zatrzęśli Chwastowem jako burza drzewem, srogą w nim uczyniwszy rzeź Socharzewski. Kościół tutejszy został zrabowany i spalony. W tymże czasie trzymał w dzierżawie Chwastowszczyznę Czosnowski krewny biskupa Załuskiego. On to, gdy biskup Załuski w 1767 przebywał w Kałudze, składał dochody z tychże dóbr u bankiera Teppera, aby uskarbioną summa długi biskupa, które były znaczne, spłacić; ale ks. prałaci, a szczególniej ks. officyał Gorczyński, nie zezwolił na to, owszem zabrał całą summę na odbudowanie spalonej katedry w Żytomierzu. Mieliśmy w ręku ciekawy list tegoż Czosnowskiego, pisany do ekonoma chwastowskiego, żeby się starał dojechać do Kijowa i wręczył ks. Markowi karmelicie 200 lub 300 złp. na drogę; w tymże liście nagania temuż ekonomowi, że ks. Markowi przechodzącemu przez Chwastów nie dał nawet kożucha na drogę. Po uspokojeniu się nareszcie kraju, Ch. , wolny od obawy hajdamaków, zaczął się podnosić. W 1786 r. d. 14 lutego król Stanisław August odnowił też miastu temu dwa roczne jarmarki, z dawnych czasów w niem odbywające się t. j. jeden po Zielonych Świątkach, a orugi na Jewstratyja i aby każdy z nich słowa przywileju, przez niedziel dwie stał i odprawował się; na które jarmarki do pomienionego m. Fastów zwanego, wolno będzie wszelkiego rodzaju kupcom et cujuscunque status et conditionis ludziom przyjeżdżać, przychodzić, towary, zboża i wszelkie rzeczy przywozić, konie, bydło rogate i nierogate stadami i pojedyńczo przypędzać i przyprowadzać Archiw J. Z. R. o horod. str. 482. Miasto to w tych czasach też zostało kilkakrotnie zaszczycone nawiedzinami dostojnych podróżujących gości. Z kolei przejeżdżali przez Ch. w 1781 r. wielki książę rossyjski Paweł z małżonką swoją, Szahin Giraj han tatarski i w 1787 r. król Stanisław August. Na miejscu dawnego spalonego przez hajdamaków stanął tu w 1791 r. nowy kościół, zbudowany przez ks. Gaspra Cieciszowskiego, bisk. kijow. , pod tytułem Podwyższenia Krzyża Św. Parafia katol. Ch. dek. kijowskiego liczy 1580 wiernych i ma kaplicę w Suszczanach. W czasie pobytu swego na sejmie czteroletnim, biskup tenże Cieciszowski ofiarował się pobudować w Chwastowie koszary dla wojska z listów jego. W 1793 r. Ch. już liczył 255 dymów z papierów Kaleńskiego. Gdy zaś biskup Cieciszowski w 1793 r. wyniósł się był do Galicyi i tam w Podkamieniu przemieszkiwał, Ch. przez ten czas zostawał w sekwestrze rządowym. Roku 1796 r. Siestrzeńcewicz, arcybiskup mohilowski, wizytując przyłączone do archidyecezyi swej kościoły, zjechał był do Chwastowa. Za biskupstwa kś. Michała Piwnickiego dobra chwastowskie zostały na skarb zabrane. O cerkwiach w Ch. , z doby przed buntami Chmielnickiego, nie doszła nas żadna wiadomość. W czasie częstych spustoszeń, jakim to mko podlegało, musiały i one być zniszczone; nawet za Paleja nie ma śladu, żeby tu cerkiew była. Dopiero w 1711 r. , gdy biskupi wrócili już byli do posiadania dóbr swoich, z których jak widzieliśmy wyzuł ich był Palej, stanęła tu cerkiew pokrowska unicka. Parochem jej był Grzegorz Lisowicki z prezenty biskupa Samuela Ożgi. Druga cerkiew woskreseńska, także unicka, stanęła około 1740. Obecnie zbudowano tu wielką cerkiew murowaną. Pełno jest mogił i innych starożytnych zabytków w okolicy Chwastowa. Tuż obok dworca kolei żelaznej wznosi się tak nazwana Storożowa mogiła, na której według podania przed laty miała stać sygnałowa, czuwająca od tej strony wiecha, W niedalekiej wsi Wepryku, w lesie, jest starożytne horodyszcze, nazywane w starych dokumentach Jelcowskiem, oraz wał wojennym nazywany. Gdy w 1867 r. budowano kolej kijowskobrzeską, na uroczysku Soroczy bród znaleziono przypadkowo siekierkę kamienną i kilka przedmiotów bronzowych. W bliskości tegoż miejsca natrafiono też na kości mamuta. We wsi zaś Przyszy walni, nad rz. Irpieniem, na skale granitowej, mieszkańcy pokazują odcisk stopy ludzkiej i kopyt końskich. Znajduje się dziś w Ch. kwatera stanowego; mieszkańców liczy się 7536, domów 1180, fabryka skór, młynów wodnych 3, kościół 1, cerkiew 1, dworzec kolei żelaz. kijowskobrzeskiej i chwastowskiej. Jako stacya drogi żel. kijowskobrzeskiej Ch. leży na przestrzeni między Motowidłówką a Kożanką, o 59 w. od Kijowa. Tak nazwana droga żel. fastowska Ch. Korsuń Znamienka ma 282, w. czyli 12 godzin długości i dwie odnogi ĆwietkowoSzpoła 21 w. , BobryńskaCzerkasy 28 w. . 2. Ch. Nowy, ob. Nowe Chwastowe Edward Riulikowski. Chwastowce, Fastowce, wś, pow. bracławski, parafia Niemirów. B. 1868 było tu 82 domy. X. M. O. Chwasty, Fasty, wieś, pow. białostocki, par. Choroszcza, nad rz. Supraślą, b. majątek Chodkiewiczów. Chwaszczewo, wieś w pow. sokólskim gub. grodz. , o 18 w. od Sokółki. Chwaszczowo, ob. Chwastów. Chwaszczyn albo Kwasin, niem. Quaschin, wieś w pow. wejherowskim, nad jeziorem, przy nowym trakcie bitym z Oliwy; jest bardzo stara; r. 1283 książę pomorski Mestwin II zapisał ją klasztorowi cysterskiemu w Oliwie, razem z 14 innemi wioskami, jako wynagrodzenie za ziemię gniewską, którą zabrali krzyżacy. Roku 1301 ustąpili cystersi Ch. biskupom kujawsko pomorskim, którzy go posiadali aż do zaboru Prus przez pierwszy rozbiór Polski. Obecnie dzieli się na dwie części 1 Ch. , wś włościańska z kościołem parafialnym, który wzniósł swoim kosztem biskup Szembek r. 1726, obszaru ziemi liczy 95 włók, katol. 379, ew. 41, domów mieszk 46, we wsi mieszka 18 włośc. i 10 zagrodników; szkoła. Bo parafii chwaszczyńskiej należą wioski Chwaszczyn, Osowa góra Espenkrug, Karczemki, Tuchomie, Tuchomko i nowo r. 1801 założone Dohnasberg pierwsi osadnicy przyszli tu z Wirtembergii. Oprócz tego obsługuje prob. chwaszczyński dwie filie we W. Kącu i Kolebkach. 2. Ch. , folwark leżący przy wsi, ma włók 97, kat. 281, ew. 15; domów mieszk. 33. Odległość od Wejherowa wynosi 3 3 4 mili. Za pośrednictwem pana O. Ossowskiego, członka komisyi archeol. akademii umiejętności w Krakowie, odkryto przy Oh. w ostatnich latach znakomite cmentarzysko pogańskie, które jeszcze bardziej potwierdza starożytność tej wioski; liczne groby poustawiano były z kamienia w formie skrzynek i mogą pochodzić z 10 ostatnich wieków przed Chrystusem; z pomiędzy licznych urn wydobyto jedne mianowicie, nadzwyczaj ciekawą, tak zw. runiczną, mającą napis runiczny na dnie jest to jedyna urna tego rodzaju w naszych okolicach; przechowuje się w muzeum archeol. towarzystwa naukowego w Toruniu Sek. IV a Nr. 337; patrz Iszy Rocznik towarz. nauk. w Toruniu str. 30. Chwaszczyńskie pustkowie, niem. Poggmphul, mała posiadłość włośc, należąca do Osowej góry Espenkrug, nad bitym traktem przy Chwaszczynie, pow. wojherowski; odle głość od Wejherowa 4 mile. Kś. F. Chwedory, Fedory, wieś, pow. piński, w 3 okr. policyjnym, gm. Raczyck, ma 116 mk. ; dobra niedawno temu jeszcze Skirmuntów, dziś R. T. barona Hartynga. X. A. M. Chwedziejowszczyzna, 3 folw. , pow. trocki, w b. par. Wysoki dwór. R. 1850 Jeleniewski miał tu 62 dz. , Klidzianka 50 dz. a Mackiewicz 45 dz. gruntu. Chwejdany, Chwiejdany, Chweydany, lit. Kwiedajnaj, mko rządowe, w pow. dawniej pojurskim a dziś rosieńskim, o 77 w. od Rosien, nad ruczajem Gienifcalis Gienotałą, wpadającym w pobliżu do rz. Jury, na drogach krzyżujących się od Rosień przez Skawdwile, Upinę, Bolsie do Szwekszń i Tenoń, a z drugiej od Retowa do Żwing, Taurog, brzegiem rz. Jury. W dawnych czasach było to starostwo, do składu którego wchodziły folw. Nowe miasto z częścią miasteczka i Gordoma. W r. 1717 liczyło dymów 245, a ponieważ wówczas dwie chaty liczono za jeden dym, było więc chat 490; płaciło kwarty 4089 zł. w r. 1782. Starostą chwejdańskim był w pierwszej połowie XVII wieku Aleksander Wojna, brat biskupa wileńskiego, 1666 Michał Kaź. Pac, 1676 Jan Kazimierz Wołłowicz, 1730 Józef Pac. Ostatnim od r. 1775 dzierżawcą na prawach emfiteutycznych był kr. Ronikier, który ustąpił Ch; swemu synowi hr. Adamowi Ronikierowi, zmarłemu przed kilku laty. Ten zdał to sta rostwo rządowi, nie czekając upłynięnia kon traktu w 1852 r. i wyniósł się do Królestwa. Rezydencya starostów i dzierżawców była w Nowem mieście ob. Niedaleko od Ch. , na rz. Jurze, są jeszcze szczątki mostu zwanego Macdonalda, przez który korpus jego przechodził w 1812 r. kierując się ku Rydze. Ko ściół Niep. Pocz. N. M. P. fundował król pol ski Zygmunt August 1569 r. , wystawił zaś z drzewa 1609 r. Gustaw Wojna. Podczas pożaru miasteczka 1843 r. , pomimo wielkich starań, kościół zgorzał razom ze wszystkiemi budynkami plebanii. Wszystkie sprzęty, naczynia kościelne i obrazy uratowano. Lat pa rę nabożeństwo odprawiało się dla par. w Pojurzu Kaz. hr. Platera, o pół mili od Chwejdan; staraniem ś. p. kanonika Juliana Narkiewi cza plebana chwejdańskiego stanął dzisiejszy, mniejszy wprawdzie ale wewnątz pięknie i gu stownie przyozdobiony. Ks. Ireny Ogiński, hr. Kazim. Plater i paraf. dali potrzebne materyały i fundusz na odbudowanie tego kościo ła. Par. katol. Ch. dek. retowskiego liczy dusz 5851 a ma filie w Pojurzu, Judranach i Podskarbiszkach; kaplico zaś w Mokswach i Libortach. Miasteczko Ch. ma dusz 699, kilka karczem, kramików, synagogę i zarząd gminy liczącej dusz 2182. Fel. R. Chwiły wieś, pow. wieluński, gm. Rudniki, par. Żytniów, o 3 m. od Wielunia, przy szosę ku Prażce. R. 1827 r. było tu 7 dm. i 53 mk. Obecnie 17 dm. , 100 mk. W. .. r Chwirama, albo Kwiram, niem. Quiram, wieś w pow. wałeckim, 1. Ch. , Adl. Quiram wieś, obszaru ziemi 178 m. , 3 domy mieszk. , kat. 20, ew. 3, par. Wałcz. 2. Ch. szla checki, dobra rycerskie, m. 842, dm. mieszk. 6, kat. 40, ew. 59, par. Wałcz. 3. Ch. kró lewski, Königl. Quiram, wieś, morg 4034, do mów mieszk. 50, katol. 217, ew. 203, par. Wałcz, szkoła w miejscu. Kś. F. Chwoja, wyspa na rz. Berezynie, między przystaniami Snują a Ujściem, 1 morga rozle głości, należy do dóbr Usza, na granicy pow. ihumeńskiego i borysowskiego. T. S. Chwojowa, wieś w pow. nowogródzkim, o pół wiorsty od stacyi dr. żel. Pogorzelce, mk. 250. Chworka, rzeka, dopływ Szczary z prawej strony, przyjmuje Więzówkę, Chlewne i Studzienice. Chworościanka, st. dr. żel. griaziecary cyńskiej w gub. tambowskiej. Chworosna, ob. Chorosna. Chwastowce Chwastowce Chwasty Chwaszczewo Chwaszczowo Chwaszczyn Chwaszczyńskie Chwedory Chwedziejowszczyzna Chwejdany Chwiły Chwirama Chwoja Chwojowa Chworka Chworościanka Chworosna