wschód Petersburg 30 20 wschod, dług. , na zachód Flensburg 9 30 wschod, dług. Morze baltyckie rozciąga się przeto według południka na 185 mil niemieckich. Powierzchnia jego zajmuje przeszło 6, 000 mil niemieckich kwadratowych, z których więcej niż trzecia część przypada na zatoki botnicką, fińską i ryską. . Zatoka botnicką rozciąga się między Finlandyą i Szwecyą, od wysp Alandzkich do Torneo, na 100 mil niemieckich długości. Fińska zatoka wciska się między grani towe brzegi Finlandyi i Estonii, z częścią gubernii petersburskiej, i rozciąga się od wyspy Dago, na wschód, do Petersburga, na 60 mil niemieckich długości; na całej swej przestrzeni pokryta mnóstwem mielizn i innych miejsc niebezpiecznych. Najmniejsza jej szerokość naprzeciw Rewia wynosi 5 mil, największa między Wyborgiem i Narwą do 20 mil. Zatoka ryska zachodzi ku południowschodowi między Kurlandyą i wyspą. Oesel, i dalej na północ oblewa brzegi Inflant. Oprócz tych trzech wielkich zatok są jeszcze na połudn. brzegu morza baltyckiego zatoka gdańska, albo pruska, szczecińska i lubecka, przy miastach tegoż nazwiska. Także dwie zatoki Kurischhaff pod Memlem, i Frischhaff, pod Piławą, oddzielone od morza mierzejami, czyli wązkiemi klinami ziemi; wodę mają słodką, głębokości w pierwszej 20, w drugiej 15 sążni. Zatoki łączące morze baltyckie z Kattegatem są Sund, Bełt wielki, Bełt mały. Sund przedziela wyspę duńską Zeelandyą od Szwecyi, ma 12 mil niemieckich długości, przy rozmaitej szerokości, najmniejszej pół mili. Corocznie przechodzi przez Sund 12 do 13 tysięcy statków. Głębokość jego 4 do 12 sążni. Wielki Bełt rozciąga się między wyspami duńskiemi Laaland i Zeelandyą od wschodniej, a Langeland i Fionią od zachodniej strony; długość jego 25, szerokość od 1 do 4 mil, głębokość 4 1 2 do 7 sążni. Mały Bełt oddziela wyspę Fionią od półwyspu Jutlandyi; ma długości 30, szerokości 1 4 do 2 1 2 mil, głębokości od 4 do 19 sążni. Statki przechodzą częściej Sundem niżeli Bełtami; przytem w Bełtach są porty mające tylko 16 stóp głębokości, co dla okrętów wojennych nie jest dostatecznem. Wszystkie te zatoki opatrzone są dla bezpieczeństwa żeglarzy rozmaitemi znakami. Na morzu baltyckiem znajduje się bardzo wiele wysp, zwłaszcza przy brzegach Finlandyi, gdzie z powodu mnóstwa kamieni i mielizn tworzą tak zwane schery, labirynt bardzo niebezpieczny dla okrętów. Najznaczniejsza z nich gruppa wysp Aland. W środku zatoki fińskiej leży wyniosła wyspa Hochland, dająca się widzieć żeglarzowi w odległości mil 10. Zatoka ryska ma tylko jedne wyspę Runo, zamieszkaną w największej części przez Szwe Bal. dów, chociaż około lat 140 należy do Rossyi. Właściwie na baltyckiem morzu leżą wyspy 1 Rossyjskie Dago i Worms, należące do gubernii estońskiej. Wyspa Oesel, z miastem Arensburg, i wyspa Mon, składają powiat arensburski gubernii inflanckiej. 2 Szwedzkie Gottland, największa na baltyckiem morzu, prawie na samym środku jego, ma 16 mil długości i 6 szerokości; główne jej miasto Wisby, słynne było między hanzeatyckiemi. Oeland rozciąga się na 19 mil wzdłuż brzegu prowincyi szwedzkiej Smaland, od której ją przedziela zatoka kolmarska. 3 Duńskie wyspy leżą w południowozachodnim kącie morza baltyckiego między Sundem i Bełtami, a mianowicie Zeelandyą. Fionia, Laaland, Langeland, Falster, Moen i t. d. Oddzielnie leży wyspa Bornholm, obwodu mil 15; na krańcu jej północnym wznosi się latarnia morska, na 280 stóp nad powierzchnią wód. Główne warowne miasto Rönne z portem na południowozachodnim krańcu wyspy O półpiętej mili od Bornholmu podnoszą się z dna morskiego skały Erdholmar; na jednej z nich twierdza Christiangoer. 4 Pruskie wyspy starosłowiańska Rugia czyli Rań Rügen, naprzeciw Stralsundu; główne tu miasto Bergen; w północnej stronie Arkona, z latarnią morską. Wyspy Usedom i Wolin leżą w zatoce szczecińskiej, oddzielone są od brzegów zatokami Swinemünde i Dewenau. Na wyspie Usedom sławny port Swinemünde, a na Wolinie znajdowało się znakomite miasto słowiańskie Wineta. Trzy wspomnione wyspy właściwie należą do Pomeranii pruskiej. Morze baltyckie przyjmuje w łono swoje mnóstwo rzek, płynących od północy ze skandynawskiego pasma gór, od wschodu z płaskiej wyniosłości, od południa z gór karpackich; wpada do tego morza ogółem 250 rzek. Znaczniejsze z nich są 1 w Szwecyi rzeka Motala, odpływ jeziora Wetter, wpada pod Nordköping; DalElf, największa rzeka w Szwecyi, ma ujście pod Hefle; Torneo, pograniczna z Rossyą, wpada do krańca odnogi botnickiej; przy ujściu jej znajdują się konchy z drobnemi perłami. 2 w Rossyi Kumeo, wpada do odnogi botnickiej pod Björneborg Kümen od odnogi fińskiej pod Rochonsalm, która od roku 1743 do 1809 stanowiła granicę Rossyi; Newa do odnogi fińskiej pod Petersburgiem; Narwa, łącząca jezioro Czudzkie z morzem; Dźwina zachodnia płynie przez Rygę do zatoki ryskiej; Windawa. 3 w Prusiech Niemen, częścią pograniczna rzeka z Rosyą, wpada pod Memlem do KurischHafu; Pregel, płynąca przez Królewiec; Wisła, największa z rzek baltyckich, płynie mil 131 i wpada w morze trzema ramionami; wschodnie Nogat i średnie płyną do FrischHaffu, a trzecie zachodnie, czyli sama Wisła, do Gdań skiej odnogi; Odra, wpływająca niżej Szczecina do jego odnogi, a potem trzema ramionami do morza baltyckiego. Warnow i Trawo, wpadają do tego morza pod Rostokiem i Lubeką, i przy ujściu swojem tworzą porty Warnemünde i Trawemünde. Morze baltyckie, za pośrednictwem Kanałów spajających rzeki, połączone jest z rozmaitemi morzami 1 z Niemieckiem lauenburski łączy rzeki Trawe i Elbę; kanał Finnow w Prusiech Odrę i Elbę. Trzeci kanał szleswicki albo kielski, łączy rzekę Ejder z zatoką kielską w Danii; z Kategatem, kanał Gothen w Szwecyi, między miastami Gothenburg i Stokholmem. 2 z morzem Białem kanał Aleksandra Wirtembergskiego, pod miastem Kiryłowem, łaczy Newę z Dźwiną północną. 3 z morzem kaspijskiem, czyli Newę z Wołgą, łączą trzy systemata naryiński, wyszniewołocki i tych wiński. 4 z morzem Czarnem kanały berezyński, Ogińskiego i królewski, łączą Dźwinę zachodnią, Niemen i Wisłę z Dnieprem. Morze baltyckie w zachodniej i północnej swoich częściach, w ogólności, większą ma głębokość, niżeli we wschodniej i południowej. Srednia jego głębokość przy wschodnich brzegach, ma 5 do 25 sążni; przy zachodnich 10 do 80 sążni. Największa głębokość tego morza dochodzi od 150 do 170 sążni, między wyspą GothskaSan da i Stokholmem. W zatoce botnickiej, naprzeciw miast Christinenstadt i Björneborg, głębokość wynosi 125 sążni. Fińska zatoka, od ujścia Newy do przylądku Dagerort, stopniowo powiększając się, dochodzi od 1 1 2 sążnia do 60 sążni głębokości. Zatoka ryska głęboka na 30 sążni. Dno morza bałtyckiego, w stronach zachodniej i północnej, jest kamieniste, we wschodniej iłowate a w południowej piaszczyste. Przypływu i odpływu nie ma na morzu baltyckiem. Smak jego wody więcej przaśny, niżeli w innych morzach. Woda jego ma zamykać w sobie 1 30 soli, to jest z funta wody wydziela się jeden, a najwięcej 2 łuty soli. W zatokach botnickiej i fińskiej jeszcze przaśniejsza. a miejscami bywa niekiedy zdatna do picia. Długotrwałe wiatry napędzają ku brzegom zatoki fińskiej ogromne massy wody, która przy ujściu rzek, opierając się ich biegowi, występuje niekiedy z brzegów i zalewa okolice. Doświadczył tego kilkakrotnie Petersburg, a zwłaszcza 10 września 1777 i 7 listopada 1824 r. , kiedy przy twierdzy rzeka Newa podniosła się na 12 stóp wyżej niż zwykle. Opadanie wód baltyckiego morza było przedmiotem licznych sporów w ciągu przeszłego i teraźniejszego wieku. Przypuścić wszakże należy albo ubywanie wód Baltyku, albo podnoszenie się jego brzegów, chociaż nie wszędzie, przynajmniej w niektórych miejscach, zwłaszcza w zatoce botnickiej. Tu prawie wszystkie miasta nadmorskie znajdują się teraz na mieliznie, tak iż zbliżyć się mogą do nich łodzie, gdzie dawniej zawijały okręty. Najlepszym tego dowodem jest dzisiejsze położenie miast Pitco, Luleo, Torneo, NewKarlebi i Björneborga. Przypuszczają, że co sto lat opada woda w morzu baltyckiem na 45 cali; ale są to wypadki postrzeżeń szczegółowych, a zatem do całego morza zastosować się nie dadzą. Od miesiąca grudnia do marca zwykle przerywają żeglugę na tern morzu lody. Jego zatoki i odnogi często ścinają się zupełnie lodem. I tak z roku 1657 na 1658 Karol Gustaw, król szwedzki, przeszedł po lodzie z wojskiem swojem do Kopenhagi. Liczne są porty morza baltyckiego, a mianowicie. 1 Wojenne, rossyjskie Petersburg, Kronstadt, gdzie jest główne stanowisko rossyjskiej floty baltyckiej, Rewel i Sweaborg. Zniesione są porty w Rydze, Abo i Rochensalm. Szwedzkie Stokholm, Karlskrone, główno stanowisko floty szwedzkiej. W Danii Kopenhaga nad Sundem jest stanowiskiem sił morskich duńskich. 2 Porty handlowe znaczniejsze Petersburg, Kronstadt, Rewel, Narwa, Hapsal, Arensburg, Pernow, Połąga, Ryga, Libawa i Windawa, w guberniach rossyjskich nadbaltyckich; Abo, Björneborg, Wasa, HamleKarlebi w Finlandyi; Gefflle, Stokholm, Nordköping i Karlskrona w Szwecyi Helsingör, Kopenhaga, Kiel, Flensburg w Danii. Wolne miasto Lubeka i port jego Trawomünde. W Meklemburgu, niegdyś słowiańskopolskio Rostock i Wismar. W Prusiech Stralsund, Szczecin, Kołobrzeg Kolberg, Gdańsk, Elbląg, Piława, Królewiec, Kłajpeda. Morze baltyckie obfituje w różne rodzaje ryb, koło wyspy Bornholm poławiają się śledzie. Na brzeg Prus i Pomorza wyrzuca morze w znacznej ilości bursztyn. Zdarza się na tern morzu niekiedy fata morgana, miraże, czyli odbicie w powietrzu oddalonych przedmiotów, np. okrętów, brzegów i t. d. Mgły dosyć częste, zwłaszcza rano, na wiosnę, i późno w jesieni. Więcej one panują w zatoce botnickiej, gdzie, oprócz zwyczajnych, zdarzają się suche mgły czyli tak zwany dym słoneczny, po szwedzku Sölrock. Morze baltyckie jest jednem z najniebezpieczniejszych dla żeglugi, zwłaszcza fińska jego zatoka, zasiana wysepkami i mieliznami. Dla bezpieczeństwa znajduje się na brzegach Baltyku mnóstwo latarni i morskich, wież i innych znaków ostrzegających. Morze to jest najważniejszą drogą handlową, którą Rossya wysyła swoje płody i wyroby, i sprowadza nawzajem towary z Europy i Ameryki. W r. 1860 porty rossyjskie Bałtyku sprowadziły towarów za summę 93 miliony rs. . wywiozły za 80 milj. rs. Według Enc. Org. i innych. Baltyń, Baltyno, po łotew. Baltyns, wś

Baltyckie morze

Bal

Baltyń