prza, ma 44 morg. rozl, 12 sążni głęb. Woda do niego przypływa z jez. Uścimowskiego a odpływa rowem do rz. Piwonii. 8. Cz. , jezioro pod Gościńcem, pow. włodawski, gm. Tysmienica. Liczy 19 morg. rozl, leży w zle wie Wieprza. 9. Cz. , jezioro w pobliżu wsi Sosnowica, pow. włodawski, gm. Turna. Le ży w zlewie Wieprza, ma 49 morg. rozl. , brzegi lesiste i bagniste. 10. Cz. , jezioro we wsi Maruszów, pow. opatowski, gm. Lasocin, głę bokie 20 stóp. Zbudowano na niem most dla traktu krakowskolubelskiego. Br. Ch. Czarne, 1. jez. , ob. Chryskie jez. 2. Cz. , jez. w pow. newelskim. 3. Cz. , jez. w pow, dziśnieńskim. Czarne Bagno, kopalnia węgla o 4 wiorsty od Cieszkowie, stacyi kol. żel. północnej w Galicyi, od r. 1874 nieczynna. Czarne błota, folwark, pow. szubiński, ob. Mamlicz. Czarne błoto, wś, pow. sandomierski, gm. i par. Wiśniowa. CzarneBrody, osada wiejska w środku pow. bobrujskiego, przy małej drożynie, wio dącej przez topieliska z mka Parycz do Hłuska; jest to najgłuchszy zakątek pow. bobruj skiego. Al. Jel. Czarne budy, wś, pow. ostrołęcki, gm. i par. Myszyniec. Czarneguby, wś i folw. w pow. słuckim, przy drodze z Romanowa do Cimkowicz ob. Cimkowicze prowadzącej, w gm. cimkowickiej, w 3cim okr. policyjnym kopylskim, w 4ym okręgu sądowym nieswieskim. Fol. Cz. jest własnością Radziwiłłów, ordynacyi nieświeskiej, ma obszaru 1382 morg. , w glebie dobrej, pszennej. Al. Jel. Czarne holendry, wś, pow. gostyński, gm. Rataje, par. Białotarsk. Czarne jezioro, piękna miejscowość śród lasu, o 3 w. od Włocławka. Czarne Kowale, okrąg wiejski w gm. O1kienikach, pow. trocki; liczy wsie Lejpuny, Czarne Kowale, Szpiengleniki. Czarne morze w starożytności Pontus Euainus. Tak się nazywa obszerna zatoka morza Sródziemnego, względnie do swojej wielkości za osobne morze uważana. Morze oblewa wschodnie brzegi Rumelii i Bułgaryi, część Bessarabii, wschodnią i południową część gubernii chersońskiej, tauryckiej, ekaterynosławskiej, ziemi dońskich i czarnomorskich kozaków i brzegi zachodnie kraju zakaukazkiego; na południe przytykają do niego prowincje Turcyi azyatyckiej, Armenia i Anatolia. Morze Czarne łączy się z Śródziemnem w stronie południowo zachodniej, przez cieśninę Konstantynopolitańską Bosfor, m. Marmora Propontydy rych przed okupacyą praską istniały katolickie kościoły Domysław, Falkenwalde, Gockowy, Ruthenberg i Łoża. Szkoła kat. znajduje się tylko jedna w parafii i to w Cz. , inne dzieci po wsiach chodzą do szkół ewangelickich. Luteranie, wydaleni z fary r. 1610, odprawiali swoje nabożeństwa na ratuszu; osobny kościół pobudowali sobie r. 1676, a następnie, po kilkakrotnem zgorzeniu, r. 1716, 1755 i ostatni raz 1819. Oprócz drobnego miejscowego handlu i przemysłu trudnią się tutejsi mieszkańcy głównie rolnictwem; corok przypadają 4 jarmarki kramne, na bydło i na konie. W Cz. istnieje od najnowszych czasów sąd okręgowy, jest apteka, lekarz, poczta, stacya telegr. , dworzec kolei żel. , szkoła miejska luterańska; budynki w mieście są murowane; niejakie szczątki zamku czara, oglądano jeszcze r. 1830. Ponieważ ludność naokoło od dawna jest zniemczona, wcale niedziw, że pierwotna nazwa tego m. Czarne zaginęła; nawet za polskich czasów tak w świeckich juko i kościelnych aktach pisano zawsze Hamersztyn. Teraz już tylko u niektórych osób ciekawszych i wykształconych jest znana; sam to pamiętam jak klerycy w seminaryum duchownem w Pelplinie nazywali to miasto Czarne. Pisze mi także ksiądz Schapke, urodzony w Czarnem, obecnie nauczyciel religii przy gimnazyum w Nowem mieście, że na pewno wie, jak oglądał w domu u rodziców starą mapę, na której obok niem. nazwy Hammerstein, dodana była polska Czarne; czytał także, chłopcem będąc, w pewnej hist. książce zapomniał teraz tytułu, że w opisie bitwy, którą hetman Koniecpolski ze Szwedami stoczył r. 1627, miasto nazwane było po polsku Czarne. Za przywróceniem tej starej nazwy przemawia ks. Kujot w Opactwie pełplińskiem str. 479. Wieś ryc. Cz. , pow. człuchowski, leży przy m. tegoż imienia; obszaru ziemi obejmuje 22739, 98 m. , dm. 63, ludn. kat. 85, ew. 268; szkoła; dominium to posiada obszerne lasy z 4 leśnictwami Adelheidsthal, Charlottenthal, Hansfelderbrück i Jägersdorf; także i 2 osady W. i M. Hasselberg należą do dominium. 2. Cz. , niem. Czarnen, wieś włośc. , nowo nadana 1820, w ubogiej, lesistej okolicy powiatu kościerskiego, zawiera jedne posiadłość, roli 225 m. , mk. kat. 13, domy mieszk. 2, par. Wiele; odległość od Kościerzyny 3 mile, st. p. Kalisz. 3. Cz. , niem. Schrnow, dawniej Czarnensee, król. podleśnictwo, należące do nadleśnictwa Drewniaczek Wilhelmswalde w pow. starogrodzkim; jezioro, obok którego się znajduje, ciągnie się około milę drogi aż do Osieka, gdzie jest połączone z innem wielkiem jeziorem Osieckiem; odległość od Drewniaczka wynosi 3 i pół mili, par. Skurcz. 4. Cz. , niem, Czarnen, dobra szlacheckie w pow. starogrodzkim, nad Czarną wodą. W przeszłym wieku Cz. było własno ścią Płacheckich; osobno przy dworze stała ka plica domowa, w której kapelan domowy od prawiał nabożeństwo; do par. kościoła w Zble wie trzeba jechać 2 mile. R. 1780 posiadał Cz. Władysław Płachecki, do którego także pobliska wieś Czubek należała. Obszaru ziemi ma ta wieś 4589 m. , kat. 122, ew. 7, domów mieszk. 7; odległość od Starogrodu wynosi 3 i ćwierć mili. 5. Cz. dolne, niem. Niederzähren, wieś włośc, w pow. kwidzyńskim, nad jeziorem, około 1 i pół mili od Kwidzyna; ob szaru ziemi zajmuje 7255 m. , domów mieszk. 143, kat. 28, ew. 1019, szkoła w miejscu. Od najdawniejszych czasów istniał tu kościół ka tolicki parafialny, należący do dyecezyi daw niejszej Pomezanii ale w czasie reformacyi przeszedł w posiadanie inowierców; dziś je szcze istnieje, a nieliczni katolicy przyłączeni są do par. w Szynwałdzie. 6. Cz. górne, niem. Hochzähren, leży naprzeciwko Dolnego Cz. , także nad jeziorem, w pow. kwidzyńskim; obejmuje 1 wieś należącą do dobra rycerskie go Cz. górne, ma własną szkołę, domów mie szkalnych 11, kat. 7, ew. 50, par. Szynwałd, teraz w dyecezyi chełmińskiej, dawniej pome zańskiej; 2 dobra rycerskie, zawierają obszaru 2931 mórg, domów mieszk. 9, kat. 6, ew. 158. 7. Cz. , niem. Czarnien, osada, pow. olecki, st. p. Gąski. 8. Cz. , niem. Czarnien, wieś, pow. łecki, st. p. Borzymy. 9. Cz. , niem. Czarnen, wieś, pow. gołdapski, st. p. Dubeningken. 10. Cz. , niem. Czarnen, wieś, pow. jańsborski, st. poczt. Orzesze. 11. Cz. , niem. Czarnau, wieś, pow. niborski. Kś. F. Czarne, Czernoje, st. dr. żel. niżegorodzkiej w gub. niżegorodzkiej. Czarne, węg. FeketePatak Czarny potok, wś w hr. ziemneńskim Zemplin, Węgry; kośc. katol. filialny, uprawa roli, zdrój żelazisty, 473 mk. H. M. Czarne wzgórza, ob. Brzezinne góry. Czarne, 1. jez. , pow. sejneński, gm. Pokrowsk, niedaleko traktu sejneńskoaugustow skiego, łączy się cieśniną z jez. Białem, a oba te jeziora mają 4 w. obwodu. 2. Cz. , jezioro w dobrach Halny Wolmera, pow. sejneński. Ma 40 morg. obszaru i 30 stóp głębokości. Łączy się strumieniem z jez. Bobrze. 3. Cz. , jezioro w dobrach Czarne, pow. lipnowski. Ma 27 morg. rozl. a 16 st. głęb. 4. Cz. , jezioro, pow, suwalski, między wsią Smolniki a Jodzieziory, w gm. Kadaryszki. 5. Cz. , jezioro koło wsi Węgielnia, w dobr. Hutta, pow. suwalski. Ma 10 morg. obszaru. 6. Cz. , jezioro we wsi t. n. , pow. suwalski, tuż przy granicy pruskiej, w sąsiedztwie jez. Rospuda. Brzeg wschodni wzgórkowaty, zachodni płaski. 7. Cz. , jezioro w dobrach Uścimów, pow. włodawski, gm. Uścimów. Leży w zlewie WieCymeryjski łączy się z swoją zatoką, morzem Azowskiem Palus Meotides. Z odnóg morza Czarnego znaczniejsze są limany dniestrowski i dnieprowski, przez ujścia tych rzek utworzone i odnoga bereziańska pomiędzy Odessą i Oczakowem; z półwyspów na wzmiankę zasługuje taurycki albo Krym, który się z lądem łączy za pomocą przesmyku Perekopskiego ma 4 wiorsty długości. Z przylądków znakomitsze Kinburnski i AjTodor. Do morza Czarnego wpadają wielkie rzeki Dunaj z zachodu; Dniestr, Dniepr z Bugiem i Ingułem z północy; Kubań i Rion ze wschodu; ztąd wody jego nie są tak czyste jak morza Środziemnego, nie tak słone i bardziej dla statków szkodliwe. Trwają na niem okropne burze, gdyż wiatry ścieśnione w tym niewielkim bassenie 8, 000 mil kw. , z trzech stron wysokiemi brzegami otoczonym, sprawiają wielkie i głębokie falowanie. Przez letnie miesiące morze to jest jednem z najbezpieczniejszych do żeglugi; ale natomiast w czasie zimy przedstawia wielkie niebezpieczeństwa, szczególnie na przestrzeni pomiędzy ujściem Dunaju i brzegami Krymu. Burze to zapewne, nie zaś kolor wody, jak mniemają niektórzy, nadały morzu nazwę Czarnego. Panujący prąd wody idzie w kierunku od połnocy ku południozachodo wi, t. j. ku cieśninie Konstantynopolitańskiej. Do szczególnych morza Czarnego przymiotów odnieść należy to, że wysp wcale nie posiada. Geologowie zapewniają, że w odległej starożytności morza Czarne i Kaspijskie stanowiły jedno wspólne morze Sródziemne, którego wody okrywały stepy na północ od gór kaukazkich. W czasie wiosny płyną do niego ryby w wielkiej ilości dla wyrzucania ikry, zwabiarne będąc jego słodkiemi i mulistemi wodami; ztąd też połów ryb stanowi tu ważną gałąź przemysłu. Dunajskie śledzie, kefal, kambała i inne ryb gatunki, oprócz miejscowego użytku, wywożą ztąd słone i suszone do pobliskich gubernij i prowincyj. Handel morza Czarnego jest nadzwyczaj ożywiony; główne przedmioty wywozu z Rossyi i Turcyi stanowią pszenica, łój, skóry, wino, owoce; ważniejsze pod względem handlu miasta są Cherson, Sewastopol, Kercz, Berdiańsk, Anapa, Noworossyjsk, SuchumKale ob. Czarnomorski handel zagran. i Batum w Rossyi a Trapezund w Turcyi. Rossya posiada na Czarnem morzu port wojenny w Sewastopolu i warsztaty okrętowe w Nikołajewie, w pobliżu ujścia BugoIngułu do limanu dnieprowskiego. W starożytności morze Czarne przez Greków nazywane było Pontus agenos morzem niegościnnem, już to z powodu niebezpiecznej żeglugi, już to dla dzikości mieszkańców nadbrzeżnych, i cieśninę Dardanelską Hellespont, a na półszczególnie Tatarów. Podług pojęć Greków, nocowschód przez cieśninę Kerczeńską Bosfor morze to napełnione było mieliznami i rafami, Czarne Czarne Czarneguby Czarne holendry Czarne jezioro Czarne Kowale Czarne morze