brzegi zaś jego ciągłym pokryte mrokiem i odważni żeglarze ginęli w niem ofiarą śmiałości swojej. Po wyprawie Argonautów, nazwa pierwotna na Pontus eugenos morze gościnne, zmienioną została. Pierwszym z greckich geografów, który podał o niem dokładniejszą wiadomość, był Strabo na 60 lat przed nar. Chryst; po nim pisali o niem Pomponiusz Mela, Ptolemeusz, a po upływie dwóch wieków od Strabona, Flawiusz Arrianus opłynął naokoło brzegów morza Czarnego, opisanych w dziele jego Peryplus, i dzieło to ofiarował cesarzowi Adryanowi Na długi jeszcze przeciąg czasu przed nar. J. Chr. , Grecy mieli tu swoje kolonie, jako to Pantykapeę, Amfipolis i inne; następnie kraje te weszły do składu królestwa Pontu, przez Rzymian podbitego w r. 63 przed nar. Chr. Mieszkańcy Byzantium także prowadzili handel na morzu Czarnem, ale najście barbarzyńców, a następnie dzikich hord tatarskich, zniweczyło powstający tu handel i oświatę; w średnich wiekach władali handlem na morzu Czarnem Wenecyanie, a szczególnie Genueńczycy, którzy założyli tu swoje kolonie, zdobyte następnie i zburzone przez Turków. Od czasów przyłączenia do Rossyi, za Katarzyny II, północnych brzegów morza Czarnego na mocy traktatu kajnardżyskiego z dnia 10lipca 1774 r. , rozpoczyna się dla nich nowa epoka. Staraniem Potemkina obszar ten pusty zamienił się na dobrze uprawną prowincyą, gdzie powstały miasta Chersoń, Nikołajew, a następnie Odessa, przezwana spichrzem Europy, która skupiła tu wszystek prawie zagraniczny handel Rossyi południowej. Odtąd też rozpoczęły się badania naukowe. Pierwszymi pracownikami byli na tern polu Pallas i metropolita Siestrzeńcewicz Bohusz; po nich nastąpili Blaramberg, Stępkowski, MurawiewApostoł, Keppen. Obecnie w tym celu istnieje w Odessie towarzystwo badaczów starożytności i historyi kraju noworosyjskiego. Wszystkie atoli badania historyczne ograniczają się do północnych tylko brzegów morza Czarnego; wschodnie zaś, południowe i po części zachodnie, mało jeszcze są dotąd zbadane. W połowie X wieku, Ruś, obaliwszy panowanie Chazarów na wschodnich brzegach morza Azowskiego, założyła nad brzegami Kubani księstwo Tmutarakańskie; ale handel ruski nie miał wielkich korzyści z posiadania tej prowincyi, która, w czasie domowych wojen pomiędzy książętami ruskimi, przeszła pod panowanie Połowców. Na początku XII wieku Wenecyanie, mający udział w handlu bizantyjskim, osiedli na brzegach morza Azowskiego, gdzie następnie powstało miasto Tana Azow. W połowie XIII wieku, Genueńczycy, ustaliwszy posiadłości swe w Krymie, szczególniej w Kafie, zawładnęli handlem czarnomorskim; ale około połowy XV wieku, po zdobyciu przez Turków Konstantynopola, handel Genueńczyków upadać zaczął i nareszcie ustał po wzięciu Kafy przez sułtana Mahometa 1475 r. . Turcy zamknęli wtenczas Czarne morze dla okrętów wszystkich państw chrześciańskich, i tylko fladze rossyjskiej pozostawione było prawo do żeglugi. W owym czasie Rossyanie, udając się do Azowa i Kafy, zamieniali tam skóry, płótno i futra, na jedwab, perły i inne płody Wschodu. Pomimo usiłowań Iwana III o zabezpieczenie handlu dla swoich poddanych, kupcy rossyjscy wiele krzywd doznawali od kozaków dońskich Krymców, osobliwie zaś od samowoli paszów tureckich. Piotr Wielki po wstąpieniu na tron, zwrócił całą swą baczność na południe. Po zawarciu pokoju z Turkami, urządzoną była, oprócz Azowa, jeszcze druga przystań Taganróg. Na mocy traktatu, zawartego w 1733 r. z Turcyą, handel między poddanymi Rossyi a Turcyi, jakkolwiek wolnym był ogłoszony, nie obiecywał jednak znacznych korzyści, gdyż w traktacie wspomnionym zastrzeżone było prowadzenie handlu na Czarnem morzu za pośrednictwem tylko statków tureckich. Tak samo założona w Moskwie w 1756 r. , Konstantynopolska kompania handlowa, wyłącznie prowadząca handel z Konstantynopolem, zwinięta została za Piotra III w r. 1762. Punktem środkowym handlu azowskiego stał się następnie Czerkask nad Donem, gdzie odbywał się handel zamienny pomiędzy Rossyanami, Kozakami, Turkami, Grekami, Ormianami i Żydami. Nakoniec, po zawarciu pokoju z Turkami w KuczukKajnardżi 1774 r. , przyznano Rossyi panowanie nad Azowem, Taganrogiem, Kinburnem, Kerczem, Jenikale i Bugiem; flaga rossyjska uzyskała wolną żeglugę na wodach tureckich i prawo do przejścia przez Dardanele. Jeszcze więcej utrwalił się handel rossyjski na Czarnem morzu, od czasu przyłączenia Krymu do Rossyi w r. 1783, a następnie od przyłączenia do państwa rossyjskiego krainy leżącej pomiędzy Bugiem a Dniestrem, oraz od założenia miasta Odessy w roku 1793. W r. 1800, kiedy wszystkie porty Tauryki ogłoszono wolnemi portami, handel na Czarnem morzu zaczął się ożywiać; przywóz towarów przewyższał zawsze wywóz tychże. Od początku XIX wieku handel Odessy powiększać się zaczął, a jednocześnie Taganróg tracił dawną wziętość swoją. Po ustaleniu powszechnego pokoju w Europie od r. 1815, handel zakwitnął, szczególniej w Odessie. R. 1825 Czarne morze pokryło się statkami handlowemi i wywóz ztąd zboża, łoju i wełny, powiększył się znacznie. Wojna turecka i inne klęski trapiące Rossyą południową, jako to nadzwyczajne spustoszenie przez szarańczę, około 7 lat wciąż trwające w 1823 1829 r. , i zjawienie się w r. 1829 dżumy w Odessie, wstrzymały na krótki czas handel na Czarnem morzu; ale pokój zawarty w r. 1829 znowu go ożywił, a otwarcie Czarnego morza i Bosforu dla wszystkich okrętów, miało korzystny wpływ na porty krymskie. Jednakże Odessa, już jako port, leżący w bliskości morza Śródziemnego i nadzwyczajnie rozszerzający swój handel, jest daleko ważniejszą pod wszystkiemi względami i służy za miejsce składowe dla płodów Wołynia, Podola i Ukrainy. W o gólności z portów na tych morzach ważniejsze są następujące Reni, Izmaił na Dunaju; Akkerman na Dniestrze w Bessarabii; Odessa na Czarnem morzu w gubernii chersońskiej; zatoka Achmeczecka, Eupatorya, Bałakława, Jałta, Teodozya na Czarnem morzu; Kercz w cieśninie kerczeńskiej; Berdiańsk na morzu Azowskiem, wszystkie w guberni tauryckiej; Mariupol na morzu azowskiem, w gubernii ekaterynosławskiej; RedutKale na morzu Czarnem w Mingrelii; Anapa, Noworossyjsk i Suchum Kale na brzegu wschodnim morza Czarnego, zamienione w r. 1846 na miasta portowe. Dla żeglugi nadbrzeżnej znaczniejsze porty Cherson na Dnieprze, Taganróg na morzu Azowskiem i Rostów czyli forteca św. Dymitra na Donie, w gubernii ekaterynosławskiej. Do portów czarnomorskich i azowskich w ogóle dostawiają przedmioty dla wywozu za granicę, najwięcej z południowej Rossyi, która obfituje w bydło i płody rolnicze. Do główniejszych towarów wywozowych należą pszenica za summę 9, 500, 000 rs. , wełna owcza za 3, 000, 000 rs. , łój i mydło za 2, 000, 000 rs. , siemię lniane za 1, 115, 000 rs. , kawior za 300, 000, skóry 200, 000 rs. , żelazo za 153, 000 rs. , wyroby lniane i pienkowe za 120, 000 rs. , rozmaite wyroby metalowe za 117, 000 rs, , masło za 106, 000 rs. . Wartość całego handlu wywozowego wynosi około 17, 350, 000 rs. Główniejsze towary przywozowe oliwa za 1, 255, 000 rs. , owoce za 1, 225, 000 rs. , cukier za 407, 000 rs. , wyroby bawełniane za 340, 000 rs. , bawełna za 318, 000 rs. , materyały apteczne za 270, 000 rs. , jedwab surowy za 268, 000 rs. , węgiel za 180, 000 rs. , wyroby jedwabne za rs. 180, 000, kawa za 132, 000, bachnowa herbata za 128, 000 rs. . Wartość całego handlu przywozowego do 7, 300, 000 rs. dochodzi Enc. Org. . Czyt. rossyjskie dzieło prof. Bruna p. t. Czarnomorze, szkic hist. geogr. okolic m. Czarnego 1879. A. Dureau dc la Maile Geographie physique de la Mer Noire, Paryż, 1807. Czarneńka, ob. Welisa. Czarne Piątkowo, wieś, pow. średzki, 10 dm. , i05 mk. , wszyscy kat. , 43 analf. 2 Cz. Piątkowo, gm. domin. ; pow. średzki, 2583 m. rozl. , 2 miejsc 1 Cz. P. wieś szlach. , 2 Starkowiec folwark; 10 dm. , 153 mk. , wszyscy kat. , 71 analf. Stac. poczt. i kol. żel. Miło sław o 6 kil. , gośc. o 2 kil. Własność Zygm. Węsierskiego. M. St. Czarne ściany, ob. Kozi Wierch. Czarne wody, wś, pow. kamieniecki, par. i gm. Gródek, wraz z Papiernią ma 544 dusz męz. , w tej liczbie 12 jednodwor. , 725 dz. ziemi włośc. Należy do Teodora Trzecieskiego 1190 dz. i 153 dz. do Leopolda Trzecieskiego. Są tu dwa młyny. Dr. M. Czarnia, l. wś, pow. ostrołęcki, gm. Wach, par. Myszyniec, o milę od Myszyńca. W 1827 roku było tu 34 dm. i 190 mk. , obecnie Muzy 41 dm. i 332 mk. , ziemi 958 morg. Ma ka plicę drewn. 2. Cz. , wś, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Lipniki. W 1827 r. było tu 39 dm. i 254 mk. , obecnie ma 1254 morg zie mi. 3. Cz. duża i Cz. mała, wś i fol. , pow. rypiński, gm. i par. Skrwilno. Liczą obie 40 osad, 62 dm. , 572 mk. i 888 morg obszaru, w tern 487 morg ornej ziemi; posiadają szkół kę elementarną. Fol. Cz. mała należy do dóbr Skrwilno. Do tych wsi należą osady włośc Przylasek, Foki, Ośnia, Budziska i Nowa Gro belka. Por. Kupno. Br. Ch. Czarnia, pow. olecki, ob. Czarna. Czarniawczyce, ob. Czernawczyce. Czarniawka, wś, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny. Liczy 4 dm. i 47 mk. Czarniawka, wś, pow. lipowiecki, nad rz. Rośką, wpadającą do Rosi, o 5 w. od m. Pliskowa i w takiejże odległ, od wsi Skały. W końcu zeszł. wieku 1787 r. była miaste czkiem i należała do Stefana Wróblewskiego, cześnika kijowskiego, jak się pokazuje z pod róży kr. Stanisława Augusta do Kaniowa, któ rego po drodze z Tytyjowa do Liniec spotyka ła tu szlachta i lud, a Wróblewski przygoto wał u siebie wspaniałe śniadanie. Syn Wró blewskiego Ksawery sprzedał Cz. hr. Krasic kiemu, od którego przeszła do hr. Tyszkiewi cza, teraźniejszego właściciela. Mieszk. 1478 prawosł. , 20 katol. , razem 1498. Cerkiew par. i szkółka, ziemi 2948 dz. wybornego czarnoziemu. Zarząd gminny w Pliskowie, policyjny w Lipowcu. Kl. Przed. Czarnica, Czarnice, niem. Czarnitz, wś szlachecka, w pow. chojnickim, nad strugą, która przychodzi z jeziora pod Żabnem, pędzi młyn i piłę czarnicką i wpada do jeziora Dybrze. Obszaru ziemi zawiera Cz. 2821 mórg, dm. mieszk. 5, kat. 25, ew. 30, par. Brusy. Kś. F. Czarnice, niem. Bergelau, wś i ryc. dobra w pow. człuchowskim, nad traktem bitym chojnickokoscierskim, nad jeziorem, par. Przechlewo, obszaru ziemi m. 3531, dm. mieszk, 19, kat. 120, ew. 103. Czarne morze Czarneńka Czarne Czarne wody Czarnia Czarniawczyce Czarniawka Czarnica Czarnice