dowską, aptekę, kilka zajazdów, karczmy, kramy obfitujące we wszystkie towary potrzebne dla całej okolicy, kilka dorocznych jarmarków na bydło i konie, bardzo uczęszczanych przez okolicznych mieszkańców. Okolice Cz, z gle bą urodzajną, mało posiadają lasów. Oprócz rz. Ułanki znajduje się w pobliżu kilka innych rzek np. Uświeja, Łukomka wpadające do Ułanki, także jezior niemało, sławne młyny i krupiernie w okolicy, która produkuje żyto, pszenicę, jęczmień, len, groch i owies. Czaszniki zdawna były własnością prywatną, dziedzictwo Łoppatów w 18 w. , w tymże sa mym wieku przeszły we władanie rodziny Wołodkowiczów, do których należą w obecnym czasie. Miejscowość pamiętna zwycięztwem polskich wojsk w pobliżu Czasznik na polach Iwańskich w 1564 r. w bitwie poległ wódz rosyjski Szujski; także bitwą między korpusami feldmarszałka Wittgensteina i mar szałka francuzkiego Victora w 1812 r. w cza sie odwrotu armii Napoleona z pod Moskwy. R. 1611 Oz. były własnością Janusza Kiszki, później Służków. R. 1674 Dominik Służka chorąży lit. funduje tu dominikanów i nadał im dobra Szatkowszczyznę, Łuski i Olszankę. Paraf. cerkiew p. t. Przem. Pańskiego wysta wił tu 1843 Ign. Wołodkowicz. Jest w Cz. most przez kanał czasznicki, który, 569 saż. długi, skraca żeglugę po rzece Ulle. Por. Mieleszkowicze. A. Ch. Czaszów, inaczej Czaczów ob. . Czaszyn, wieś, pow. sanocki, o 8, 5 kil. od Zagórza, par. rz. kat. Poraź a gr. kat. w miej scu. Leży przy drodze żelaznej przemyskołupkowskiej, między Zagórzem a Mokrem. Czatachowa, ob. Czetachowa. Czatkowice, wieś, pow. chrzanowski, o 2, 3 kil. od Krzeszowic, między Krzeszowicami a Czerną. Kopią tu glinę, z której mufie wy rabiają. Większa posiadłość wynosi 107 m. roli ornej i pastwisk, 323 m. lasu; mniejsza 342 m. roli i pastw, a 13 m. lasu. D. Stur opisał geologicznie Cz. w Verhandl. der. k. k. Reichsanstalt, 1870, Nr. 10. F. S. Czatkowy wielkie i małe, inaczej Czatkowo, niem. Czattkau, wieś prastara w gdańskiej Żuławie, w pow. gdańskim, tuż nad lewym brzegiem Wisły, nieco poniżej Tczewa, należała do dóbr opactwa cysterskiego w Pelplinie r. 1314 krzyżacy ustąpili ją konwentowi w zamian za dogodniejszy im młyn i posiadłość nad nad rzeką Tują, także na nizinach, zwaną Drybok Triangel. W posiadaniu cystersów pozostała aż do kasaty przez rząd pruski, poczem wydano ją w wieczystą dzierżawę. Obecnie zawierają Cz. 14 posiadłości włośc. i 1 chałupnika, mórg roli 2091, katol. 84, ewan. 100, menonitów 48, domów mieszk. 28. Szkoła jest w miejscu, par. Tczew, odległość od Gdańska 4 mile. W pow. starogardzkim wś t. n. nie istnieje. Kś. F. Czatolin. wieś i koi, pow. łowicki, gm. Łyszkowice, par. Domaniewice. Graniczy od wschodu z Łyszkowicami. W 1827 r. było tu 30 dm. , 288 mk. , obecnie jest 65 dm. i 494 mieszk. Ocz. Czatzkowen niem. , ob. Czaczkowy. Czaulsk, mała wieś, pow. bracławski, na leży do Towarzystwa cukrowar. stepankowieckiego, 197 dz. ziemi, po większej części glinkowatej. Par. Woronowica. R. 1868 było tu 15 dm. Ob. Glinianiec Kordyszowiecki. Czausowa, 1. wieś, pow. bałcki, gmina Bohopol. dusz męz. 93, ziemi włośc. 534 dz. Należała do Grabowskich, dziś w połowie Bernardakich i Gregerów; ob. Bohopol 2. Cz. , wieś, pow. bałcki, gm, Meczetna. Dr. M. Czausowski powiat, ob. Czarny. Czausy, miasto powiatowe w gub. mohilewskiej, 4167 mk. , 777 wiorst od Petersburga a 48 od miasta gubernialnego odległe, nad rz. Basią, blisko jej ujścia do Proni, na dosyć zna cznej wyniosłości, poprzeżynanej z płn. i płd. głębokiemi jarami od wód deszczowych. Miało wspaniały kościół a przy nim klasztor i nowicyat karmelitów fundacyi Podbipięty Mikołaja 1653. Należało do ekonomii mohilewskiej i miało przywilej na prawo magdeburskie, na dane przez Władysława IV. Nad rz. Basią Czarniecki z garstką wojska oblegał okopane ogromne siły Dołhorukiego. Mieszkańców 4929. Zarząd gminy wiejskiej liczącej dusz 2017. Pow. czausowski zajmuje przestrzeni 50 m. , kw. właść. 2168 w. kw. , graniczy z horeckim, mścisławskim czerykowskim i mohilewskim. Z rzek główne Pronią i wpadająca do niej pod Czausami Basia. Grunta po wię kszej części piaszczyste, usiane kamieniami, tylko mały wschodni zakątek na pograniczu mścisławskiem w okolicach Rasny ma grunta żyzne i urodzajne. Powierzchnia wzgórkowata. Nad Pronią napotykają się prześliczne i ko sztowne lasy sosnowe, znacznie jednak już przetrzebione. Nad tąż Pronią nadzwyczaj ob fite piękne łąki; rolnictwo nędzne i zaniedbane. Większe posiadłości ciągle się rozdrabniają i wychodzą z rąk dawnej magnateryi. Za ścianków szlacheckich dużo, zwłaszcza dokoła Rasny i Radomia. Handel jak w gub. całej w ręku żydów, którzy prócz Czaus osiedleni są w następnych miasteczkach powiatu tego Ra śnie, Drybinie, Sucharach i Czerniawce. Prze mysł fabryczny nie egzystuje tu wcale. Ża dne ważniejsze drogi komunikacyjne nie prze chodzą przez powiat. Wśród ludu wiejskiego panuje nędza większa niż w innych powiatach gub. z nieodłączną od niej dzikością i ciemno tą. Mieszkańców w powiecie 50500, katoli ków 3000. Fel. S. Czauszkli, wieś, pow. wileński, gm. Soleczniki. Czausza, ruczaj w pow, szawelskim, par. kurtowiańskiej. Bierze początek z jeziora bulańskiego, przepływa jedne milę wszystkiego i wpada do Wenty pod folw. Surminy Grużewskiego. Czayken niem. , ob. Czajki Czaykowa, ob. Czajkowa. Czażów, folw. i os. rządowa, pow. opatowski, gm. Waśniów, par. Chybiec. Liczy 9 dm. , 58 mk. , 176 mórg ziemi dwors. i 167 włośc. Cząblewo al. Czemlewo, wś włośc. , w pow. chełmińskim, par. Czarze, liczy obszaru ornej ziemi 841 mórg, dm. mieszk. 8, kat. 63, ew. 25; oprócz tego jest lasu 4, 447 mórg, w któ rym urządzono roku 1877 osobne leśnictwo pod niemiecką nazwą Försterei Etablissement Schemlau. Kś. F. Cząpienica, wś, pow. rypiński, gm. Szczutowo, par. Gujsk; liczy 8 dm. , 29 mk. Cząstków polski i Cz. niemiecki, 1. wś nad Wisłą, z lewego brz. , pow. warszawski, gm. Cząstków, par. Łomna, leży przy drodze bitej z Warszawy do Modlina. W 1827 r. Cz. polski liczył 27 dm. i 167 mk. , a Cz. niemiecki dm. i 100 mk. Gmina Cz. należy do s. gm. ok. I w Łomiance, st. poczt. w Warszawie, od Warszawy 28 w. 2. Cz. , wś, pow. słupecki, gm. Kazimierz, par. Dobrosołowo. W 1827 r. liczył 13 dm. i 114 mk. 3. Cz. , wś, pow. opatowski, gm. Grzegorzewice, par. Słupia. W 1827 r. liczył 16 dm. , 83 mk. , obecnie ma dm. , 146 mk. , 351 mórg ziemi dworskiej i 219 mórg włośc. Por. Chybice i Częstków. Br. Ch. Cząstkowice, wś, pow. jarosławski, o 13, 2 kil. od Jarosławia, par. rz. katol. Rudołowice, a gr. kat. Pełnatycze. Cząstkowo, 1. pos. ryc. w pow. wejherowskim, o 2 m. od m. pow. Wejherowa; szko ła. 2. Cz. , niem. Fünfgrenzen, os. , pow. kościerski, stacya poczt. Skarszewy. Por. Częstkowo. Kś. F. Cząszczew, 1. wś, pow. pleszewski, 17 dm. , 169 mk. , wszyscy kat. , 78 analf. Stac. pocz. Mieszków o 4 kil. , st, kol żel. Jarocin o 6 kil. 2. Cz. , folw. , pow. pleszewski; ob. Mieszków. M. St. Czchów, miasteczko, położone pod 38 5 dł. wsch. , a 49 10 szer. półn. od Ferro, pow. brzeski w Galicyi; 1, 803 n. a. mor. , w tern 885 m. roli ornej a 767 m. lasu, 261 dm. , 786 męż. , 809 kob. , razem 1, 595 mk. , 1, 411 rz. kat. , 184 izrael. , trudniących się drobnem rzemiosłem i rolnictwem. St. poczt. w miejscu; szkoła etatowa. Jarmarki co 3ci poniedziałek, głównie na bydło; ludność jednak i całe miasteczko bardzo ubogie, a handel miejscowy mało znaczący. Upadek Cz. datuje się od upadku dawnej Rzplitej pol. i zaprowadzenia nowego systemu komunikacyi; dawniej bowiem, gdy popod Cz. prowadził główny trakt z Krakowa do Sącza i Węgier, widywało to miasto tędy przejeżdżających królów i pierwszych dygnitarzy z licznemi orszakami, ugaszczając ich w swym obrębie i prowadziło znaczny handel winem między Krakowem i Węgrami. Pozostawione dziś na uboczu i pozbawione wszelkiego ruchu, koncentrowało niegdyś w sobie ruch całego powiatu, będąc miastem pow. , siedzibą sądu ziemskiego, kasztelanią mn. , starostwem niegrodowem, rządziło się prawem magdeturskiem. Kościół par. murowany, eryg. 1349 r. ; należą do niego wsie Jurków, Piaski, Drużków, Filipowice i Ruda; w całej par. 1, 987 katol. i 63 żyd. Do dóbr star. należały oprócz mka Czchowa, wś Stróże, WolaStróska, Borowa i Dzierżaniny, będące z wyjątkiem ostatniej, dziś własnością p. Justyny Benoe, także właścicielki obsz. dwor. w Czchowie i kolatorki kościoła. Początki Cz. mają sięgać czasów Bolesława Chrobrego, z czem jednak nie zgadza się o wiele późniejsze założenie kościoła. Natomiast bardzo odległej sięga niewątpliwie starożytności baszta okrągła, wznosząca się nad Dunajcem, na odosobnionym spadzistym pagórku, w kończynie bardzo obronnego wzgórza Cz. ; średnica jej miąższości wynosi 40 stóp; od 40 stóp wysokości zmienia swą okrągłą postać na ośmiokątną; tam są małe strzelnice i mały otwór wychodowy, w dolnej zaś okrągłej części niema żadnego wejścia; dawniej była wyższa, teraźniejsza wysokość około 80 stóp, mury dolnej części grube do 9 stóp. Czyt. Morawskiego Sądecczyzna t. I str. 90. W tej baszcie było do ostatnich czasów Rzplitej pol. więzienie dla przestępców odsiadujących karę in fundo. Cz. ma zakład celem utrzymania 6 ubogich. Majątek zakładowy tej fundacyi składa się z 5 mórg gruntu i 100 złr. w. a. kapitału. Cz. leży na wzgórzu, w malowniczem położeniu, przy gościńcu powiatowym z Jurkowa do granicy pow. nowosądeckiego prowadzącym. Miasto, jako takie, posiada majątku 26, 358 złr. w. a. , a dochód miejski wynosił w r. 1877 2, 950 złr. Ludność trudni się w małej części przemysłem garncarskim. E. 1501 król Olbracht kazał w Cz. ściąć Heliasza, syna Piotra, wojewody wołoskiego, o gwałcenie przymierza. Zygmunt August wyznaczył w r. 1565 Cz. na miejsce jarmarków pogranicznych. W 16 w. mieszkali tutaj aryanie, a Franciszek Lismanin był zawiadowcą ich zboru. Dek. czchowski dyec. tarnowskiej ma 10 parafij Biesiadki, C, Domosławice, Gnojnik, Gwoździec, Olszyny, Paleśnica, Tymowa, Zakliczyn, Złota. Liczy 19, 682 kat. i 1, 048 izr. Cz. był niegdyś m. powiatowem wdztwa krak. F. S. Czaszów Czaszów Czaszyn Czatachowa Czatkowice Czatkowy Czatolin Czatzkowen Czaulsk Czausowa Czausowski Czausy Czauszkli Czausza Czayken Czaykowa Czażów