czorsztyński starosta. Po nim w r. 1559 starostą czorsztyńskim widzimy Walentego z Dębian Dębińskiego z Piotrkowic, kasztelana sądeckiego i starostę chęcińskiego. W r. 1570 był starostą Jakób Dembiński, herbu Rawicz, dragi syn Walentego, referendarza koronnego 1548, potem kasztelana bieckiego, podskarbiego wielkokoronnego, kanclerza koronnego i kasztelana krakowskiego. Miał on synów trzech Stanisława, Jakóba i Erazma, którzy jeden po drugim byli starostami czorsztyńskiemi. W latach 1580, 1588, 1596 na starostwie czorsztyńskim siedział Jan Sienieński z Sienna, kasztelan żarnowiecki, potem lwowski, w r. 1588 wojewoda podolski. Był także starostą horodelskim. W latach 1601, 1608 i 1615 Stanisław Cikowski z Wojsławic, podkomorzy generalny ziemi krakowskiej, starosta czorsztyński i babimoski 1608. W r. 1605 i 1618 wspominany jest Krzysztof Cikowski z Wojsławic, brat rodzony starosty, jako dzierżawca starostwa czorsztyńskiego. R. 1614 podstarościm czorsztyńskim był Marcin Grodkowski z Ropkowej. Do r. 1617 Jan Baranowski, starosta przedborski i czorsztyński. Za przywilejem królewskim odstąpił on w grodzie piotrkowskim 23 grudnia 1616 starostwo czorsztyńskie Janowi Baranowskiemu, synowi zmarłego Andrzeja Baranowskiego, kasztelana ciechanowskiego i starosty praśnickiego. Tenże Jan Baranowski był starostą praśnickim i czorsztyńskim. R. 1643, 1651 i 1660 Jerzy Platemberg, szlachcic inflancki, podkomorzy wendeński, po śmierci Baranowskiego nastąpił na starostwo. R. 1701 Stanisława Morsztyna, wojewodę mazowieckiego, widzimy na tern starostwie. Ostatnim starostą był Józef Potocki, starosta halicki, kasztelan lwowski, pułkownik wo. sk. koronnych od r. 1763 do 31 maja 1797. Oprócz tego wiadomo, że r. 1516 burgrabią zamku czorsztyńskiego był Jan Mowski z Mowy, r. 1517 Grzegorz Sopski, starostą czorsztyńskim, a 1524 i 1530 Jakób Małaczyński podstarościm; w roku 1543 tenże był dzierżawcą dóbr Czorsztyna. Roku 1536 był jakiś Janusz, syn Stanisława Janusza z Gnojnicy, podstarościm czorsztyńskim. R. 1600 i 1603 wymieniony jest Hieronim Stradowski jako podstarości czorsztyński. Kilka szczegółów o postępowaniu z ludem niektórych z wymienionych starostów i urzędników ich, oraz jak sobie ważyli osobę króla, zestawił podług aktów grodzkich sądeckich Bronisław Gustawicz w swojej Wycieczce po Czorsztyńskiem Warszawa, 1881. Za starosty Jerzego Platemberga, w czasie jego nieobecności w zamku czorsztyńskim, gdyż brał udział w wyprawie pod Beresteczkiem przeciwko Chmielnickiemu, r. 1651 niejaki Szymon Bzowski, naturalny syn Władysława IV który później dla większej wziętości zwał się Aleksandrem Napierskim i Aleksandrem Kostką z Sternbergu, jako zwolennik Chmielnickiego, przybrawszy godność pułkownika królewskiego i zyskawszy sobie Marcina Radeckiego, kościelnego w Pcimiu, i Stanisława Łętowskiego, sołtysa z Czarnego Dunajca, znanego pod imieniem marszałka, i oszukawszy Wiktoryna Zdanowskiego, podstarościego nowotarskiego, burzył górali w imieniu Chmielnickiego, obiecując im większe swobody i zajął Cz. nie mający straży 18 czerwca 1651. Wkrótce atoli, bo 24 czerwca, wojsko Piotra Gembickiego, biskupa krakowskiego, obiegłszy zamek, zdobyło, i Napierskiego wraz z Łętowskim marszałkiem pojmało. Jeńców odwieziono do Krakowa. Później pochwycono także Marcina Radockiego. Wszystkich trzech skazano na śmierć, Napierskiego na wbicie na pal, Łętowskiego na ćwiertowanie a Radockiego na ścięcie i wystawienie głowy na palu. Egzekucya odbyła się 28 lipca 1651 r. na Krzemionkach za Kaźmirzem pod Krakowem. W czasie wojny szwedzkiej Jan Kaźmirz, uchodząc przed zdobywczym królem szwedzkim, Karolem Gustawem, z Krakowa przez Wiśnicz i Nowy Sącz, schronił się w Czorsztynie roku 1665 w wrześniu. Tutaj oczekiwał go Jerzy Lubomirski, marszałek wielkokoronny. Tenże namawiał go, aby, nie wyjeżdżając z Polski, zamieszkał na Spiżu w zamku lubowelskim. Król jednak nie przyjął rady jego i udał się do Głogowa mniejszego na Szląsku. Z Czorsztyna wysłał król list do Karola Gustawa, dodawszy posłańcowi za towarzysza jeńca szwedzkiego, pułkownika Forgwella, puszczonego na wolność, aby się wstawił za Sączem, któremu król radził się poddać. W czasie zamieszek wszczętych wstąpieniem Fryderyka Augusta na tron polski, ze Stanisławem Leszczyńskim, okolica Cz. wiele ucierpiała. Była ona widownią łupiestw, zniszczenia i niezliczonych krzywd, zrządzonych przez wojska obce i własne. Najwięcej ucierpiała od Rossyan, sprowadzonych w ono strony przez Teodora Lubomirskiego, starostę spiskiego, wojewodę krakowskiego, adherenta Fryderyka Augusta a przeciwnika Stan. Leszczyńskiego. W Czorsztyńskiem 1751 rabowali oni z lasów, bydło powyprowadzane zabierali; na starostwo nałożyli 50, 000 tynfów kontrybucyi; spalili stodoły pod zamkiem i inne budynki wiejskie. W r. 1735 posłali oni z Lubowni do Cz. po owe pieniądze, a gdy tylko 5000 tynfów dostali, ruszył Darowski z całem wojskiem do starostwa czorsztyńskiego, pojmał Nosa, rządzcę zamku, który, trzymany w więzieniu, musiał wydawać palety do wsi na pieniądze, siano, obroki i żywność dla ludzi. Wtedy ucierpiały bardzo wiele okoliczne wsi, jak Tylmanowa, Warszawa 1856. Kalksteins ton Leonh. Mineral. Stur D. Gault Sczawnice, Krościenko, Ochotnica i t. d. Dopiero 2 lut. 1736 opuścił Darowski te strony. Również konfederaci barscy, uchodząc przed pogonią 1769 r. , w murach Cz. szukali schronienia i punktu oparcia. Od tego czasu zamek cz. coraz bardziej upadał. Według lustracyi z r. 1765 był on dosyć obszerny, lecz dużo spustoszały, na którego naprawę starosta wystarczyć nie mógł. R. 1790 piorun uderzywszy w zamek spalił dach i przyśpieszył zupełny jego upadek. R. 1811, po śmierci ostatniego starosty, objął go rząd, który w r. 1819 odprzedał Janowi Maksymilianowi Drohojowskiemu nr. 2 czerwca 1778, um. 10 kwietnia 1851; tenże objął go w r. 1820 i dzierżył aż do roku 1851. R. 1853 objął go syn jego Marceli Drohojowski, obecny dziedzic. Chłopi czorsztyńscy burzyli pokryjomu mury; burzenie to miało się rozpocząć za ostatniego starosty a potem za dzierżawy rządu. O to burzenie zamku niektórzy piszący o Czorsztynie z karygodną lekkomyślnością posądzali pierwszego właściciela Cz. i jego następcę, jakoby oni z ruin zamku pobudowali sobie dwór i wszelkie budynki gospodarskie. Tymczasem w jakim stanie odebrał go pierwszy dziedzic w r. 1820, w takim prawie i dziś go widzimy. Dzisiejsze dominium czorsztyńskie obejmuje od r. 1824 wsio Cz. , Kałuszową, Sromowce wyżnie i niżnie, Krośnicę i Kluszkowce. Zródła tyczące się Czorsztyńszczyzny Dzierzkowski I. Czorsztyn, z widokiem ruin zamku czorsztyńskiego Tygodnik illustr. t. V, str. 5, Warszawa 1862. Goszczyński S. Czorsztyn, z ryciną Przyj ludu. R. II, i 1, 109 110. Leszno 1835. Bałucki Michał Ńoc na Czorsztynie Kalina Nr. 14 Kraków 1868. Kwarta dóbr niegdyś narodowych w obrębie dzisiejszej Galicyi z Krakowem, oraz Spiża polskiego. . Czas, 69 73. Kraków, 1862. L. Zejszner, Opis geognostyczny Czorsztyna i jego okolic Rocznik tow. nauk. krak. T. XV Kraków. 1833. Br. T. Tripplin, Wycieczki po stokach galicyj skich i węgierskich Tatrów, Barkowski, Lagerung des Czorsztyn und Kościelisko Taschenbuch, XIV, p. 599. in den Karpathen, Czorsztyn, Medvecka, Skala, ArvaKubin, Rosenberg Vhdl. d. k. k. geol. Anst. Wien 1867. Dr. Kubala, Szkice historyczne Kostka Napierski, Lwów, 1880. cz. I. Bron. Gustawicz, Z Wycieczki w Czorsztyńskie Warsz. 1881. M. Drohojowski, Odpowiedź na zarzuty przez pana Paulina Stachurskiego w Dzienniku lwowskim r. 157 i 158 w artykule Wycieczka do Pionin, dotyczące zburzenia zamku czorsztyńskięgo, Kraków, 1869. M. Drohojowski, List otwarty do Wielmożnego Pana Lucyana Tatomirą, autora Geografii Galicyi, obecnie redaktora pisma Szkoła we Lwowie, Kraków 1880. Tyg. ill. Nr. 181 seryi III i Nr. 228. Por. bibliografią Tatr, Sącza, Pienin, Szczawnic i t. p. Br. G. Czortek, wś i os. , pow. augustowski, gra. Wołowiczowce, par. Teolin, odl. od Augustowa 61 w. Liczy 18 dm. , 250 mk. Rr. Ch. Czortka, ob. Buchtowiec, Chrepelów, Czorcin. Czortków, dawniej Czartków, 1. ze Słobódką i Wygnanką, miasto powiatowo w Galicyi, leży nad rzeką Seret, na prawym brzegu, przy gościńcu rządowym prowadzącym z Tarnopola do Zaleszczyk, śród Podola, w ziemi żyznej; brzegi Seretu i dopływających do niego potoków strome, często lasem porosłe, przez co okolica chociaż podolska nabiera wdzięku. Przestrzeń pos. więk. roli orn. 448, łąk i ogr. 341, past. 125, lasu 749; pos, mniej. roli orn. 8162, łąk i ogr. 1412, past 63, lasu 68 morg. Ludność rzym. kat. 527, gr. kat. 393, izrael. 2089 razem 3009. Cz. jest siedzibą starostwa powiatowego, rady powiatowej, urzędu podatkowego należącego do powiatowej dyrekcyi skarbu w Tarnopolu, sądu powiatowego, należącego do sądu obwodowego w Tarnopolu. Jest także urząd pocztowy nieerarialny, komisya powiatowa dla regulacyi podatku gruntowego, rada szkolna okręgowa na powiaty czortkowski i buczacki, urząd telegraficzny. St. poczt. Cz. łączy się traktem pocztowym z Tarnopolem 76 kil. , Borszczowem 54 kil. , Stanisławowem 101 kil. i Czerniowcami 92 kil. Miasto z przedmieściami zajmuje 1859 morg. Stan czynny majątku wynosi 1763 złr. w obligacyach; dochód w 1878 r. wynosił 2687 złr. Są tu parafie obudwu obrządków greckokatolicka parafia obejmuje miejscowości Czortków. Wygnanka i Czortków stary, należy do dekanatu czortkowskiego, dyecezyi lwowskiej, i liczy 2451 dusz gr. kat. Rzym. kat. parafia, fundowana przez Stanisława Golskiego, wojewodę ruskiego w 1610 roku; kościół murowany poświęcony w 1731 roku pod wezwaniem św. Stanisława, wcielony do konwentu oo. dominikanów; klasztor oo. dominikanów fundowany w 1640 roku przez Stanisława Golskiego, wojewodę ruskiego, dziedzica na Buczaczu, Czortkowie i Podhajcach. W Cz. jest szkoła etatowa o 4 nauczycielach. Do sejmu i rady państwa wybiera to miasto wspólnie z gminami wiejskiemi, a mianowicie do rady państwa wspólnie z gminami powiatów administracyjnych Buczacz, Czortków 1 posła; do sejmu wspólnie z gminami powiatów sądowych Budzanów, Czortków i Jazłowiec 1 posła. Z przemysłowych zakładow istnieje tu fabryka maszyn rolniczych w Wygnance, fabryka rumu i likierów również w Wygnance, młyn wodny w Czortkowie. Tak

Czorsztyn

Czortek

Czortka

Czortków