogli z Sambii przynosić bursztyn do ujścia Dźwiny morzem lub lądem Szafarzyk, a zresztą znaczna dodziśdnia obfitość bursztynu około Połągi i jeziora Angern naprowadza na myśl, że starożytni mogli otrzymywać ten produkt nie tylko z Sambii lecz i z miejsc bliżej ujścia Dźwiny leżących. Później Dźwina pośredniczyła w stosunkach handlowych między Rusią i światem skandynawskim Nestor iz Rusi możet iti po Dwinie w Wariagi; zdaje się także, iż Normanowie w swych wyprawach w górę wielu rzek europejskich nie pominęli i Dźwiny; znajdujemy bowiem pewną o tern wzmiankę w sagach skandynawskich. Rognar Lodbrok, wiking normański, ów sławny król morza, śpiewa Uderzyliśmy w miecze Pomnę ów dzień sławy, Lat mogłem mieć dwadzieścia, gdy stal mej drużyny Lsniąc wzroki, przodem biegła do bojowej sprawy, I ośmiu Jarlów padło tam przy ujściu Diny, Dalej śpiewa, że płynął w górę Diny aż do ujścia Ify może Ewst czyli Ifst. Ale nierównie większego znaczenia nabrała Dźwina później jako pośredniczka w rozszerzeniu niemieckiej kolonizacyi w Inflantach i Kurlandyi, co miało stanowczy wpływ na historyą, cywilizacyą i etnograficzne stosunki tych krain. Najprzód kupcy z Bremy, prowadzący na Baltyku handel z Gotlandem, zagnani burzą do ujścia Dźwiny, pomknęli się w górę rzeki i za jej pośrednictwem zawiązali na początku XII wieku stosunki handlowe z tutejszymi autochtonami, a zaraz potem niemieccy krzyżowcy, wylądowawszy tu i założywszy nad Dźwina Rygę i wiole warownych zamków, rozszerzali w górę rzeki ogniem i mieczem religijny, społeczny i państwowy despotyzm; a chociaż obecnie państwo ich już nie istnieje, puścili oni jednak w tym kraju tak głębokie korzenie, iż żywioł niemiecki jest tu panujący. Następnie Dźwina nabrała znaczenia jako rzeka granicz na między Polską z jednej a Rossyą i Szwecyą z drugiej strony; to też wiele miast i miejscowości wzdłuż niej leżących było przedmiotem sporów lub polem bitew dla tych narodów Wieliż, Witebsk, Ułła, Połock, Dyneburg, Liksna, Kreuzburg, Kokenhausen, Uexküll, Kirchholm, Ryga. Dodziśdnia Dźwina wraz z Dnieprem stanowi drugą linią obronną Rossyi od zachodu Dyneburg, Bobrujsk, Kijów, jak niegdyś stanowiła pierwszą linią obronną Polski od wschodu. Ta ogromna wodna linia, ciągnąca się od zatoki ryskiej do odeskiej, tylko w jednem miejscu doznaje przerwy, a mianowicie tam gdzie górne części Dźwiny i Dniepru, przed przyjęciem głównych kierunków, płyną w kierunku południowozachodnim równolegle do siebie. Przerwa ta jednak, zamknięta zreszta poczęści Berezyną stąd strate giczne znaczenie tej rzeki klęska Napoleona nie jest zbyt wielka między Witebskiem i Orszą 11 mil, tak iż oddawna przewożono towary z Dniepru na Dźwinę i odwrotnie. W tej przerwie, jak mówiliśmy, leżało miasto Sarum grające ważną rolę w handlu bursztynem. Później Smoleńsk już na początku XIII wieku prowadził za pośrednictwem Dźwiny handel z Rygą i Gotlandem. Ta przerwa w wodnej granicy między krajami dawnej Polski i Rossyi miała ważne znaczenie wojenne jako brama Rossyi, wiodąca do samego jej serca Moskwy. Przez tę bramę wdzierali się do Rossyi litwini i polacy, a później Napoleon I; tędy rossyanie nachodzili Litwę. Dla tego Witebsk, Orsza, Wieliż, Smoleńsk, Biełoj, Duchowszczyna, Dorohobuż i t. d. , miasta leżące w tej bramie, pamiętne są w historyi wojen. Podobne bramy między rzekami zbliżonemi w swych górnych częściach, a rozchodzącemi się później w przeciwne strony, spotykamy także między trzema rzekami Europy zachodniej, które przerzynają cały niemal jej pień lądowy; a mianowicie brama reńskodunajska i reńskorodańska. Obie miały lub jeszcze mają również ważne strategiczne znaczenie Vallum Hadriani, Belfort. O Dźwinie pisali u nas Adam hr. Plater Opisanie hydrograficznosta tystyczne Dź. Z. Wilno, 1861. Michał Borch Dwa słowa o Dź. Wilno 1843 i w Tyg. Pet. 1844. Sonntag w dorpackim tygodniku Inland z r. 1836, nr. 47 o zamarzaniu i topnieniu lodów tej rzeki. Naszej redakcyi nadesłali opisy Dźwiny pp. Fr. Gliński, Józef Bliziński i M. Kuściński, z których korzystaliśmy. Wacław Nałkowski Dźwina, folw. , pow. babimoski, należy do Wielkiej wsi Grossdorf; 2 dm. , 32 mk. Dźwiniacki potok, ob. Dźwiniaczka. Dźwiniacz 1. górny, wieś, pow. Turka, nad Sanem, o 7. 5 kil. oddalona od stacyi poczt. w Ustrzykach, o 15 kil. od Lutowisk, zaś od rzym. kat. parafii w Turce o 20 kil. ; przestrzeni pos. dwor. roli or. 407, łąk i ogr. 245, pastwisk 525, lasu 2821; pos. mniej. roli ornej 1093, łąk i ogr. 134, past. 633, lasu 7 morg. austr. ; ludność 855 w tern rzym. kat. 7, gr. kat. 775, reszta izrael. , dm. 136; należy do gr. kat. parafii w Serednicy. Właściciel wiek. posiadł. Marcin hr. Sołtyk. 2. D. , wś, pow. bohorodczański, oddalona o 10 kil. na płd. zachód od Bohorodczan, od urzędu poczt. i rzym. kat. parafii w Sołotwinie o 4 kil. , niedaleko rz. Bystrzycy. Przestrzeń posiadł, wiek. łąk i ogr. 4, lasu 146; pos. mniej. roli ornej 657, łąk i ogr. 836, past. 27 morg. austr. Ludność 533 w tem rzym. kat. 18, gr. kat. 509, reszta izrael, dm. 89; należy do gr. kat. parafii w Kosmaczu. Tu znajduje się dystylarnia nafty, kopalnia wosku ziemnego i siarki. Czyt. rozprawę Z. Suszyckiego p. t. Pokłady siarki, oleju i wosku ziemnego w Dźwiniaczu Sprawozdania kom. fizyogr. , t. X. 3. D. , wieś, pow. zaleszczycki, oddalona na płn. od rzym. kat. parafii i urzędu poczt. w Zaleszczykach o 8 kil. , przy gościńcu z Zaleszczyk do Tłustego. Ma 243 dm. ; przestrzeń pos. wiek. roli ornej 841, łąk i ogr. 6, past. 4, lasu 78; pos. mn. roli ornej 1347, łąk i ogr. 127, past. 63 morg. austr. Ludność 1347 w tern rzym. kat 189, gr. kat. 1108, reszta izrael. . Gr. kat. paraf, jest w miejscu, należąca do dekanatu zaleszczyckiego archidyecezyi lwowskiej. Jest tu szkoła o 1 nauczycielu i gorzelnia. Właściciel większej posiadłości Józef i Marcelina Pieńczykowscy. 5. D. dolny, wś, pow. liski, o 18 kil. na wschód od Liska, o 7. 5 kil. na płn. za chód od st. poczt, i kolej. węgier. galicyjsk. w Ustrzykach dolnych. Parafia gr. kat. w miej Dźwina Dźwina Dźwiniacki potok Dźwiniacz