Dzikowo, u Kętrzyńskiego Zdzikowo, wś ryc. , pow. świecki, tuz nad brzegiem Wisły po lewej stronie położone, prawie naprzeciwko m. Chełmna, par. i poczta Świecie, szkoła Kosowo. Początkowo była na prawie polskiem urządzona. R. 1345 wymienony Jan von Szykow Dzikowo. R. 1419 otrzymał tę wś od krzyzaków na prawie chelmińskiem Botho von Eulenburg, który miał wielkie znaczenie u całej okolicznej szlachty, zastępując ją na różnych sejmach i zjazdach. Nad swoimi poddanymi wykonywał mniejsze i większe sądy. Na wojnę stawał jako lekko uzbrojony do piechoty. Z r. 1445 jest wiadomość, że Eilburgis wielką szkodę poniósł od Wisły, która groblę przerwała, spichlerz mu i inne budynki poobalała. Komtur świecki pisze do mistrza wielkiego z prośbą, aby przyszedł mu w pomoc naprawić groblę, gdyż ludzie z okolicy jego świeckiej nie byli ku temu sposobni. Prawdopodobnie przez te wylewy Wisły l z. wiele ucierpiało; obecnie jest tylko osadą nieznaczną. Obszaru ziemi ma 107 mórg, budynki 3, dom mieszk. l, ewang. 7. Por. Dziki. Kś. F. Dzikowska kępa, ob. Dzikowo. Dzikowski powiat, ob. Dzików, Dzikuszki, 1. folw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 32 w. od Lidy, 1 dm. , 26 mieszkańców 1866. 2. D. , cerkiew prawosł. i probostwo, pow. lidzki, 2 ok. adm. , przy drodze do Grodna, o 37 w. od Lidy, 1 dm. , 8 mk. 1866. Okrąg wiejski D. w gm. Wielkich Możejkach, liczy w obrębie swym wsie Dyrwańce, Burcice, Kozińce, Nowosady, Bojarzy Dzikuscy, Chłusy, Dziaduki, Ogrodniki Dzikuskie, Makary, Nowosady. Dzilginie, zaśc. pryw. , pow. trocki, 4 okr. adm. , o 14 w. od Merecza, 7 mk. 1866. Dzimianen niem. , ob, Dziemiany. Dzimidowicze, wieś włośc. nad rz. Bondarówką, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 49 w. od Oszmiany, 7 dom. , 57 mieszk. prawosławnych. 1866. Dzimierz, Dzimirz, wś i folw. , pow. rybni cki, par. Pstrążna, na lewym brzegu rz. Suminy, o 13 kil. od Rybnika, na płd. od starego traktu raciborskiego. Folw. ma 1460 m. roli or. , wś 228 m. roli or. , 82 osad. F. S. Dziminików, folw. pryw. nad Niemnem, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 29 w. od Lidy, 1 dm. , 3 mk. 1866. Dzimitry, dwór pryw. i wś włośc. przy uroczysku Bordybieciszki, pow. lidzki, 5 okr. adm. , o 44 w. od Lidy, 5 domów, 41 mieszk, 1866. Dzimowizna, ob. Dowspuda. Dzincelitz niem. , ob. Dzięcielec. Dzingelau niem. , ob. Dzięgielów. Dzingellen niem. , ob. Dzięgiele. Dzingiszki, wś i folw. , pow. kalwaryjski, gm. Krakopol, par. Dauksze. Wieś Dz. liczy 7 dm. , 21 mk. , folw. 26 dm. i 163 mk. ; odl od Kalwaryi 37 w. Dzinzelitz niem. ; ob. Dzięcielec. Dziób, os. , pow. łaski, gm. i par. Wygiełzów. Dzióbek, os. i folw. , pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Kaszewice. Dzióbielewszczyzna lub Dziembielewszczyzna, wś, pow. wilejski, 1 okr. adm. , o 42 i pół w. od m. Wilejki, przy drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 10 dm. 105 mk. , prawosł. 85, rz. kat. 20. Własność wieśniaków 1866. Dzioł, przysiołek Korczyny. Dzionkow ross. , ob. Dziunków. Dzipiszki, tutor, szlach. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 53 w. od Lidy, 1 dm. , 18 mieszkańców 1866. Dzirnicze, wś pryw. , pow. dziśnieński, nad jez. Rafałowem, o 73 w. od m. Dzisny, 2 okr. adm. , przy drodze pocztowej z Głębokiego do Dyneburga; 11 dm. , 100 mk. 1866. Dzirzyn, ob. Burakowka. Dzisiąte, ob. Dziesiąte, pow. lubelski. Dzisienka, rz. , ob. Dzisna. Dzisna, 1. ross. Disna, m. pow. gub. wileńskiej, na lewym brzegu zachodniej Dźwiny, przy ujściu do niej Dzisny; leży pod 55 34 szerok. geogr. i 45 53 dług. wsch. , o 300 w. na płn. wsch. od Wilna, z którem się komunikuje przez st. kol. żel. lipaw. romeńskiej Mołodeczno, odległą o 187 1 2 w. ; o 10 w. na płd. od Borkowicz, st. kol. żel. dyneburskowiteb skiej, dokąd z D. kolej budują. D. posiada zarząd miasta z sądem sierot, powiatowy zarząd policyjny i kassowy, zarząd akcyzy 7 okręgu, kantor pocztowy, zjazd pojednawczych pośredników, zjazd sędziów pokoju 3 dziśnieńskiego okręgu, 1y sąd pokoju dla D. i 4 przyległych gmin powiatu, rezydencyą powiatowego marszałka szlachty i 1go sędziego śledczego, powiatową 2klasową szkółkę. Cerkwi prawosł. w D. sześć, z tych 2 parafialne; kość. katol. jeden. Ludność D. wynosi 6646, z liczby tej prawosławnych 883, wyznawców starego obrządku 6, katolików 2773, luteran. 16, izrael. 2962 i mahometan 6. Domów 500, tych 8 murow. Ziemi miejskiej jest 599 dz. , oprócz 40 pod zabudowaniami w obrębie miasta, Obie parafie prawosł. liczą razem 2928 parafian; katolicka 4736 i posiada 6 kaplic; Prosiłkowicze, Czerepy, Zaucie, Kotowicze, Użmiony i Rużmonty. Dawniej były jeszcze filie w Ponizowie, Peresławiu tudzież kapl. w Dorożkowicach i Jaznie. Dziśnieński dek. praw. liczy 11 parafij dwie w D. , Jazno, Łużki, StaroSzarkowszczyzna, NowoSzarkowszczyzna, Cwietyńki, Błaszniki, Czerniewice, Ihumeń i Porzecze 66 cerkwi; katolicki 12 D. , Głębokie, Ikaźn, Zadoroże, Mossarz, Pohost, Miory, Prozoroki, Łużki, Hermanowicze, Druja i Udział. Wiernych liczy 53313. Z przystani w D. wychodzi corok towarów głównie zboże i konopie na przeszło 70000 rs. Przed miastern ciągną się na 2 1 2 w. rafy Dźwiny. D. została wyniesiona do rzędu miast przez Zygmunta Augusta po utracie Połocka w 1563 r. , zostawszy w parę lat później ufortyfikowaną. W czasie wyprawy Batorego na Moskwę, D. była ważnem stanowiskiem wojennem. Odwiedzał ją kilka razy król Stefan, czyniąc przegląd skoncentrowanego tu wojska koronnego, urządzając zakład artyleryi do przyszłej wyprawy, wreszcie 4 sierpnia 1579 nadając potwierdzenie lenności inwestyturę na Kurlandyą ks. Gotardowi Kettlerowi, który tu wykonał uroczystą przysięgę w obec króla, senatorów i całego wojska. Parafią katol. fundował w D. tenże król Stefan w r. 1583, powierzając ją jezuitom połockim, którzy w 1605 otrzymali od Zygmunta III przywilej na pomnożenie funduszów. W 1630 ziemianin wojew. połockiego Krzysztof MalchiewiczChełchowski osadził tu franciszkanów; oni to w 1773 w miejsce poprzedniego drewnianego, wznieśli istniejacy do dzisiejszego dnia murowany kościół, pod tytułem Niepokalanego Poczęcia M. P. Powiat dziśnieński obejmuje północnowschodnią część gubernii i granicy na półn. i wsch. z gub. witebską, od zach. z Kurlandyą, gub kowieńską i pow. swięciańskim, od połud. z pow. wilejskim i gub. mińską. Rozległość ogólna wynosi 5353 i pół w. kw. wedł. Strielbickiego 5184 w. kw. , czyli 531718 dz. , których 16206 zajmują siedziby, 138205 ziemia uprawna, 58852 łąki, 30738 pastwiska, 30219 drogi i nieużytki i 257496 lasy. Powierzchnia ziemi przedstawia wyniosłą równinę, dochodzącą przy wsi Kowale niedaleko folwarku Ambroszkiewicze do 753, 3 stóp n. p. m. Z rzek najważniejsze są; zachodnia Dźwina, opływająca na przestrzeni 70 w. północnowsch. granicę i dopływ jej Dziana, zabierająca wszystkie prawie rzeki powiatu, z których główniejsze dopływy prawego brzegu Miadziołka z Rżawką, Tużbinka, Hołbica z Łosicą, Bereżbica, Piszkunka, Mniuta. Błotniste miejscowości grupują się przeważnie w południowo zachodniej części powiatu, pomiędzy dopływami Dzisny, Jeziora rozsypane są po całej powierzchni jest ich 27; znaczniejsze Akla i Perebrodzie w północnej części. Plisa i Siso w południowowschodniej i Bobińskie w zachodniej. Grunta w ogóle urodzajne, łąki wyborne; pomimo to hodowla bydła i koni nie przedstawia nic godniejszego uwagi. Zboża jest pod dostatkiem, uprawa lnu znaczna. Przemysł fabryczny ogranicza się na gorzelniach, rękodzielnictwo na zaspakajaniu miejscowych potrzeb. Komunikacyjne środki stanowi przedewszystkiem zachodnia Dźwina, na której koncentruje się handel, i poczt. gościniec, prze rzynający wschodnią część powiatu od st. So roki do D. na 71 wiorst. Powiat dzieli się na 4 zarządy policyjne stany, 22 gm. wlośc, rozdzielone pomiędzy 3 sądy pokoju 3 dziśnieńskiego okręgu. Stacyj drogi żel. powiat nie ma wcale; ma tylko 4 stacye pocztowe D. , Głębokie, Zaborze, Łużki. Cerkwi i kaplic prawosł. w powiecie 57, z tych 36 paraf. , roz dzielonych na 3 dekanaty błahoczynija dziśnieński, głębocki i drujski; i katolicki dek. dyecezyi wileńsk. jeden, posiada, oprócz po wyżej wymienionych kośc. parafialnych, 2 fi lie Boryskowicze i Konstantynowo i 26 kap lic. Ogólna ludność w pow. wynosi 133489, w liczbie tej szlachty 3220, duchowieństwa wszystkich wyznań 324, mieszczan 11427, włościan 114193, wojskowych 3523, cudzo ziemców 281, ludzi wolnych 521, a co do wy znań prawosławnych 69944, wyznawców starego obrządku 4408, katolików 52227, lu teran 126, izraelitów 6658 i mahometan 126. Powiat D. został utworzony w 1795 z wsch. części powiatu brasławskiego wojew. wileń skiego i z południowozachodniej części wojew. połockiego, które, jak wiadomo, nie było po dzielone na powiaty. 2. D. , dobra, pow. nowoaleksandrowski, własność niegdyś Paców. Feliks Pac podkom. lit. zapisał dobra D. be nedyktynkom wileńskim. Konstytucya 1775 zapis zatwierdziła. Dziś własność rządu. 3. D. , fol. rządowy nad rzecz. t. n. , pow. święciański, 3 okr. adm. , mk. starowierców 47, dm. 8 1866, od Święcian 48 i pół w. Okrąg wiej ski D. w gm. Tweranach liczy w swym ob rębie wsie Wilaki, Smilginiszki, Kopcypol. Sapie, Siekany, Kuksy, WielkieKukucie, Nowiki, Piwowary, Rudziszki, Łozynki, Pastu szki, Wasiewice, Korolica, Lachowszczyzna, Dzisna; zaśc Kurtyszki, Kaubryszki, Kaukiszki, Pojedupie, Czarnyruczaj, Pupienia, Mor gi. J. W. Dzisna, rz. , Disna, Desna, Dziesna, Dzisienka, lewy dopływ Dźwiny. Wypływa pisze Pol z jeziora Dzisno w byłem województwie wileńskiem, płynie mil 21, szerokość 7 do 70 sążni, brzegi pokryte lasami, miejscami zamieszkałe, gdzie niegdzie bagniste. Głębokości ma 8 12 stóp a nawet do 15; do żeglugi stoją na przeszkodzie mielizny, kamienie i zawały; spadek Dzisny ma trzy mosty, które w czasie wezbrania zastępują promami. Przed 70 laty znaczną ilość drzewa masztowego spławiano do Dźwiny; teraz gdy najlepsze lasy wyrąbano, spław stał się mało znacznym; poczyna się zwykle przy ujściu do Dźwiny rz. Kozyjanki, spławnej na przestrzeni 3 i pół mili; łodzie z ładunkiem albo statki rzeczne pojawiają się na Dzianie nadzwyczaj rzadko. Po krótkim bie Dzikowo Dzikowo Dzikowska Dzikowski Dzikuszki Dzilginie Dzimianen Dzimidowicze Dzimierz Dziminików Dzimitry Dzimowizna Dzincelitz Dzingelau Dzingellen Dzingiszki Dzinzelitz Dziób Dzióbek Dzióbielewszczyzna Dzioł Dzionkow Dzipiszki Dzirnicze Dzirzyn Dzisiąte Dzisienka Dzisna