toryskich. Następnie przeszło do Leszczynskicli z których Jędrzej wojewoda derpski w 1639 r. zbudował tu kościół dominikanów. Nakoniec było w ręku Wiśniowieckich i Ra dziwiłłów. Zostały ślady zamku i kościół. Zachwycające położenie. Dr. F. N. Czartosy, wieś, pow. łomżyński, gm. i par. Zambrowo. Czartosowy, wieś, pow. kielecki, gm. i parafia Łopuszno. Leży w pobliżu drogi bitej z Włoszczowy do Kielc. Poczta najbliższa w Małogoszczy. W 1827 r. było tu 13 dm. , 112 mk. Fołw. Cz. z wsiami Cz. . Jedle, Grabownica, Karolinów, Michała Góra, Maryanów, od Kielc w. 30, od Małogoszcza w. 10, od rzeki Pilicy i Nidy w. 21. Rozl. wynosi m. 1197 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 263, łąk m. 58, pastwiska m. 175, lasu m. 680, nieużytki i place m. 21. Budowli murowanych 2, drewnianych 9. Wś Cz. osad 15, gruntu m. 198; wieś Jedle osad 20, gruntu m. 286; wieś Grabownica osad 41, gruntu m. 490; wś Karolinów osad 14, gruntu m. 197; wieś Michała Góra osad 5, gruntu m. 100; wieś Maryanów osad 24, gruntu m. 457. Br. Ch. Czartów, 1. kol. i Czartówek, wieś, pow. słupecki, gmina Skulska wieś, par. Skulsk. W 1827 r. było tu 7 dm. i 30 mk. Folw. Cz. z osadą Młynarską i wsiami Cz. , Czartówko i Wandowo, rozl. wynosi m. 336, a miano wicie grunta orne i ogrody m. 261, łąk m. 26, nieużytki m, 49; wieś Cz. osad 6, gruntu m. 6; wieś Czartówek osad 12, gruntu m. 202; wieś Wandowo osad 11, gruntu m. 113. 2. Cz. , ob. Czartowo. A. Pal. Czartowa łaźnia, rapa na rzece Niemnie przy Pożajściu, gdzie, według podania ludowego, szatan niósł kamień na zgruchotanie budującego się kościoła, ale gdy kur zapiał, upuścił go do rzeki. Inne podanie mówi, że Pac, fundator Pożajścia, zdybawszy diabłów na naradzie, rozpędził ich jarzębinowym klocem. Czartowczyk, wś, pow. tomaszowski, gm. Tyszowce, par. Wożuczyn. W 1827 r. było tu 33 dm. i 172 mk. Rozl. wynosi m. 900 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 350, łąk m. 50, lasu m. 500 wieś Czartowczyk osad 40, gruntu m. 463. Czartowe góry, ob, Bałahrówka i Bełełuja. Czartowice, ob. Sartawice. Czartowice, niem. Czartowitz, Cziartowitz, folw. i wieś, pow. prądnicki, składa się właściwie z dwu nomenklatur Cz. górne, niem. OberCz. i Cz. dolne, Nieder Cz. , które należą do pa rafii Kujawy. Ogólna rozległość folwarków i wsi wynosi 2191 m. F. S. Czartowiec, 1. wieś, pow. tomaszowski, gm. Tyszowce, par. Łaszczów. Leży o 9 w. na półn. zach. od Łaszczowa na wzgórzach po nad doliną rzeczki Posiada cegielnię. R. 1827 miał 74 dm. , 442 mk. Była tu gr. unicka cerkiew par. erekcyi niewiadomej, z filią w Moratynie o 3 w. , dek. tyszowieckiego. Przed 50 laty była też cerkiew filialna w Siemnicach o 4 w. Dobra Cz. Wielki składają się z folw. Czartowiec Wielki i Kołnicha, tudzież wsi Cz. Wielki i Sobole. Rozl. wynosi m. 1221 a mianowicie grunta orne i ogrody m, 810, łąk m. 186, lasu m. 102, nieużytki i place m. 26; obfite pokłady torfu znajdują się. Wieś Czartowiec Wielki osad 55, gruntu m. 716; wieś Sobole osad 19, gruntu m. 247. 2 Cz. , wś, pow. hrubieszowski, gm. Moniatycze, par. Horodło. W 1827 r. było tu 23 dm. , 105 mk. Była tu greckounicka cerkiew fil. parafii Moniatycze w dek. horodelskim, erekcyi niewiadomej, drewniana. Czartowiec, ob. Hartowiec. Czartowiec, dopływ rzeczki Bobryk, wpadającej do Uszy. Czartowiec, pow. brodnicki, przed okupacyą pruską dobra stołowe chełmińskich biskupów, teraz 1 osada, należy do Kawek, par. Nieżywięc, ma domów mieszk. 8, kat. 2, ew. 58; 2 król. podleśnictwo, od r. 1877 przezwane Malken, należy do Golubia, liczy 2 domy mieszkalne i 9 dusz. Czartownia, kol. w pow. rypińskim, gm Gujsk, par. Sierpc, posiada dom modlitwy ewang, 69 mk. , 15 osad, 11 budyn, mieszk. , powierzchni 216 m. 11. 1827 było 12 dm. , 77 mieszk. B. Chu. Czartowo, 1. folw. , pow. lipnowski, gm. Chalin, par. Sobowo. 2. Cz. , ob. Czartów. Czartowska Skała, góra nad Lesienicami i Winnikami w Galicyi, 425, 41 m. wys. Gołogóry. Czartusowa, inaczej Czartosowy ob. . Czartusowa, rz. , dopływ Brokowej ob. . Czarty, wieś włośc. , pow. gostyński, gmina Lucień, par. Gostynin. Liczy 11 dm. , 178 mk. i 146 m. ziemi. W. W. Czartyca, Czortyca, ob. Kaniów. Czary, ob. Brzozowo. Czaryków, st. dr. żel. orenburskiej w gub. samarskiej. Czaryż, nazwisko to przedstawia rzadko trafiającą się formę, którą spotykamy w kilku innych nazwiskach jak Radoryż, Szczaworyż, Wrocieryż. Czaryż, wś, i Czaryska wola, wś, nad rzeką Srednik, pow. włoszczowski, gm. Radków, par. Dzierzgów. Cz. liczy 21 dm. 4 mur. i 224 mk. , ogólny obszar wynosi 1265 m. , z lego dworskie grunta zajmują 358 m. ziemi ornej 355 m. nieużytków, 46 m. łąk, 260 m. lasów, 149 m. pastwisk. Włościanie mają 84 m. ornej ziemi, 13 m. łąk. Cz. leży na piaskach, w nizinie, ztąd gleba sapowata, piaszczysta. Cz. posiadał gorzelnię do 1879 r. , produkującą za 21, 000 rs. rocznie. Cz. wola ma 27 dm. 5 mur. i 258 mk. , obszaru 534 m. samej wło ściańskiej ziemi, w tern 462 m. ornej ziemi, 72 m. łąki. Gleba urodzajna, rędziniasto sapopowata. Dr. B. Czarzaste wielkie, Cz. błotki i Cz. chodupki, wsie, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Wielka. W 1827 r, wszystkie trzy liczyły 13 dm. i 108 mk. Obecnie Cz. wielkie folw. ; ma 4 dm. , 13 mk. Wieś Cz. wraz ze wsią Rapaty Sulimy 99 mk. , 13 osad, 11 dm. , 34 m. roli. Cz. Chodubki, wieś drobnej szlachty, 50 mk. , 4 dm. , 120 m. ziemi. Folw. Cz. Wielkie, od Płocka w. 110, od Przasnysza w. 28, od Chorzel w. 6. Rozległość wynosi m. 520 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 352, łąk m. 74, pastwiska m. 18, lasu m. 59, nieużytki i place m. 17. Budowli murowanych 1, drewn. 15. Wieś Czarzaste Wielkie osad 6, gruntu m. 7; wś Rapaty Sulimy os. 7, gruntu m. 23. Cz. błotki, własność drobnej szlachty, nad rz. Bystrzycą, o 4 w. od urzędu gminnego, ma 3 dm. , 38 mk. , 60 m. rozl, 55 m. roli ornej. Czarze, 1. niem. Czarsen, włość, dobra w pow. człuchowskim, nad jeziorem, parafia Przechlewo, obszaru ziemi zawiera 252 m. , dwa mieszkalne domy, katolików 6, ewang. 26. 2. Cz. , wieś parafialna na prawym brzegu Wisły w pow. chełmińskim, r. 1876 przezwana po niem. Scharnsee, zachodzi w doku mencie r. 1222; r. 1248 ma ją Ekard z Czarza, r. 1285 Kunigunda Bosel i jej syn Bartłomiej. Za polskich rządów byli najprzód w Czarzu Mortęscy, którzy kościół nowy zaczęli budo wać, zburzony w czasie wojen; po nich dokoń czyli go Działyńscy; na końcu XVII w. posia da Cz. Michał Zamojski, łowczy koronny, sta rosta gniewski i bratyański; r. 1723 Ansgary Czapski, star. kłecki. Znaczną cześć Cz. na była ksieni Magdalena Mortęska dla benedy ktynek chełmińskich, i to najprzód od Wol skich, a potem r. 1611 od pana Jarzębieńskiego za 13, 000 zł. Kościół tutejszy pochodził od krzyżaków; rola plebańska położona na ni zinach, wiele ucierpiała w ostatnich latach przez zasypanie piaskiem w czasie wylewu Wisły. Prawo patronatu miały przez niejaki czas benedyktynki z Chełmna, ale potem napowrót je odzyskali Działyńscy. R. 1800 podkomorzy Franciszek Towarowski, dziedzic Raciniewa, odnowił z gruntu kościół w Cz. Corok odbywają się tu dwa jarmarki, Za pru skich rządów rozróżniają Cz. szlacheckie i Cz. królewskie, oba stanowią wioski włościańskie, obejmują razem obszaru ziemi 3071 m. Cz. szlach. ma kościół, domów mieszk. 25, kat. 149, ew. 132; Cz. król. zaś szkołę, domów mie szkalnych 17, kat. 137, ew. 38. Kś. F. Czarzeński las, niem. Czarzebusch, wieś W pow. chełmińskim, jest dwojaki 1 szlache ckie obszaru ziemi 666 m. , domów mieszk. 5, kat. 11, ew. 36, par. Czarze; 2 królewski, 115 m 7 domów, 47 mk. Kś. F. Czarzyżna, wieś, pow. stopnicki, gm. Łubnice, par. Beszowa. W 1827 r. było 31 dm. i 219mk. Czasecy lub Trzasecy, niem. Tsckaschwitz, wieś na Łużycach saskich, w pow. kamieneckim, ludności serbskiej 61. A. J. P. Czasław, dawne imię, w skróconej formie Czach stanowi źródłosłów nazw takich jak Czachów, Czachy i t. p. Czachorowo także tu odnieść należy, gdyż przyległy mu Czachówek świadczy iż właściwa forma jest Czachowo. Czasław z Wżarami, wieś, pow. wielicki, o 3, 8 kii. od Dobczyc, par. rz. kat. Raciechowice. Czasławice, wieś pow. nowoaleksandryjski, gm. Drzewce, par. Bochotnica, leży przy drodze żelaznej Nadwiślańskiej. Liczy 3 dm. i 268 mk. Br. Ch. Czaśniki, ob. Czaszniki Czastary, wieś, przeszło 2 i pół mili od Wielunia na zachód, pow. wieluński, gm. i par. Cz. , sąd Bolesławiec, poczta Wieruszów, dm. 159, ludn. 985 gł. , roli włośc. 58 i pół włók. R. 1827 liczyła 97 dm. , 520 mk. We wsi ko ściół murowany r. 1847 przez Leopolda Trepkę z parafią 2, 400 dusz, szkółka, urząd wójta gminy, liczącej 3, 000 gł. ludn. , w 27 miejsco wościach o 423 dymach na przestrzeni 300 kil ku włók. Włość dworska królewska, zamie niona na dział donacyjny, 7 wł. 11 m. głów nie roli pszennej i żytniej I ki. . Przysiołek poduchowny 3 wł. 26 m. nabyty przez mie szkańca Rossyi, b. urzędnika, po przydaniu 5 włók lasku rządowego Koza już wyciętego obejmuje do 9 wł. W. .. r. Czaszki, wieś, pow. kaliski, gm. Kalisz, par. Dobrzec, jedno z przedmieść Kalisza. R. 1827 było tu 19 dm. , 230 mk. Br. Ch. Czasznicki kanał, ob. Berezyna. Czaszniki, mko, pow. lepelski, o 16 w. od Boczejkowa, o 30 w. od Lepla, nad rz. Ułanką i kanałem, należące dawniej do województwa połockiego ludn. zawiera przeszło 5000, handel ożywiony prowadzi z Rygą, zbożem, lnem, drzewem budowlanem. Handel przeważnie w ręku żydów, chrześcianie zajmują się rolnictwem. Był tu klasztor i kościół ks. dominikanów z figurą Pana Jezusa, cudami słynącą, obszerna ta świątynia, murowana, ozdobnej architektury, przy schyłku 18 w. wystawiona, staraniem miejscowego przeora, należała do rzędu najwspanialszych kościołów katolickich na BiałejRusi. Po zniesieniu klaszt. ks. dominikanów około 1842 roku parafią katolicką utrzymywali księża świeccy w 1868 r. kościół wyświęcony na cerkiew prawosł. Obecnie Cz. posiadają dwie cerkwie, przytem bóżnicę ży Czartosy Czartosy Czartosowy Czartów Czartowa Czartowczyk Czartowe Czartowice Czartowiec Czartownia Czartowo Czartowska Czartusowa Czarty Czartyca Czary Czaryków Czaryż Czarzaste Czarze Czarzeński Czarzyżna Czasecy Czasław Czasławice Czaśniki Czastary Czasznicki Czaszniki