wielkiego od strony południowej w posadzce znajduje się marmur w kształcie prostokąta, na pół pęknięty, z następującym napisem Tu jest grab pana Mathiasza Czarnieczkiego, w którim z przeirzenia bożego i wolei iego świętei tu zaległ syn jego iedyny naimilszy Marcin Czarnieczki zaczo niech będzie imię pańskie błogosławione Pan dał Pan wzioł. Umarł w Seczyminie dnia XX Maia w roku pańskim MDCXIII. Sad wielkiemi drzwiami zewnątrz kościoła rzeźbiony marmur z napisem Anno D. 1664 quo Stephanus in Czarnca Czarniecki Terrarum Russiae Palatinus, Ratnensis, Tykocinensis, Petricoviensis capitaneus, post Carolum Gnstavum Sveciae et Georgium Rakocium Transsylvaniae priacipes saepe profligatos sed et Dania felicibus armis peragrata redux tres Moschorum exercitus caeelit Lithvaniam Poloniae restituit. Centum signa de hostibus capta, ducemque copiarum pro comitiis regni Joanni Casimiro dedicavit. Templum haereditatis hujus, quadringentorum annorum lignea vetustate faliscens, meliori materie donatum Domino Exercituum T. O. M. cum annis quadraginta continnis fidei catholicae bono indefessus bellavit memoriae victoriarum a fundamentis erexit, manusque bello cruentas hoc cemento abstersit et aeternitati eandidavit. Nad tym drugi prostokątny marmur z napisem Stanislaus a Czarnca Czarniecki de fortissima Łodziorum gente animi magnitudinem non solum traxit sed et auxit. Acre ingenium exterris crudiendum terris concessit. Tandem prius militiae quam aetati servfvit. Ne animi magnitudini et patriae deesset regiam ingressus aulam. Nihil inter lenocinia aulae de strennuo immutavit animo. Sigismundo et Constantiae Reginae Vladislao felicissimo triumphatori ex multis gratissimus. Quia constanter in aula miles et aulicus inter copias augustissimi Ferdinandi contra svecos celleberrimus chiliarchus per quibusvis bellicis meritis polonicum iilustravit nomen. Cum juncta pari fortuna consorte fortem ut spes est proereavit sobolem Qui ad Zborovum in conspectu regnantis Joannis Casimiri semper potentissimi gloriose a scythis occumbens immortalem famae suae reliquit gloriam. Anno a partu Virginis MDCL Augusta XV, Jest także marmur z napisem, dziś wmurowany w ścianę kościoła, ale dawniej był zapewne wmurowany w ściany zamku, jak to wnosić należy z napisu następującego na nim umieszczonego Gonerosus Stephanus in Czarnca Czarniecki, vexilifer palatinatus Sandomiriensis, ductor chiliarchiae regiae dum in campo Bellonae hostem sternit, hic sibi suisque reparat avitam domum. Tota vitae serie pro Deo ac patria miles reliqua regi a consiliis. Partam sanguine gloriam alii probarunt, sui eam felices haereditent proprius est a sago ad togam gradus Anno D. 1652. Te napisy, równie jak wzmianki w aktach kościel nych i następny własną ręką Tomasza Ale ksandra Czarnieckiego rodzonego brata Stefanowego napisany nagłówek Metrica copulatorum, per me Thomam Alexandrum Czarniecki plebanum praedictae Eclesiae coascripta anno Dni Millesimo sexcentesimo quadragesimo quarto okazują, że tak Stefan jak i bracia jego pi sali się Czarniecki, nie zaś Czarnecki. Z dóbr Cz. wieś Czarnca liczy osad 58, gruntu m. 449; wieś Łachów osad 12, gruntu m. 124; wieś Kąty osad 13, gruntu m. 74; wieś Kaleń osad 2, gruntu m. 13; wieś Miny osad 6, grun tu m. 43; wieś Klekot osad 1, gruntu m. 12; wieś Knapówka osad 6, gruntu m. 60; wieś Kózki osad 1, gruntu m. 6; wieś Wymysłów osada 1, gruntu m. 6; wieś Mościska osada 1, gruntu m. 12; wieś Jeziorka osad 2, gruntu m. 10. Kś. J. W. Czarndamerow niem. , ob. Czarna Dąbrowa. Czarne, 1. wieś, folw. i rum. , pow. lipnowski, gm. i par. Czarne. Posiada kościół para fialny drewniany z 1793 r, , szkołę element. , sąd gm. okr. III, karczmę. Wieś Cz. ma 34 morg, ziemi, 12 dm. i 169 mk. Par. Cz. dek. lipnowskiego, dawniej dobrzyńskiego, 416 dusz liczy. Folwark należy do Bałdowa, li czy 5 budynków mieszk. , 61 mk. , Rumunki Cz. Samie, położone nad jez. Czarne, 1101 m. , w tern 947 ornych 43 dm. i 335 mk. Gmina Cz. należy do s, gm. okr. III w Czarnem, st. p. w Lipnie, od Lipna o 9 w. Ludności 4800. Obszaru 17131 m. , w tern 6820 ziemi włośc. i 10305 m. ziemi dworsk. ; w tej liczbie 6675 m. ziemi ornej. W skład gminy wchodzą Bałdowo, Będzeń, BęklewoMostowe, BęklewoIzydory, Wielgie, Wylazłowo, Głodowo, Gło dowo rumunki, Huta Głodowo, Zakrzewo, Ka mienne Brody, Karolewo, Kochoń, Lipiny, Or łowo, Orłowo rumunki, Płączyńsk, Piaseczno, Suradówko, Teodorowo, Tupadły, Tupadły ru munki, Czarne, Czarne rumun. , Józefowo. Na terrytoryum wsi Cz. robiono poszukiwania ar cheologiczne. Do dóbr Cz. należą wsie Oz. osad 29, gruntu m. 28; wieś Józefowo osad 13, gruntu m. 54; wieś Bałdowo osad 10, gruntu m. 15; wieś Rumunki lub Płąskowice osad 40, gruntu m. 1053. 2. Cz. , wieś, pow. wło cławski, gm. Baruchowo, par. Białotarsk. 3. Cz. , osada, pow. łaski, gm. Wola Wężykowa, par. Grabno. 4. Cz. , wieś, pow. przasnyski, gra. i par. Janów. 5. Cz. , ob. Czarna. 6. Cz. , wieś, pow. suwalski, gm. Kuków, w odle głości mili od miasta gub. Suwałki położona; liczy 5 dm. i 29 mk. Br. Ch. Czarne, 1. z Lipną i Zajączkowicami, wieś, pow. gorlicki, 2157 m. rozl, w tern 1092 m. roli ornej, 54 domów, 330 mk. narodowości mieszanej polskiej i ruskiej, parafia grecka w Żmigrodzie Nowym, położenie górzyste, gleba owsiana. Ludność utrzymuje się głównie z przemysłu tkackiego i z zarobku przy dobywaniu i dystylowaniu nafty. Szkoła 1kla sowa filialna. 2. Cz. , przysiołek Załuża. Czarne, olędry, pow. międzyrzecki; ob. Hamernia Kupferhammer. Czarne, 1. niem. Hammerstein, m. w Prusach Zachodnich, pow, człuchowski, leży nad rz. Czarną, która mu pierwotne imię nadała, a którą niemcy przezwali Zahne; ćwierć mili od pomorskiej prowincyi, 3 mile od Człuchowa, 4 i pół od Chojnic. Przez Cz. przechodzi nowa kolej żelazna chojnickowęgorzyńska, która tu ma swój dworzec. Bite drogi rozchodzą się z Cz. na zachód do Nowego Szczecina i do Białoboru; na południe do Frydlandu, na północ przez Rzeczęcę Stegers do Konarzyn i na wschód do Człuchowa. Obszaru ziemi ma 16276, 56 m. , domów w ogóle 687, mieszkań 221, ludności li tylko niemieckiej w r. 1868 2517, z pomiędzy których katol. 228, ewang. 2054, reszta żydów. Bo miasta należy jako własność bór obszerny z osobnem miejskiem leśnictwem Hardelbruch. Najstarszy przywilej m. Cz. pochodzi z r. 1395 od mistrza w. krzyżackiego Konrada von Jungingen. Oddawna miało Cz. zamek obronny, na którym krzyżacy utrzymywali swojego wójta, zależnei go od komtura w Człuchowie; w r. 1423 gościł na nim z komturem człuchowskim jakiś książę Henryk. R. 1433 byli Husyci pod Cz. i tak zaniepokoili wszystkich, że tutejsi hamernicy w swoich kuźniach żelaznych, pędzonych przez rz. Czarne, nie śmieli we dnie pracować, tylko przy świetle gwiazd i księżyca w nocy robili to ma być przyczyną, dla czego miasto przyjęło za herb młot, gwiazdy i księżyc; także i nowa nazwa miała powstać zapewne z prastarej polskiej Czarne Hammerstern; teraźniejsza nazwa Hammerstein powstała podobno jeszcze później z tej przyczyny, że to miasto bardzo się odznaczało starannym brukiem kamiennym. R. 1456 na początku powstania pruskiego przeciwko krzyżakom wraz z innemi miastami poddało się Polsce; wojsko polskie zajęło wtedy te okolice i żniwa co rok dla siebie brało z pola; w r. 1459 piszą Chojniczanie do mistrza w. krzyżackiego, że Polacy z Cz. chcą przyjść i wyciąć zboże z pola około Chojnic, proszą, iżby mistrz ich obronił, ponieważ inaczej z głodu się poddadzą. Stanowczo do Polski przeszło Cz. pokojem toruńskim w r. 1466. Polacy urządzili tu starostwo niegrodowe; w r. 1594 jest star. czarnieńskim Michał Konarski. W r. 1624 panowało morowe powietrze w Oz. i większą część mieszkańców zabrało. R. 1626 w wojnie ze Szwedami oddział kozaków dotarł do Cz. i wiele dokuczał tutejszym protestantom trzeba bowiem wiedzieć, że mieszkańcy Cz. prawie wszyscy przyjęli wcześnie t. zw. reformacyą Lutra. Za to roku następnego 1627 przybyli tu szwedzcy dowódzcy Jan Streif, Maksymilian Teufel i Jan Ketteritz z dwoma regimentami konnicy i jednym regimentem piechoty które z Meklemburgii na pomoc Szwedom wiedli, m. Cz. zabrali i zrabowali; nawet papiery stare i księgi z archiwum miejskiego zniszczyli. Po 14 dniach takiej roboty naszedł ich znienacka hetman Koniecpolski i miasto zdobył większa część wojska przyjęła polską służbę, innych, po złożonej przysiędze, że nie będą walczyli przeciwko Polsce, puszczono na wolność, trzech zaś dowódzców wzięto do niewoli. R. 1630 zostało m. po drugi raz wyniszczone morowem powietrzem; r. zaś 1653 całe do szczętu prawie zgorzało d. 25 paźdz. Z r. 1630 jest jeszcze wiadomość, że starosta tutejszy Staninisław Sapieha mieszkał na zamku i wielce sprzyjał inowiercom. R. 1659 w czasie drugiej wojny ze Szwedami Adolf Jan, brat króla Karola Gustawa, przybył tu z wojskiem z Człuchowa, miasto zajął i nielitościwie zrabował. R. 1665 znowu Cz. zgorzało prawie do szczętu, trzeci raz spaliło się d. 7 marca 1693 w znacznej części; czwarty raz, że tylko kupa gruzów została, d. 24 lipca 1719; piąty raz wreszcie w przeciągu 100 lat znowu do szczytu d. 27 maja 1755. W Cz. są 2 kościoły kat. i prot. Farę mają od dawien dawna katolicy, tylko w czasie reformacyi, którą tu szerzyli dwaj bracia Stan. i Jan Latalscy, starostowie człuchowscy, używali jej dłużej niż 50 lat, aż do r. 1610; innowiercy. Ażeby podnieść katolicką wiarę, arcyb. Gębicki urządził przy tym kościele osobny dekanat czarnieński roku 1617; należało wtedy do niego 19 kościołów Czarne, Hansfelde, Koczała, Ekfir, Pieniężnica, Starzno; Białobór, Łąkie, Grabowo, Witfelde, Falkenwalde, Breitenfelde, Kromsa, Elzanowo, Ruthenberg, Gockowy, Darzno, Domysław i Łoża; 12 ostatnich kościołów zaginęło najbardziej w skutek okupacyi pruskiej, resztę dołączono do dekanatu człuchowskiego. R. 1650 prob. i dziekan w Cz. Arnold Eyman uczynił fundacyą, podług której każdoczesny prob. i dziekan tutejszy był zarazem kanonikiem przy pobliskiej kolegiacie w Kamieniu; jako warunek postawił, żeby umiał po niemiecku. R. 1653 spalił się kościół ten i dragi raz w r. 1755; nowo zbudowany r. 1757 dotąd istnieje. W Cz. utrzymywały się stosunkowo długo t. zw. snopowe dziesięciny z r. 1730 jest dekret kościelnej władzy, ażeby nikt nie zwoził zboża do gumien, aż po rozdziale, t. j. kiedy dziesięcina przynależna w snopkach od każdego gatunku zboża się odłoży. Parafia czarn. liczy obecnie 500 dusz ma filią w Hansfelde; pomiędzy wioskami parafialnemi jest 5, w któ

Czarndamerow

Czarndamerow

Czarne