munikacyi wodnej, generała inżynieryi Ryd dera. Kopia tego cennego opisu dotąd sta rannie przechowaną została w archiwum hr. Stanisława Zyberka, posiadającego w dorze czu Dubny majątki Ambenmujżę, Arendol i Kołup. Winc. Pol nazywa Dubnę, Ubną i Debeną. G. M. Dubnagys, ob. Dubniagi. Dubne, wieś, pow. sądecki, par. gr. kat. Leluchów, u granicy węgierskiej, w Beski dach, o 4 kil. od Leluchowa, ma 1274 m. rozl. gleba owsiana, w czem 451 m. lasu; 59 dm. , 344 mk. , szkoła ludowa 1klasowa. Obszar dworski należy do dóbr Muszyna, własność niegdyś biskupstwa krakowskiego, dziś fundu szu religijnego. M. Ż. S. Dubnia lub Dubno, wieś w północnowschodniej stronie pow. ihumeńskiego, przy drodze z Dołhich do Bruśniewicz, o 6 w. od granic gub. mohilewskiej, w gm. dołżanskiej; miejscowość poleska, głucha, glebę ma piaszczystą, Dnbniagi, Dubnagys po łotewsku, wś w powiecie dyneburskim, par. birżagolskiej, własność Józefa Petryżyckiego. Dubniaki, zaśc. pryw. , pow. trocki, 2 okr. adm. , niedaleko Zasztowtów. Dubniczki, folw. pryw. , pow. wileński, 4 okr. adm. Była tu kaplica katol. b. parafii Ostrowiec. R. 1866 miał 1 dm. , 4 mk. Dubniki 1. wieś, pow. zwiahelski, gmina Horodnica, należy do dóbr horodnickich. Parafia katol. w Korcu, prawosł. w Horodnicy. Bomów 36, mk. 214, ziemi włośc. 1048 m. Jedyna wieś w dobrach horodnickich dotąd 1880 odseparowana, za co włościanie dostali darmo 400 m. ziemi dla zachęty innych wsi. 2. D. , zaścianek prywatny, pow. dziśnieński, o 49 w. od Dzisny, 3 okr. adm. , przy b. drodze pocztowej z m. Dzisny do Szarkowszczyzny, dm. , 10 mk. katol. 1866. 3. D. , zaśc. pryw. , pow. dziśnieński, o 60 w. od Dzisny, okr. adm. , przy b. drodze pocztowej z m. Drui do m. Hermanowicz, 1 dm. , 11 mk. , starowiercy 1866. 4. 1. , zaśc. pryw. , pow. dziśnieński, o 77 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , przy b. drodze pocztowej z Głębokiego do Dyneburga; 2 dm. , 12 mk. 1866 r. . 5. D. , zaśc. dwor. , pow. święciański, 3 okr. adm. , mk. kat. 34, dm. 3 1866, od Swięcian 39 w. 6. D. , folw. pryw. , pow. wileński, 4 okr. adm. , mk. 4, dom 1 1866. Dziedzictwo Abramowiczów, Kociełłów, Brzostowskich, nareszcie Minejków, 1830 r. było własnością Tomasza Minejki, marsz. szl. gub. wil. , dziś syna jego Bronisława. Okrąg wiejski B. w gminie Wornianach liczy następujące wsie Dubniki, Korwiele, Gryszkojcie, Łynkiszki, Nowosady, Zacharzyszki, Wolejkiszki, Skorbino, Kondraty, Czyżowszczyzna, Jarociszki, Zapolniki, Korwiele; zaścianki Komarowszczyzna, Rakita, Szylbniki. 7. D. , wieś rządowa, pow. wileński, 6 okr. adm. , mieszk. 19, domów 2 1866. Dubno, miasto powiatowe gub. wołyńskiej, pod 50 25 szer. , 40 24 dług. , leży nad rzeką Ikwą, na brzegu lewym, parę sążni nad poziom jej wody wzniesionym, o trzy i pół mili powyżej jej ujścia do Styru pod m. Targowicą; w równej prawie odległości 6 7 mil od trzech innych znaczniejszych miast wołyńskich Łucka, Krzemieńca, Równego. Stacya środkowa B. kol. żel. ZdołbunowoRadziwiłłowskiej gałąź brzeskokijowskiej, leży właściwie o 6 w. od miasta, we wsi Straktowie, między Ozierzanami a Rudnią, o 40 w. od Zdołbunowa, o 3 w. od stacyi pocztowej Dubno, o 228 w. od Żytomierza. Samo miasto jest zbudowane na płaskowzgórzu niewielkiem, wchodzącem w zakręt Ikwy wydłużonym cyplem w kierunku wschodnim. Z trzech więc stron wody tej rzeki oblewając D. bronią przystępu do miasta. A ponieważ prawy brzeg Ikwy, będąc zupełnie płaski, jest wielce bagnisty, przeto bagna i utworzone na nich stawy, niedozwalające przystąpić nawet do koryta rzeki, jeszcze bardziej obronnem B. czynią. Na samym krańcu wschodnim płaskowzgórza, gdzie się rzeka zakręca, wznosi się zamek murowany rysunek ob. Tyg. Ill. z r. 1876 Nr. 1. Od strony rzeki bronią zamku mury wysokie, pionowo nad nią sterczące, i dwa piękne bastyony narożne. Od strony miasta broni go fossa głęboka, zalewana wodą, i potężna brama z wysoką wieżycą. Rzucony nad fossą most, niegdyś zwodzony, dziś już stały, ułatwia komunikacyą między zamkiem a miastem podobno świeżo powstał projekt zamiany Dubna na fortecę. Niedaleko od zamku, na lewo, obszerny czterokątny plac stanowi główny rynek. Na rynku zabudowanym w czworobok, z dziedzińcem wewnątrz, wznosi się piętrowy ratusz murowany. Z rynku rozchodzą się na cztery strony ulice proste i szerokie, poprzecinane następnie, lecz zawsze pod kątem prostym, kilku przecznicami. Na samym środku miasta stoi kościół farny św. Jana Nepomucena, zbudowany 1830 r. przez ks. prob. j Osińskiego. Parafia katol. od 1612 dek. dubieńskiego dusz 1910. Kaplice w Mirohoszczy, Cukowie, Dermaniu a dawniej filia w Warkowiczach. Dekanat dubieński dyecezyi łuckożytomirskiej składa się z 7 parafij Ołyka, Dubno, Beresteczko, Młynów, Łysin, Złoczówka i Ptycza; dawniej 9 t. j. jeszcze Krupiec i Targowica. Wiernych liczy 8, 571. Z przeciwległej strony zamku, ku zachodowi, gdzie płaskowzgórze na którem D. jest zbudowane bezpośrednio się zlewa z falistemi niwami wołyńskiemi, gdzie przeto woda ani bagna nie bronią wstępu do miasta, wał usypany i brama wązka jednopiętrowa z kamienia ciosowego niby klauzura je zamykają. Przez bramę tę prowadzi droga do Łucka, przeto łucką jest ona nazwaną. Od bramy łuckiej na prawo wznosi się wspaniały i obszerny, przez książąt Ostrogskich w szlachetnym stylu Odrodzenia wzniesiony na początku XVII stulecia kościół i klasztor księży bernardynów. Obecnie uderza w tych gmachach nad główną nawą kościelną w dziurze wybitej w dachu umieszczona kopuła blaszana i rozdęte ostrosłupowego szczytu wieżyczki; dodatki te mają maskować pierwotny styl świątyni i nadać jej piętno architektury bizantyjskiej. Na lewo od tej bramy na kępie śród moczarów nadikwiańskieh sterczą zwaliska kościoła i opactwa księży bazylianów. Z drugiego końca miasta zamyka ulicę kolumnada w stylu maurytańskim, stanowiąca fronton kościoła i klasztoru panien karmelitanek, wzniesionego w 1660 r. przez Anastazyą Czarnecką. Od strony zamku za rzeką i prowadzącą przez błota i stawy dwumostowe groblą leży przedmieście Surmicze, na końcu którego stoją dwa gmachy piętrowe z oficynami. Mieściły się w nich przed 1830 r. składy prowiantu i broni korpusu litewskiego. Następnie urządzono w nich fabrykę płócienek. Obecnie te gmachy spustoszone grożą zupełnym upadkiem. Przez Surmicze prowadzi droga do dworca kolei żelaznej, o pół mili od miasta oddalonego. Za łucką bramą leży przedmieście Zabramne. Na lewo za tern przedmieściem, na wysokim brzegu Ikwy, obszerny park angielski, nazwany Palestyna. Na prawo, wzdłuż drogi, ciągnie się cmentarz żydowski. Za nim na wzgórzu stoją obszerne dwa gmachy murowane, niegdyś do 1830 r. szkoła podchorążych korpusu litewskiego, następnie przez czas jakiś fabryka kortu i sukna. Dziś pustkowie. Nie opodal od nich na prawo cmentarze trzech wyznań chrześciańskich. Plan regularny, ślady większych gmachów, kościoły i klasztory, starsze domy murowane domyślać się każą świetności dawniejszej i zamożności, którą po miastach wytwarza handel i przemysł. Pozycya miasta od przyrody obronna wskazuje cel, w którym założone było. Wały i zamek świadczą, że środki obrony dostarczone przez przyrodę spotęgowane jeszcze zostały pracą i przemyślnością ludzką. Nieraz przeto wydarzyć się mogła konieczność uciekania się pod mury obronne, korzystania z nieprzystępnych bagien nadikwiańskich. Musi więc i D. mieć swe dzieje. Trudno atoli odtworzyć je w całości. Miasto D. , przechodząc z rąk jednej rodziny magnackiej do drugiej, zawsze było własnością prywatną. Jako prywatne nie podlegało więc lustacyom, przez rząd w pewnych odstępach czasu dokonywanym po miastach królewskich i starostwach. Sprawozdania owych lustratorów, zawierające opisy gmachów miejskich, dokładny obraz handlu i przemysłu, podające cyfry ludności, dochodu, ciężarów i t. d. , stanowią obecnie, obok nadań królewskich, jedyne źródło do historyi miast starożytniejszych. Brak lustracyj rządowych jedynie tylko zastąpić mogą dla miast prywatnych archiwa dawne. Encyklopedya Orgelbranda podaje, że zamek dubieński w murach swych mieści liczne i cekawe bardzo archiwum książąt Ostrogskich, Zbaraskich, Lubomirskich, jako też Zamojskich, Koniecpolskich i wielu okolicznej szlachty, którzy składali tu swe pargamina i skarby jako w miejscu bezpiecznem od napaści nieprzyjaciół. A nadto dodaje Wiele papierów, które powinny być zachowane w archiwum koronnem, znajduje się tutaj, i zdaje się że z pargaminami Zamojskiego wesły. Od roku 1758 B. należało do rodziny książąt Lubomirskich. Ostatni dziedzic B. ks. Józef Lubomirski fur. w r. 1840, w skutek wyjazdu z kraju ojca swego, Marcellego, będąc zostawiony wyłącznie na opiece matki Jadwigi, z książąt Jabłonowskich, przez nią był trzymany w szkołach wojskowych. Wychowanie tam otrzymane, upodobania ztamtąd wyniesione mogły przyśpieszyć tylko utratę mienia rodzinnego. Jakoż w 1869 r. B. z przyległemi kilkunastu wsiami, podległszy przymusowej sprzedaży za długi, przechodzi w obce ręce. Co się stało z archiwum, które mieścił zamek dubieński, czy wraz z innemi sprzętami, obrazami i portretami, rozkupione zostało przez kramarzy miejscowych, czy też pozostało w zamku i butwieje gdzieś w kącie, niewiadomo. W taki więc sposób nic nie przybyło materyału historycznego do tego, który w kwestyi B. zebrali byli Baliński i Lipiński w dziele p. t. Starożytna Polska. Przeto nim jaki szczęśliwy traf wyjawi losy, które spotkały archiwum dubieńskie, nim to co było własnością narodową drogą publikacyi dostępnem się stanie dla nauki, Starożytna Polska pozostanie i nadal głównem źródłem do dziejów D. Z niej więc kilka zanotujemy szczegółów historycznych. W czasie działu krajów tych między książętami ruskimi, B. , jeszcze osada, dostaje się r. 1100 wraz z wielu grodami Dawidowi, synowi Igora, jako wynagrodzenie za odjęte mu księztwo włodzimirskie. Ciągłe między temi książętami niesnaski i wojny domowe zrządzały, że B. , zmieniając panów, należało do różnych dzielnic; w wieku atoli XIV przechodzi w posiadanie książąt na Ostrogu i pozostaje ciągle w ich ręku aż do wygaśnięcia rodu tego 1619 r. . W r. 1498 ks. Konstanty Ostrogski uzyskał od w. ks. litewskiego Aleksandra przywilej na podniesienie D. na Dubnagys Dubnagys Dubne Dubnia Dubniaki Dubniczki Dubniki Dubno