konne. R. 1828 umarli dwaj przedostatni zakonnicy, tylko staruszek gwardyan pozostał. R. 1832 klasztor skasowano i oddano miastu, które w nim umieściło szkołę katolicką i luterską i dwóch nauczycieli. Także kapitał pozostały 1130 tal. obrócono na cele szkolne. Poprzednio ubiegali się o ten klasztor i kościół katolicy, którzy w nim chcieli odprawiać nabożeństwo dla katolikówniemców, ale nie zostali uwzględnieni. Oddawna połączona była z kościołem paraf. w D. godność dziekana czyli po staremu archipresbytera dzierzgońskiego. Dekanat ten obejmował następujące kościoły Dzierzgoń z filią Bągart, Styrgart, Rozengart, Fiszewo, Notzendorf, Pozylia albo Żuławka, Stary targ z filią Nowy targ, Krasna łąka Schönwiese Lichtfelde. Od samego początku należały te kościoły do dyecezyi starej pomezańskiej. Po jej zlutrzeniu w skutek reformacyi zarządzali nimi bisknpi chełmińscy. W nowszym czasie zniesiono dekanat dzierzgoński i przyłączono do sztumskiego, który znowu oddany został w zarząd biskupowi warmińskiemu mocą bulli papieskiej de salute animarum z r. 1826. Warto wspomnieć, że w mieście Dzierzgoniu urodził się Kacper Linke, który był biskupem pomezańskim, W końcu doda się tu jeszcze o luteranach, że wydaleni z fary odprawiali nabożeństwo w ratuszu. Po zgorzeniu r. 1730 pozwolono im postawić sobie zbór przy miejskim murze. Był to budynek dwupiętrowy. U góry znajdowała się sala do modlitwy; organu, wieży i dzwonów nie wolno im było przy nabożeństwie używać przy pogrzebach itd. używali za opłatą dzwonów farskich. Na dole w zborze mieszkał pastor, obok którego była szkoła. Predykant każdoczesny był zarazem rektorem tej szkoły. R. 1789 stary ten zbór się zarwał, a nowy dzisiejszy postawiono głównie ze składek. O szkole katolickiej wiadomo, że istniała tu od najdawniejszych czasów. R. 1399 piszą o niej po niemiecku Den Schülern czu Christpurg, als der Meist von Hollandken Christpurg czoch, wurde 1 2 Vierdung 17 sgr. j 2 fen. gegeben. Po reformacyi także istniała szkółka parafialna w mieście. Porównaj Dr. Schmitt Geschichte des Stuhmer Kreises. Dzierzgoń, niem. Sorge, w starych dokumentach po słowiańsku Sirgune, niewielka rz. , ma swój początek w Prusach wschodnich, w powiecie morąskim Mohrungen, przy wsi Kadzie, w pobliżu wiosek Bauditen, Arnsdorf i Polwiten. Płynie początkowo w kierunku przeważnie zachodnim koło wsi Ankern, Lothen okolica po starych Prusach zniemczona; przy Miswalde obraca młyn, następnie przerzyna żwirówkę wiodącą z Zalewa Saalfeld do Elbląga. Przy Lodeynen spuszcza się ku południowi w okolicy lesistej, zkąd liczne dopływy Dzi. bierze. Po za wsią Altstadt przechodzi do powiatu sztumskiego, gdzie z południa łączy się z głównym dopływem, zwanym także Dzierzgoń, pochodzącym z jeziora Dzierzgoń ob przy wsi Minięta Menthen. Odtąd zwraca się wprost ku północy, pędzi młyn stanowski Stanauer Mühle, okrąża w wielkim zakręcie doliną między górami z trzech stron miasto i dawniejszy zamek Dzierzgoń, po za którym stanowi kilkomilową granicę Pras wschodnich i zachodnich przedtem Polski i księstwa Pru skiego; mija wś Namirowo Kl. Baumgarth. Począwszy od wsi Brudzendy Brodsende wlecze się wolno przez niskie Żuławy i wpa da po za wsią Stobbendorf do jeziora Druzno Drausensee, ob. , a ztad jako nowa rz. Elbląg do zatoki Świeżej Frischeshaff. Była ta rz. dawniej głębsza i większa. Stare dokumenta piszą, jako po niej chodziły statki, a nawet okręta zbożem i towarami ładowne, tak z wo dą jak i pod wodę. Wioski nad nią położone odbywały po niej główny swój handel. I tak w r. 1265 kiedy m. Dzierzgoń było oblężone, przywoziły mu statki żywność z pod Elbląga. R. 1354 Ńamirowo Kl. Baumgarth ma pra wo spławiać zboże swoje bez cła. Także i m. Dzierzgoń r. 1451 ma przywilej, podług które go każdy mieszczaninobywatel bądż czół nem albo też okrętem mit Kahn oder Schiff przewoził zboże swoje na sprzedaż do Elblą ga i do Świeżej zatoki. Kto zaś cudze zboże woził za zarobkiem, płacił cło krzyżakom. Obecnie takie duże statki nie chodzą po Dz. W 1451 mieszczanie z Dzierzgonia mają prawo łowić ryby od śluzy aż do jeziora Druzna. R. 1737 przejęli to prawo rybacy osiedli w Kühlhorn blisko ujścia rz. Dz. do Druzna. Długość biegu rz. wynosi około 7 mil. Kś. F. Dzierzgoń, niem. SorgenSee, w starych do kumentach po słowiańsku Sirgune, jezioro, pow. suski, Prusy zachodnie. Leży tuż przy Pra butach Riesenburg na północ. Jest wąskie, z północy na południe ciągnie się, blisko milę długie. Otoczone dość lesistą okolicą, przy biera liczne potoki. Odpływ ma tak na południe przez rz. Liwnę jako i na północ przez rzeczkę, także zwaną Dzierzgoń, idącą przez jez. Balewskie Baalauer See, która się potem łączy przy wsi Minięta Menthen z główną rz. Dzierzgonią. Naokoło jeziora leżą osady wiejskie Popówko, Gorowychy Gr. Sonnenberg, Śpikora KL Sonnenberg, Eodówko Kl. Rohdau i Jakubowo. Obfituje w ryby. Z wyjątkiem północnych kończyn należało da wniej do posiadłości biskupów pomezańskich, którzy tu część swoję trzecią mieli przy po dziale za krzyżaków. Obecnie jest własnością poblizkich wiosek. Kś. F. Dzierzgonka, os. , pow. jędrzejowski, gm, i par. Wodzisław. Dzierzgów, 1. wś, pow. sochaczewski, gm. Kozłówbiskupi, par. Mikołajów. 2. D. , wś nad Skierniewką, pow. łowickie gm. Łyszkowice, par. Bełchów. R, 1827 było 30 dra. , 1211 mk. ; w 1864 r. przestrzeń m. 1305 zipmi urodz. , nieurodz. zaś m. 256, osad 45; ludn 316; w 1879 domów włośc. 48 a 2 dworskie. Mieszk. katolików 340, od Łowicza 9 wiorst a od Bełchowa 2. Była tu kaplica od 1826 1832, w której odprawiano nabożeństwo parafialne, albowiem w Bełchowie kościół uległ zniszczeniu. 3. D. , wś nad rz. Nidą, pow. włoszczowski, gm. Radków. , par, D. , posiada kościół paraf. drewniany, erekcyi niewiadomej, 1752 r. wzniesiony przez kś. Antoniego Wesołowskiego. Jest siedliskiem sądu gminnego III okręgu, oraz szkółki gminnej elementarnej. W 1827 r. było tu 47 dm. i 303 mieszk. ; obecnie liczy 51 dm. , 436 mk. Ogólna rozległość morgów 1204, z czego na grunta dworskie przypada a ziemi ornej mor. 386, b nieużytków mor. 78, c łąk mor. 20, d lasów mor. 200, e pastwisk mor. 112; na grunta włościańskie a ziemi ornej mor. 343 w tern mieści się mor. 73 grantów poduchownych, a obecnie będących w posiadaniu włościan, b nieużytków mor. 39, c łąk 26 mor. W Dz. zasługuje na uwagę piękny pałac drewniany, przed kilku laty zbudowany; znajduje się on w ogrodzie, bardzo gustownie urządzonym i starannie utrzymywanym. W ogóle wszystkie zabudowania dworskie, jako też i folwarczne, tak pod względem arhitektury, jako i położenia, odznaczają się nietylko porządną budową, ale smakiem. Wieś cała wysadzana topolami wysmukłemi, które formują piękną i dobrze utrzymaną aleę. Ziemia gliniasta w wapno obfita. Łąki nad nią dobre. Las sosnowy młody. Opis Dz. wraz z widokiem podał Tyg. Illustr. T. VII z 1879 r. str. 295. 4. D. , ob. Dzierzgowo i Dzierzków. Dzierzgowice, niem. Dziergowitz, r. 1380 Dzirgowicz, wś i folw. , pow. kozielski, o 10 kil. na płd. wsch. od Koźla, na praw. brz. Odry, w par. Łanów, przy drodze żel. Folw. ma 3192 m. rozl. , w tern 3126 m. lasu ciągnącego się między lasami rudzkiemi i sławęcickiemi. Wś D pół mili długa, bardzo nboga, ma 2411 m. rozl, kościół filialny z r. 1610 i 2klasową szkołę dla wsi D. i Solarni. We wsi D. zachodzą nomenklatury częściowe młyn Jaskuła, osady Przykościele, Zawsią, Podświęcie, Księżąłąka, Ruda, Lasoki, Nabrzegu. We wsi Dz. istnieje kółko włościańskie polskie. F. S. Dzierzgowo, wś, pow. przasnyski, gm. i par. t. n. , leży na wschód od Gruduska, ma piękny i starożytny kościół mnrowany, wzniesiony w pierwszych latach XVI wieku, 1851 r. odnowiony a 1388 przez Pawła Dzierzgowskiego erygowany. Szczyt jego przyozdobiony Dzi. 286 jest wnękami, które krawędzią wystające i po za niego występujące płaskosłupy rozdzielają od siebie. Mury nawy z cegły czerwonej stawiane i czarnemi skośnie w rzędy nkładanemi cegiełkami prze szachowane, po rogach dwustopniowemi szkarpami są podparte. Wewnątrz ubogi i niczem się nie odznacza; z pom ników zachowuje się tu jedna tablica nagrob kowa z herbami Nałęcz i Kościesza, poświęco na pamiątce Jakóba Tańskiego, dziedzica z Łęgu, w r. 1640 zmarłego, i żony jego Anny z Łączyńskich, która męża swego trzema laty wyprzedziła do grobu. W 1827 r. Dz. liczyło 37 dm. i 337 mk. Par. D. dek. przasnyskie go 4290 dusz liczy. Dobra Dz. składają sią z folw. Dz. , Jałowce, attynencyi leśnej Grabo wie, wsi Dz. i Stęga. Rozległość dworska wynosi m. 769 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 361, łąk m. 36, pastwisk m. 109, lasu m. 180, nieużytki i place m. 82; budow. mur. 2, drew. 13, wiatrak. Wieś D. osad 28, gruntu m. 55; wś Stęga osad 14, gruntu m. 289. Gmina Dz. należy do sądu gminnego okr. III w Dzierzgowie, st. poczt. w Przasny szu. Ludności 5894 dusz i 24796 morgów obszaru. Br. Ch. Dzierzgunka, niem. Dziergunken, leśnictwo i młyn, pow. olsztyński, stac. poczt. Kurki. Dzierzki, okolica szlachecka, w obrębie któ rej leżą wsie Dz. gołębie, Dz. wojciechowię ta, Dz. janowięta, wsie szlacheckie, pow. mazo wiecki, gra. Brzozowo, par. Poświętne. Akt z r. 1545 wymienia jeszcze Dz. maókowięta. W 1827 r. Dz janowięta liczyły 18 dm. , 93 mk. , Dz. wojciechowięta 6 dm. , 33 mk. ; Dz. ząbki 4 dm. , 42 mk. ; Dz. gołębie 11 dm. , 68 mie szkańców. Br. Ch. Dzierzki, niem. Dziersken, wś, pow. niborski, stać. poczt. Jedwabno. Dzierzków, wś rząd. , pow. radomski, gm, i par. Radom. Leży tuż pod Radomiem o 2 w. przy drodze bitej. Posiada mydlarnię. W 1827 r. liczono tu 28 dm. i 300 mk. ; obeonie ma 69 dm. , 626 mk. i 695 morg. ziemi włośc. Istnieje tu cegielnia i cztery wiatraki. Dzierzkówek, Dz. poduchowny, dwie wsie i folw. , pow. radomski, gm. i par. Skaryszew; odl. od Radomia 18 w. W 1827 r. było tu 16 dm. i 128 mk. , obecnie liczy 15 dm. , 136 mk. ;911 mor. ziemi dworsk. i 321 mor. ziemi włośc. Dz. poduchowny ma 15 dm. , 167 mk. i 321 mor. ziemi włośc. W skład dóbr Dz. wchodzi folw. Dzierzkówek, dawniej Skaryszew, z wsiami Huta Skaryszewska, Wólka Tworogowa, Zalesie i Dzierzkówek. Rozleg. wynosi m. 705 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 386, łąk m. 119, pastwisk m. 10, lasu m. 161, nieużytki i place m. 29; płodozmian 13polowy. Bud. mur. 1, drew. 17; dwa młyny wodne i folusz; w niektórych miej Dzierzgoń Dzierzgoń Dzi Dzierzgonka Dzierzgów Dzierzgowice Dzierzgowo Dzierzgunka Dzierzki Dzierzków Dzierzkówek