sunąwszy się ku Korsuniow, tam był rozgromiony i do niewoli wzięty. W bitwie tej zginął i Adam Kazanowski, starosta czerkaski. Po nim był starostą Adam Kisiel, chociaż nominalnie tylko, bo już odtąd Czerkasy zostawały w rękach kozackich. Pomimo to jednak w 1649, tenże Kisiel czynił zabiegi u Chmielnickiego, aby mu stwo czerk. zostało oddane; Wyhowski przyrzekł wprawdzie w imieniu, hetmana, iż mu się w tern zadość uczyni, ale w końcu nie przyszło to do skutku Ambr. Grab, , Spom. ojczyste II str. 64. Następnie od Adama Kisiela przeszło to stwo do brata jego Mikołaja, ale w jakiej drodze, nie wiemy. W 1651 r. tenże Mikołaj Kisiel starosta czerk, utonął w Bohu pod Winnicą; zdaje się, że po jego śmierci Czerkasy przeszły, nominalnie zawsze, do Mik. Potockiego, hetm. w. k. , który już był wtedy powrócił z niewoli. Jakoż tegoż jeszcze roku B. Chmielnicki wydał uniwersał do m. Czerkas, aby posłuszeństwo oddało staroście swemu Potockiemu. Potocki wysłał był nawet od siebie sługę swego Sławkowskiego dla objęcia stwa Pam. kijew. IV str. 154. W 1651 r. Potocki umarł. Dalsze dzieje Czerkas są następne. W czasie wojen za Tetery i Doroszenka Czerkasy były widownią krwawych starć i odwetów przechodziły z rąk do rąk, brane były nieraz szturmem i w ciągu tego niszczone i palone. Nareszcie, w skutek traktatu Rzplitej z Rossyą w 1686, mczko to, już i tak zniszczone i wyludnione, zostało skazane na pustkowie Vol. leg. sext. . Pomimo to wszakże lud, który się wynosił był w ciągu wojen I spustoszeń, zaczął powracać i zajmować dawne siedziby. Stąd, w ten sposób, i Czerkasy nowego zakładu już się powoli osiedliły. W 1726 r. był już starostą czerk. Piotr Potocki, wojewoda czernihowski; po jego śmierci został starostą ks. Hieronim Sanguszko, wojew. wołyński. Z rewizyi, 1765 roku za jego rządów odbytej, widać, że zamek Cz. był drewniany; stał na górze w okrąg okolonej dębowym częstokołem; przez rów most; za miastem brama drewniana, w cyrkuł budowana, w okrąg strzelnice; nad bramą lamus, po lewej stronie ziemianki dla kozaków i aresztantów, wozownia, spiżarnia, stajnia. We środku dom gubernatora. W tyle wysoka baszta z dębowych brusów; po stronach dwie baszty dla straży. W mieście chat 455, z tych chałup kozackich 9, chałup od powinności i czynszów libertowanych 15, pustych 9, zostaje osiadłych 422. Żydów niema, oprócz arendarza, który daje 10, 000 złp. ; za budę salitrzaną 400. Do starostwa należy wiosek 19. Intraty rocznej ze stwa 68, 930 złp. i gr. 11. Gubernatorem Aleks. Pęczelski. B, . 1768 żydzi już byli w Cerkasach. Płacili pogłównego 530 złp. R. 1768 Żeleźniak, herszt hajdamaków, z bandą swoją zajął był zamek. Od 1775 roku Czerkasy podlegały prawu emfiteutycznemu ks. Sanguszki Vol. leg. VIII, fol. 236. Podług lustracyi z 1789 w m. Czerk. i w przedmieściu Kosińskiem i Krzywalówce domów było 561, a w tej liczbie żydowskich 14. Starostwo, składając się z miasta i 18 wsi, dochodu czyniło 132, 527 zł. i 27 gr. Dwór nad Dnieprem, fossą dokoła okopany, na wzgórku stojący, palami obudowany; most i brama drewniana; po lewej stronie izba dla kozaków i żołnierzy, oficyn 2, kaplica, magazyn, wycieczka pod ziemię. Administracya dóbr starościńskich jak na owe czasy była wzorową. Zarząd lasów, których szacowne szczątki dotąd zostały, powierzony był leśniczemu, który wraz z gubernatorom mieszkał w Czerkasach. Starostwo słynęło. też stadniną i chowem dzielnych koni. Stado to następnie przeprowadzono do Sławuty. Dziś z dawnego zamku, niema śladów. Mieszkańcy znają tylko górę, gdzie stał. W 1797 r. w Czerk. utworzono powiat. Obecnie cerkwi jest trzy. W końcu przeszłego wieku osiedlili się tu rozkolnicy. Mają tu oni cerkiew i dwa monastery żeński i męzki. Mieszkańcy przeważnie zajmują się handlem leśnym. Z Kijowa przywożą żelazo, także zboże, płócienka i skóry. Okrąg policyjny 1, domów 1488, dusz męzkich 7060, żeńskich 5715 razem 12, 775. Jest tu szpital, parafialna szkoła i powiatowa duchowna. Edward Rulikowski. Czerkasy, wieś, powiat kowelski, gmina Koszary, przy drodze żelaznej nadwiślańskiej, o 8 w. od st. Kowel; majątek Bystrych i Mijakowskich, 145 dz. gruntu. Włościanie, 18 dm. , 128 dusz, mają 156 dz. ziemi. Gleba rędzinna i popielatka na pokładzie marglowym. Narzecze rasińskie. Czerkasy, wś, pow. Rudki, leży nad poto kiem Szczerzec i przy kolei żel. arcyksięcia Al brechta, o 1 milę na płd. od mka Szczerzec, a o 4 i pół mili na płd. wsch. od Rudek i o 2 mile w tym samym kierunku od Komania, zaś o 1 milę na płc. zach. od Mikołajowa. Prze strzeń posiadł. wiek. roli or. 161, łąk i ogr. 56, past. 12; pos. mn. roli or. 301, łąk i ogr. 52, past. 126 mórg austr. Ludność rz. kat. 15, gr. kat. 230, izrael. 18, razem 263. Należy do rz. kat. par. w Mikołajowie, gr. kat. par. w Horbaczu. W tej wsi jest szkoła 1klaso wa i kasa pożycz. z funduszem zakładowym 1, 800 zł. a. w. Należy do dóbr stołowych arcybiskupstwa rz. kat. we Lwowie. B. R. Czerkawszczyzna, wś, pow. czortkowski, nad potokiem Trawną, mającym swe źródła na polach tej wsi; oddaloną jest od Jagielnicy o 1 milę na płc. , od Czortkowa o 1 milę na płd. zach. Przestrzeń pos. wiek. roli or. 189, łąk i ogr. 6, past. 18; pos, mn. roli or. 263, łąk i ogr. 4, past. 8. Ludność rz. kat. 28, gr. kat. 230, izrael. 6, razem 264; należy do rz. katol. par. w Czortkowie, gr. kat. par. w Jagielnicy starej. B. R. Czerkiesy, wś, pow. augustowski, gm. i par. Bargłów. Ma 2 dm. , 22 mk. Czerkiski potok, lewy dopływ Łuczki, w obr. gm. Kluczowa wielkiego w pow. kołomyjskim. Wypływa z wschodniego stoku Dubowego lasu 712 m. , rozciągającego się na gr. Kluczowa wielkiego z Rungurami i Łuczą w kierunku płd. wschod. Potok ten płynie w kierunku płc. wsch. , a potem we wschodnim przez obręb gm. Myszyna i pod nazwą Kirlebawy uchodzi z lewego brzegu do Łuczki po 8 kil. biegu. Od południa tego potoku rozlega się obszar Kraśnik zwany 418 m. , aż po potok Kraśnik. Br. G. Czerkowatyce, przysiołek Stojanowa. Czerlany, wś, pow. gródecki, nad tą samą rzeczką co Gródek i Janów; o pół mili na płd. od Gródka, leżą w równej, płaskiej, urodzajnej okolicy. Przestrzeń posiadł. wiek. roli ornej 241, łąk i ogr. 589, past. 13, lasu 48; posiadł. mn. roli or. 798, łąk i ogr. 133 past. 80 mórg austr. Ludność rz. katol. 436, gr. kat. 327, izrael. 56, razem 819. Należy dorz. kat. par. w Gródku, gr. katol. parafii w Małkowicach. W tej wsi jest kasa pożyczkowa z funduszem zakładowym 962 zł. a. w. W Cz. istniała największa na całą Galicyą fabryka papieru, należała pierwej do towarzystwa akcyjnego, potem przeszła w wyłączne posiadanie księcia Sapiehy; papiernia ta miała w 1870 r. 3 ma szyny parowe, a to o sile jedna 120, druga 50, trzecia 25, razem 195 koni, 6 kotłów pa rowych, 25 holendrów. 3 aparaty do gotowa nia, 7 pomp do wody, 2 maszyny do papieru; była w stanie produkować 43 centnarów pa pieru w 24 godzinach; zatrudniała robotników mężczyzn 230, kobiet 40, dzieci 30 i była w ruchu 300 dni rocznie; między robotnikami istniało stowarzyszenie do wspierania chorych członków. B. R. Czerlejnko, wś, pow. średzki, 42 dm. , 389 mk. , 40 ew. , 349 kat. , 148 analf. St. poczt, w Kostrzynie o 4 kil, st. kol. żel. Pobiedziska o 13 kil. M. St. Czerlejno, gm. , pow. średzki; 2 miejsc 1 Cz. wieś; 2 Mikuszyn probostwo; 571 mórg rozl. , 45 dm. , 296 mk. , 1 ewan. , 295 kat. , 9 analf. Kościół parafialny należy do dekanatu kostrzyńskiego. St. poczt. w Kostrzynie o 6 kil. , stacya kol. żel Środa o 13 kil Cz. było w dawniejszych czasach posiadłością kapituły kościoła katedralnego w Gnieźnie, M. St. Czerleń, znaczny prawy dopływ Łomnicy. Wypływa w obr. gm. Śliwek w pow. kałuskim, w paśmie Karpat lesistych, w dziale zwanym Birkami, stromo spadającemi ku zachodowi, t. j. ku dolinie Łomnicy; płynie na płc. zachodnią krawędzią wolno tutaj ku płc. spadających działów górskich, zabierając z nich liczne strugi i potoczki. Mija śród rozległych błoń gm. Słobodę niebyłowską, następnie Kra sną, po wsch. stronie lasu Turowy i w Łdzianach po 17 kilometrach biegu wpada do Łom nicy. Br. G. Czerleniowce, wieś, pow. lityński, wraz z przyległą Butą Czerleniowiecką ma dusz męz. 191. Ziemi włośc. 311 dz. , ziemi dwor. 296. Należy do ssów Stempowskiego. Dr. M. Czerlenków, 1. mylnie Czernków, wieś nad rz. Bohem, pow. winnicki, par. Winnica; należała do Korzeniowskich, dziś Piotra Potoc kiego. R. 1868 miała 38 dm. Ob. Bochenniki. 2. Cz. nowy, ob. Sieliszcze. X. M. O. Czerlin, 1. olędry, pow. wągrowiecki; 19 dm. , 146 mk. , 23 ew. , 123 kat. , 49 analf. 2. Cz. , gm. domin. , pow. wągrowiecki; domin. 2, 299 mórg rozl. ; 2 miejsc 1 Cz. domin. ; 2 Zygmuntowo folwark, 13 dm. , 180 mk. , 8 ew. , 172 kat. , 52 analf. St. poczt. Gołańcz o 4 kil. , st. kolei żel. Osiek Netzthal o 21 kil. Własność Zygm. Zabłockiego. Pod wsią wy kopano 2 toporki z krzemienia. M. St. Czerlin, W. i M. ., czyli Cz. i Czerlinek, wieś, pow. ostródzki, st. p. Lubawa. Czerlona, wś, pow. grodzieński, nad Niemnem, niedaleko Łunny; dawniej dziedzictwo Massalskich. Michał, starosta wołkowyski, sprzedał Cz. Michałowi Sapieże, podkancl. lit. Dziś własność Aleksandra i Maryi z Szemiottów ks. DruckichLubeckich. Byli tu bazylianie, fundowani przez Sapiehę; dziś kaplica katolicka par. Łunna. Na Niemnie prom. A. K. Ł. Czermin, 1. wś, folw. i rum. , pow. rypiński, gm. Czermin, par. Sadłowo, posiada urząd gminny, szkółkę; folw. Cz. ma 3 dm. i 22 mk. , wieś Cz. ma 26 dm. , 155 mk. i rumunki Cz. mają 20 dm. , 141 mk. Gmina Cz. należy do sądu gm. okr. III w Przywitowie, liczy 4071 mk. , powierz. 15, 774 m. , w tern 10, 459 m. gruntu dworskiego, 5315 m. włościan. , posiada 1 kościół katolicki, 3 szkółki elementarne, kasę zaliczkowowkładową z funduszów rządowych, zarząd gminny we wsi Czermin, 6 karczem, 6 wiatraków, 9 kuźni, 2 młyny wodne i cegielnię. Bo gminy należą wsie włośc. , kolonie i rumunki Borki, Budziska, Czermin, Dąbrowa, Godziszowy, Jaworzec, Kotowizna, Kotowy, Krzyżówka, Linne, Młyńsk mały, Młyńsk duży, Nowy młyn. Ozorkowe, Przybyszynek, Przywitowo, Sadłowo, Skudzawy stare i nowe, Stawiska, Stempowo, Szeroka olsza, Wiktorowo, Wólka Przywitowska, Zakrocz, Zasadki i Zasady; dobra prywatne Czermin, Godziszewy, Kotowy, Linne, Przy witowo, Sadłowo, Skudzawy, Stempowo, Stawiska, Wiktorowo, Zakrocz, Zasadki i Zasady; wymie Czerkasy Czerkasy Czerkawszczyzna Czerkiesy Czerkiski Czerkowatyce Czerlany Czerlejnko Czerlejno Czerleń Czerleniowce Czerlenków Czerlin Czerlona Czermin