zarobkowania. Lecz góralszczyzna ścieśnia się coraz więcej na wsie bardziej w głębi gór położone, bo pobliższe wsie przyjmują zwolna obyczaj wałaski. Śród góralskiej okolicy zasługują na uwagę mieszkańcy Jabłonkowa. Odróżniają się oni od sąsiadów swoich nie tylko miejskim sposobem życia, ale i ubiorem, a nawet w twarzy dopatrzeć można u nich rysów odmiennych. Nazwę Jackowie, jaką oddawna mają, uważają za obrazę, lubo wcale niesłusznie, gdyż nazwa ta stwierdza tylko podanie, że są potomkami sławnego narodu. Jazygów, którzy niegdyś w Węgrzech mieszkali, a których część w dawnych wiekach w tej okolicy osiadła. Wałachami nazywają się mieszkańcy środkowej, pagórkowatej części księstwa cieszyńskiego, ciągnącej się od Jabłonkowa aż po za Cieszyn wszerz, a od Bielska ku Frydkowi wzdłuż. Nazwa Wałachów pochodzi od starosłowiańskiego słowa włach lub wałach, co się znaczy pasterz, i dla tego tak się nazywali, iż się głównie trudnili pasaniem i hodowaniem owiec. Ztąd równie owca tutejsza zowie się owcą wałaską. Dawne kroniki krajowe wspominają o najbliższych Cieszyna wsiach, że dawniej znaczne trzody owiec posiadały. Z czasami przemysł ten ustępował coraz dalej pod góry, tak, iż teraz już tylko w górach ma niejakie znaczenie. Ci Wałasze byli dawniej książęcemi poddanymi, i za używanie pastwisk powinni byli każdą dziesiątą sztukę owczej trzody, prócz innych danin, książęciu oddawać. Dla nadzorowania szałaszy byli pomiędzy nimi wojewodowie ustanowieni. W późniejszych czasach było takich wojewodów trzech na Wiśle, w Jabłonkowie i w Ligotce. Lud wałaski jest czerstwy i krzepki, domostwa jego są często murowane i dobrze urządzone. Wcześniej też rozwinęła się u niego nietylko większa zamożność, ale też pewna przemyślność. Płóciennictwo i tkactwo było dawniej głównem źródłem ich dochodów. Podgórskim wsiom przynosiło aż do niedawna wielki zysk saletrarstwo; albowiem znaczna liczba ich mieszkańców wychodziła corocznie do Węgier, gdzie utrzywywali kotły do warzenia saletry, zkąd znowu na zimę z oszczędzonemi pieniędzmi do domu powracali. Wielu też zarabiało furmanką, bo furmani cieszyńscy jeździli do Wiednia i Tryestu, do Lwowa i Czerniowiec, do Pesztu, Pragi, Lipska i t. p. Okolica Frydku słynie dotąd z wyrobów bawełnianych. Część ludności ma także zatrudnienie przy hutach arcyksiążęcych i kopaniu rudy żelaznej i węgla. Lachy zamieszkują zachodniopółnocną, a zatem równiejszą część obwodu cieszyńskiego. Noszą oni nazwę ztąd, jak utrzymują dziejopisarze, że pierwsi rząd polski przyjęli, a Polaków zwano dawniej Lachami. W najdawniejszych przeto czasach, okolica Lachów była znakomitszą, więcej i wcześniej zaludnioną W późniejszych atoli czasach ludność lacka w ogóle była biedniejszą, co różnym przypisują przyczynom. Lecz w ostatnich latach okolica ta znacznie się podniosła, mianowicie od kiedy w niej ulepszono uprawę roli, powstały fabryki i zaprowadzono kopalnie węgla, które ludności dostarczają zarobku. W ogóle, odkąd przemysł w lackiej krainie się osiedlił, nastąpił też i lepszy byt, który nie tylko w ubiorze, ale i w porządniejszych mieszkaniach się pokazuje. Mieszkańcy Bielska i kilku wsi okolicznych są pochodzenia niemieckiego, a osiedlili się w tej okolicy po spustoszeniu Szląska przez Tatarów niedługo po roku 1240. Język ich, zwłaszcza ludności wiejskiej, bardzo jest z polskiemi słowami pomieszany, a i tak do książkowej niemczyzny bardzo niepodobny. Ubiór mają podobny do wałaskiego i od Wałachów przyjęli także niektóre zwyczaje. Szkół ma ks. cieszyńskie 227, z tych w 27 wykład niemiecki, w 137 polski, w 53 czeski, w 10 mieszany. R. 1877 uczęszczało do nich 38878 dzieci czyli 91, 4 z liczby wszystkich dzieci w wieku obowiązującym. W księstwie cieszyńskiem wybory do sejmu szląskiego w Opawie tak się odbywają. Z pomiędzy miast Cieszyn i Bielsko wybierają każde jednego posła, Frydek, Frysztat i Bogumin razem jednego, Jabłonków, Skoczów i Strumień razem jednego. Co do deputowanych z kuryi gmin wiejskich okrąg wyborczy złożony z powiatów Cieszyn, Frysztat, Jabłonków wybiera dwu; okrąg FrydekBogumin jednego; okrąg Bielsko, Strumień, Skoczów także jednego. O sejmie i jego składzie ob. Szląsk austryacki Powiat cieszyński ma 6, 1 mil kw. rozl. 60 proc. roli uprawnej, 15 procent łąk i pastwisk, 18 procent lasu, po większej części wysokopiennego. Grunt przeważnie płaska wyżyna 1000 do 1200 st. npm. , szeroką doliną Olzy przecięta, z pojedyńczemi szczytami gór do 3000 st. sięgającemi. Ludności do 45, 000, przeważnie polskiej, niemców tylko do 3000; co do religii, to prawie połowa ewangelików, nieco więcej niż połowa katolików; żydów do 1000. Mieszkańcy zajęci rolnictwem, górnictwem, przemysłem żelaznym, lnianym i handlem. Miasto 1, wsi 66, dm. 5581 w r. 1870, Starostwo cieszyńskie obejmuje powiaty cieszyński, jabłonkowski i frydecki. Czyt. A. F. Büsching Ueber das Herzogthum Schlesien. Chr. d Elvert Beitraege zur Gesch. u. Statistik Oest. Schlesiens. K. Korzistka Das Herzogthum S. in seinen geographischen Verhaeltnissen. R. Kneifel Topographie des k. k. Antheils Schlesien. H. Albin Bas pittoresgue Oesterreich. L. P. Scherschnik Nachrichten von Schriftgelehrten u. Künstlern aus dem Teschener Fürstenthume. Biermann Geschichte d. Herzogthum Teschen. Peter Teschen, seine Geschichte, Ethnographie etc. Hist. topographische Beschreibung k. k. Dioecesen Antheils von dem GeneralVicariate zu Friedek. OrtsRepertoriam des Herzogthums Oberand NiederSchlesien, von der k. k. statistichen CentralCommission in Troppau. F. S. Cieszyna, wieś, pow. jasielski, ma 1261 nu rozl. , w tem 845 m. roli ornej, 106 dm. , 696 mk. , par. w Frysztaku, szkoła ludowa 1klasowa, kasa pożyczkowa gminna, tartak wodny, położenie pagórkowate, przy gościńcu powiatowym z Rzeszowa do Krośna, gleba żytnia. Cieszyny, Cieszyn, niem. Cieszini, wś w po wiecie brodnickim, par. Wrock, szkoła w miej scu; rozl. ma 2274 m. , domów mieszk. 63, kat. 381, ew. 86. Kś. F. Cieteń, Ciecień, Szczycień, góra w pow. lima nowskim, podłużna, stroma, lesista, należy do Skrzydlny i z zachod, strony do Wiśniowej. Kopce graniczne na szczycie. Wysoka na 2634 stóp. Kon. R. Cietrzewki Warzyno, wieś, pow. ostrow ski, gm. Kamieńczyk Wielki, par. Nur. W r. 1827 r. było tu 9 dm. , 47 mk. Br. Ch. Cięcina, także Ciencina, wieś, pow. żywiecki, rozłożona nad Cięciną, potężnym potokiem gór skim, i rz. Sołą, o 9 kil. na płd. od Żywca. Nazwa tej wsi pochodzić ma od lasu wycię cia ob. Andrzeja Komonieckiego, Chronografia albo dziejopis Żywiecki, do druku podany przez Jana Radwańskiego. Kraków, 1866, str. 34. Przestrzeni posiadłość większa obejmuje roli ornej 303, łąk i ogrodów 45, pastwisk 99, lasu 870 morgów. Posiadłość mniejsza obej muje roli ornej 1263, łąk i ogrodów 236, pa stwisk 793, lasu 215 morg. Gleba owsiana. Ludności ma rz. kat. wraz z przysiołkami Wę gierską Górką i Przeniczyskami 2132, dm. 243. Par. łac. w miejscu, dek. żywieckiego, kościół drewniany, fundowany w r. 1542; pierwotnie filia parafii radziechowskiej aż do r. 1786, od kąd tworzy z wsiami Bruśnikiem, Bystrą, Wie przem i Jurczyną osobną parafią. Cała para fia Mozy 4858 kat. , 40 ewang. i 28 izrael. Poczta w Węgierskiej Górce. Szkoła 1kla sowa, tartak wodny. Własność arcyksięcia Albrechta. Mac. Cięciwa, 1. wieś, pow. warszawski, gm. i par. Okuniew. 2. C. , wieś, pow. nowomiński, gm. Dembe Wielkie, par. Pustelnik. Cięck, wieś rządowa, nad rz. Skwą, pow. ostrołęcki, gm. i par. Myszyniec. W 1827 r. było tu 24 dm. i 149 mk. , teraz liczy 30 dm. , 241 mk. i 1024 m. obszaru. Br. Ch. Ciągaczki, wieś, pow. ostrołęcki, gm. i par. Piski. Cięgardło, niem. Czengardlo, wieś w pow. kościerskim, wydana w wieczystą dzierżawę 1787, zawiera dwie osobne posiadłości; roli 1201 m. , mk. kat. 52, dm. mieszk. 4, par. Sta ra Kiszewa, od Kościerzyny odległa 2 i pół mili. Kś. F. Cięgle, ob. Bydlin. Cięgowice, ob. Ciągowice. Cieszków, Cięszkowice, ob. pod Cięż. .. Cięszkowo, wieś i domin. , pow. szubiński, domin. 1218 m. rozl. ; 8 dm. , 128 mk. , 30 ew. , 98 kat. , 49 analf. Stacya poczt. Retkowo o 2 kil. , st. kol. żel. Nakło o 28 kil. M. St. Ciężków, 1. kolonia, pow. łódzki, gm. i par. Bełdów. W 1827 r. było tu 10 dm. , 109 mk. ; obecnie jest 20 dm. , 153 mk. , ziemi 470 m. 2. C. , wieś, pow. łęczycki, gm. Poddębice, par. Kałów. W 1827 r. było tu 11 dm. , 120 mk. , obecnie jest 16 dm. Dobra C. Górny i Dolny litera AB. składają się z folwarków C. i Sznyty, tudzież wsi. C. i Józefki. Rozległość ogólna dworska wynosi m. 674 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 429, łąk m. 15, pastwisk m. 65, lasu m. 120, nieużytki i place m. 45. Wieś C. osad 25, gruntu m. 127; wieś Józefki osad 9, gruntu m. 89. Ciężkowice, Cięszkowice, wieś i fol w. , nad rz. Wiercicą, pow. noworadomski, gm. Żytno, par. Gidle. Leży na drodze z Gidel do św. j Anny. W 1827 r. było tu 57 dm i 349 mk. , obecnie 61 dm. , 47 osad, 510 mk. i 515 m. ziemi włośc. Jest tu mogiła z wzniesioną na niej kaplicą, wystawioną w miejscu pochowa nych zwłok żołnierzy z 1813 r. Dobra C. , własność Buczyńskiego, mają 1937 m. obszaru, w. tem ornej ziemi 523 m. Do dóbr C. należą wsie Graby, Zabrodzie, Spalastra, Michałopol i Młynek. Wieś Graby osad 23, gruntu m. 172; wś Zabrodzie osad 16, gruntu m. 277; wś Spalastra osad 4, gruntu m. 50; wś Michałopol osad 26, gruntu m. 308; wś Młynek osad 5, gruntu m. 53. Br. Ch. i A. Pal. Ciężkowice, 1. z Dobrą, wieś, powiat chrzanowski, par. Jaworzno, 7264 m. rozl, w tern 2237 m. roli ornej a 3261 m. lasu 3516 pos. większej, 3748 mniejszej, 207 dm. , 1389 mk. , szkoła ludowa jednoklasowa, kopalnia węgla, położenie równe, w piaskach. W C. jest st. dr. żel. z Trzebini do Granicy i Mysłowic, między Trzebinią a Szczakową, o 11 kil. od Trzebini, o 7 kil. od Granicy Maczek a 17 od Mysłowic. Czyt. Galman z okolic Ciężkowic w obwodzie krakowskim Jahrb. d. geol. Reichsanst, IX Jahrg. 1858 sir. 296. 2. C. , mko, pow. grybowski, o 20 kil od Grybowa, o 16 kil. od Tuchowa, przy drodze pow. i kol. żel. leluchowskotarnowskiej, na wzgórzu nad rz. Białą położone, będące siedzibą sądu pow. ; ma posterunek żandarmeryi, st. poczt. , szkołę lud. etatową, aptekę, kasyno, czytelnię, stacyą kolei żelaznej tuż pod miasteczkiem, kościół

Cieszyn

Cieszyna

Cieszyny

Cieteń

Cietrzewki

Cieszków