miejscowościach, o 810 dymach na przestrzeni 490 kilku włók. Jest tu IVty okrąg sądu gminnego pow. wieluńskiego, obejmujący 4 gminy Działoszyn, Kiełczygłów, Siemkowice i Mierzyce. Kościół murowany z parafią 4400 dusz; kiedy wzniesiony niewiadomo, gdyż bezustannym ulegając wraz z miastem pogorzelom, dokumenta wszelkie utracił; pierwsza wzmianka o nim przychodzi pod 1683 r. po zgorzeniu jego; znowu zgorzał w końcu tegoż stulecia; a w ciągu następnego stulecia kilkakrotnie; 2 pazdziernika 1803 r. wraz z miastem obrócił się w zgliszcza i potem jeszcze dwukrotnie ucierpiał od pożaru miasta, Do parafii należą, prócz miasta, wsie filialne Szczyty i Trębaozów, tudzież Niwiska, Bobrowniki, Lisowice, Baciszyn i pomniejsze. W pobliżu dworu jest kapliczka murowana, całkiem zniszczona i już do nabożeństwa nie służąca. Istniejąca tu bożnica, jedna z najdawniejszych w kraju, odznacza się osobliwszym wewnątrz ustrojem. W XVI stuleciu był też kościół wyz. reformowanego. Włość dworską, dziś w posiadaniu żydów działoszyńskich będącą po odłączeniu na rzecz mieszczan 18 wł. zarośli i pastwisk, jako wynagrodzenia za służebności stanowi już tylko 39 włók 10 m. a i wtem 30 wł. 26 m. zarośli pozostałych po wyciętym lesie. Do dworu należy cegielnią i młyn. Budynki pałacowe, tuż przy miasteczku na szczątkach dawnego zamku znajdujące się, w których nizińcu rozmieścili się obecnie izraelscy dziedzice z rodzinami swemi, przedstawiają się w prawdziwie wstrętnej poniewierce; pominąwszy stan opustoszały, zwieszające się w szmatach obicia zeszłowieczne, całe piętro pustkami stoi, zaplugawione, pełne odrażającej woni; gdzie była kaplica zamkowa i teatr, gdzieniegdzie zachowały się niezupełnie jeszcze oddrapane freski. Park zadziczał; dawnej okazałości swojej tylko domyślać się każe. Dziedzicami dóbr działoszyńskich z okolicznemi siołami i wsiami byli Męcińscy przynajmniej od końca XVII stulecia, i tak był nim w owym czasie Męciński, podstoli wieluński; w II połowie z. st. Wojciech z Kurozwęk Męciński, kasztelan sądecki; po nim owdowiała jego żona Anna z Głogowskich; przedewszystkiem zaś na przełomie zeszł, i bież. st. starosta wieluński Stanisław z Kurozwęk Męciński, z małżonką swą Rozalią z Kurdwanowskich; starosta ten, wychowaniec Leszczyńskiego króla lotar. , znacznie pałac przebudował i ozdobił; odznaczały się szczególnie pokoje, od pobytu Stanisława Augusta królewskiemi zwane; na ogród też znaczne sumy wyłożył; według panującego wonczas stylu francuskiego opatrzył go w groty muszlowe; pełen był szpalerów i roślin zagranicznych; przekopem wodnym, którego ślady i Krzeczów wyrzyna się ku północy; gdzieniegdzie tylko wzdłuż rzeki zdarzają się smugi łąk. Nad Załęczem jest najwyższy grzbiet tego pogórza, które tu i owdzie zowią Góry Działoskie; dum głazy, rozmiecone w stronę Drabów, ludek okoliczny zwie diabelskimi; i bywało dawniej gwarzy, że z pod Krakowa są tu przeniesione na rozkaz Twardowskiego; po swojemu widać rozumiał I pojął, że to roz bryzgi z Karpat. Zdawałoby się wszakże, że rzekome Góry Działoskie musiały być przed kilku jeszcze wiekami zalesione, i dopiero ogołocone z drzew, więcej już roślinności zapu ścić nie mogły, gdy deszcze i roztopy śniegowe cienką z nich warstwę rodzajną spłukały. Jak żeby inaczej stany Rzeczypospolitej mogły królowej Bonie przeznaczyć te okolice, a mia nowicie Kamion z przyległościami, na dobra stołowe, gdyby wonczas już taką były pusty nią Kamion był nawet miastem podówczas, a obok w Bieńcu, lichej dziś wioszczynie, taż królowa miała pyszny ogród i dworzec swój. Słowem, pogórze to, z braku zaradliwości u nas i niedbania o przyszłość, widocznie z ro kiem każdym pustoszeje bardziej i wyjaławia się. Według Staroż. Polski znajdują się w okolicach Dz. okopy i wały, które lud ma nazywać szwedzkiemi; popielnice zaś i dzbany różnego kształtu nietylko dawniej tu wyorywano, lecz i obecnie jeszcze się je napotyka, ale za nieostrożnem dotknięciem rozpadają się w skorupy z przyczyny długowiecznego pozo stawania w ziemi. W. .. r. Działów, dawniej Żałów, wś, pow. Winnicki, par. Mołczany, połowa większa należała do jener. Bachmetiewa, dziś do Emilii Hanickiej, która ma 557 dz. roli, lasu 335 dz. , nieużytków 64; ziemi włośc. 306 dz. Druga połowa należała do Dziekońskich, dziś Siemaszków i Aleksandrowa 336 dz. ziemi ornej, lasu 66 dz. , nieużytków 21 dz. ; włościan 140 dzies. Dusz męz. 460. E. 1868 Dz. miał 170 dm. Jest tu cerkiew ś. Michała dla 1938 parafian z 74 dziesięcinami ziemi plebańskiej. Działowo, wś ryc. , pow. chełmiński, par, i szkoła Sarnowo, poczta Trzebieluch. Obszaru ziemi 1459 mórg, budynków 14, mieszk. domów 10, katol. 155, ewang, 2; czystego dochodu urzędowo liczonego 2004 tal. Do dziś znajduje się w ręku Działowskich. Działuny, wś rządowa i folw. , pow. wileński, 5 okr. adm. , mk. kat. 32, prawosł. 17, domów 7 1866, od Wilna 24 w. Działy, wś włoś. , pow. wieluński, gm. Wydrzyn, par, Czarnożyły, niedaleko Czarnożył, ma 7 dm. , 40 mk. , 53 mórg roli gromadzkiej. 2. D. , wś, pow. ciechanowski, gm. Młock, par Sulerzysz. 3. D. , wś, pow. lipnowski, gm. i par. Spethal, liczy 22 dm. , 60 mk. , 340 morg. , w tern 337 ornych. 4. I. , wś, pow. znać jeszcze, można było po parku w okrąg przepłynąć; przytykała doń winnica, na przyległych wzgórzach piaszczystych urządzona; piaski bezrodne, ciągnące się na 2 staje polskie od pałacu do rzeki, zamieniono na łąkę, na którą darń zwożono o milę i więcej. Po Męcińskich dobra te przeszły w posiadanie marg. Myszkowskich, herbu Jastrzębiec. Ostatni dziedzic, starzec samotny, wielce do dóbr swoich przywiązany, który ogromnego, na milion przeszło rubli ocenianego lasu, tknąć nie pozwalał, i tylko pragnął, aby dobra nie dostały się w ręce spekulanta, sprzedał je przed, śmiercią Wzdulskiemu. Za Myszkowskiego były jeszcze w pałacu portrety królewskiej rodziny Poniatowskich i pokrewnych z nią Czarteryj skioh, Tyszkiewiczów, przez Bacciarellego malowane, oraz gipsowe popiersia monarchów ościennych. Nowonabywca, przed 18tu laty, dokupywał zrazu okoliczne włości Krzeczów, Ożegów i inne, ale wkrótce siekiera leśnych kupców poczęła trzebić lasy i same dobra w prędkiej zmianie właścicieli z rąk do rąk przechodząc, zostały rozszarpane; oddzielne przysiołki mają teraz każdy osobnego właściciela, z lasów pozostały pieńki i zarośla, do spławu nieprzydatne. Dobra więc działoszyńskie stały się właśnie ofiarą spekulacyi. W Starożytnej Polsce powiedziano, że pałac jest tej samej budowy co w Potoku i innych krakowskiego województwa miejscach; i że nad głównemi drzwiami miał wyryty na kamieniu piaskowym rok 1586, może więc założony za Zygmunta I; tudzteż że wieść chodziła, jakoby zbudowanym był na zwaliskach pogańskiej świątyni czy budowli; że pod posadzką głównej kominaty korpusu odkryto pewnego razu piwniczkę sklepioną, a w niej kilkanaście urn słowiańskich, które w całości pozostawiono; że na bramie wjezdnej do pałacu miał się do niedawna, zatem w pierwszych dziesiątkach tego stulecia, znajdować napis Ktoś tam sobie dumny z Puław i Tulczyna, a ja jestem kontent z mego Działoszyna. Dopiero z półtory mili na południowy wschód Działoszyna kończy się gomołe pogórze kamieniste, z wydmami piaszczystemi, od 1 do 8 mil i więcej miejscami szerokie, poczynające się z zachodu za Dzietrznikami od Buczyn i Cielęcia, gdzie nad spływającemu zrzadka strugami do Warty rozsiadły się nędzne zagrody chłopskie i pustkowia do trzech gmin należące, na które nawet podatku ku utrzymaniu urzędów gminnych i sądowych nie rozpisują; lichego plonu zasiewów tamecznych nie sprzątają zwykłym sposobem, lecz garściami wyrywają. Istna pustynia, przez którą Warta, odwrócona w swoim biegu, przedziera się kilka mil ku zachod, południowemu, aż znów, zmuszona zawrócić, nagłym skrętem bieży na wschód, i na Kamion par. Szydłowo. 5. D. , biłgorajski, gm. i par. mławski, gm. Dębsk, zagrodnicze, wś, pow. Krzeszów, Działy, 1. wieś, pow. bydgoski; 34 dm, ; 221 mk. , 190 ew. , 31 kat. , 33 analf. Najbliż sza stacya pocztowa i kol. żel. w Bydgoszczy. 2. D. , leśnictwo, pow. poznański, należy do domin. Więckowie. M. St. Działyń, 1. wś nad jeziorami Działyń i Czajnik, pow. lipnowski, gm. Mazowsze, par. Działyń; odl. od Lipna o 16 w. Posiada kościół par. murowany, szkołę gminną. Liczy obecnie 62 dm. ,672 mk. ; jest tu wiatrak i cegielnia. Gniazdo wygasłej w 1880 r. rodziny Działyńskich, ostatnio w wielkiem księztwie poznańskiem mieszkającej. Tutejszy kościół murowany z dwiema wieżami na czele miał być założony w r. 1540 przez Kacpra Działyńskiegof biskupa chełmińskiego i pomorskiego; kaplicę zaś do niego niejaki Janowski w niedawnych czasach przystawił. Budowla ta w stylu nowszym, z zaokrąglonem prezbiteryum, na zewnątrz niczem się nie odznacza. Wewnątrz atoli ma piękne ołtarze a zwłaszcza wielki, ławki rzeźbione oraz osobliwszego kształtu drewnianą chrzcielnicę, raczej do ambony niżeli chrzcielnic zwyczajnych podobną, dłutowanemi figurami świętych, oraz obrazami z Pisma Sgo, w płaskorzeżbie wyrabianemi, przyozdobioną. Prócz tego znajduje się tu niewielki obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, w pięknych ramach w stylu odrodzenia, na blasze srebrnej płaskorzeżbą wybijanych, a u dołu herbami Ogończyk i Godziemba naznaczonych. Kościół działyński pierwotnie nie był tynkowany; sklepień nie ma. Umieszczony na jego czele herb Ogończyk, lubo należy do rodziny fundatorów, przecież później w to miejsce wstawiony został i pochodzi z nieistniejącego już oddawnapałacu Działyńskich. Na dzwonnicy znajdował się dzwon starożytny z herbami ks. mazowieckich. Parafia Dz. dekan. liptowskiego liczy 2320 dusz. Dobra Dz. , dziś własność Ciechomskiego, składają się z folw. Dz. , Rembiocha i wsi Dz. z koloniami Ciechanówek i Przystań, wsiami Rembiochy, Rembiosznica dawniej Czesnowek i wsią Łyczyszewy; rozl. wynosi m. 2503 a mianowicie folw. Dz. grunta orne i ogrody m. 1140, łąk m. 69, pastwisk m. 155, wody m. 86, lasu m. 566, nieużytki i place m. 99; razem m. 2115, budow. mur. 18, drew. 8, płodozmian 14 i 4 polowy; fol. Bembiocha grunta orne i ogrody m. 203, łąk m. 41, pastwisk m. 75, lasu m. 53, nieużytki i place m. 15; razem m. 387. Bud. mur. 1, drewn. 4, płodozmian 8 i 5po lowy; pokłady marglu, torfu, w niektórych miejscowościach; wś Dz. z koloniami Ciechanówek i Przystań osad 90, z obszarem gruntu m. 562; wś Bembioohy osad 10, gruntu m.

Działoszyn

Działów

Działowo

Działuny

Działy

Działyń