Dobywanie gipsu. Ch, są własnością Skwarca. Starożytny tutejszy spichrz stanowił w XVI wieku zbór aryański, o czem świadczy istniejący dotąd napis łaciński. Dobra Ch. składają się z folwarku Ch. , z attynencyi Borków i Sadowie, z wsi Ch. i Borków. Nabyte w roku 1863 za rs. 29, 250. Ogólna rozległość wynosi m. 501 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 336, łąk m. 64, pastwisk m. 87, wody m. 3 nieużytki i place m. 11. Płodozmian 10po lowy, budowli murowanych 8, drewnianych 9, stawy z wód źródlanych, młyn wodny i gipsiarnia, pokłady kamienia wapiennego i gipsu; wś Ch. osad 21, gruntu m. 82; wieś Borków osad 18, gruntu m. 105. A. Pal. i Br. Ch. Chwałowice z Grudzą, Łążkiem, Ochodzą i Popowicami, wieś, pow. tarnobrzeski, o 15 kil. od Radomyśla, ma 3796 m. rozl, w tem 1780 m. roli ornej a 1621 m. lasu, 164 domów, 860 mk. , parafia w Pniowie, gorzelnia, cegielnia, położenie równe, gleba piaszczysta. Ch. leżą nad Wisłą, blisko granicy Królestwa Polskiego, i w tej gminie znajduje się też c. k. urząd graniczny celny. Chwałowice, 1. niem. Qualwitz, wś, pow. wołowski, parafia Winczek. 2. Ch. , niem. Chwallowitz, wś, pow. rybnicki, o pół mili od Rybnika, w miejscowości wzgórzystej, par. Rybnik, ma tylko 543 m. roli ornej a 1416 m. lasu rządowego. F. S. Chwałowo, 1. wieś, pow. wrzesiński, 18 dm. , 163 mk. , wszyscy kat. , 70 analf. Stacya pocztowa najbliższa Żerków, st. kol. żel. Jaro cin. 2. Ch. , folwark, pow. mogilnicki, ob. Wieniec. M. St Chwałyńsk, miasto powiatowe gubernii saratowskiej, 15, 628 mk. , 1582, 25 wiorst od Petersburga a 217 od miasta gubernialnego odległe. Bank, stacya pocztowa i przystań statków parowych. Chwarzcienko, Chwarzenko, niem. Elsenthal. , wieś ryc, w pow. kartuskim, po lewej stronie Wierzycy Ferse, właściciel ma prawo zasiadać na sejmie powiatowym; w dwóch podzielonych dobrach zawiera obszaru 1986 m. , mieszkańców katol. 60, ewang. 110, domów mieszkalnych 12, własny zarząd policyjny, szkoła ewang. , par. Stara Kiszewa, odległość od Koj ścierzyny 2 i pół mili. R. 1766 Ch. posiadał Michał Skórzewski. star, kiszewski, żonę miał z Czapskich; teraźniejszy właściciel Niemiec. Chwarzczew. wieś, pow. dzisieński, niegdyś własność Korsaków, dziś Podwińskiej. Chwarzno, 1. niem. Braadorf, wieś ryc. W pow. kościerskim, dziedzic ma prawo zasiadać na sejmie powiatowym; wraz z folwarkiem Nowa wieś obejmuje areału 3162 m. , mieszkańców kat. 157, ew. 25, mieszkań. 15; zarząd policyjny w miejscu, par. Stara Kiszewa. Ch. leży po prawej stronie Wierzycy, nad strugą bezimienną, która tu pędzi młyn i piłę i wpada do Wierzycy. R. 1789 posiadał tę wieś Ignacy Przebendowski, wojew. pomorski, generał pol. , star. pucki; potem aż do ostatnich czasów Czarlińscy, teraz Niemiec. 2. Ch. , niem. Quarznau, mała osada nad rzeczką Świliną ob. , w pow. wejherowskim, należy do wsi Kolebki, nad Pucką zatoką. Kś. F. Chwaścice, wieś i folw. , pow. jędrzejowski, gm. Raków, par. Mokrzko dolne. W 1827 r. było tu 68 dm. , 500 mk. Folw. Ch. od Kielc w. 33, od Jędrzejowa w. 9 od Nidy w. 3, oddzielony w r. 1876 od dóbr Kotlice. Ogólna rozległość wynosi m. 582 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 187, łąk m. 28, pastwiska m. 48, lasu m. 300, wody m. 3, nieużytki i place m. 16. Budowli murowanych 1, drewnianych 4. Rzeka Nida dotyka terrytoryum. Chwasowa, Fasowa, rzeka, wpada do rz. Zdwiża w pow. kijowskim. Chwastów, Fastów, 1. mko, pow. wasylkowski, o 37 w. od Wasylkowa, o 88 w. od Koziatyna, 113. 60 saż. nad pow. Bałtyku, poprzerzynane jarami rozsiadło się na praw. brzegu rz. Unawy. Rzeczka ta stanowi tu granicę między szeroko rozwartą przestrzenią polną z jednej, a lesistemi obszarami z drugiej strony. Początek tego miejsca, według podań ludowych sięga w stare bardzo czasy. Nie zagubiła się jeszcze nić tradycyi, że kiedyś, w zamglonym prawie wieku, Ch. miał być znaczną osadą grecką. Tymczasem od tej doby, niemającej pewnej, określonej daty w historyi, upłynął znakomity przedział czasu, przeszły lata setne, zanim na posadzie owej pierwotnej jakoby osady greckiej, miał się już późniejszy osiedlić Chwastów. Jednakże Ch. z nazwą swą dzisiejszą dopiero wychyla się z mroku w 15 wieku, chociaż miejsce to mogło już istnieć i w 11 w. , jeżeli tylko prawdziwym jest przywilej Włodzimierza Olgierdowicza, kniazia kijow. 1377 1395, który, zatwierdzając stare nadania pewnych ziem i osad na rz. Rosi, Rastawicy i Kamienicy dla niejakiego Jerzego Iwantycza ze Skwira Połowca, jako spuściznę jego, która z przed wieków miała jakoby przejść na niego, po przodku jego Tuhorkanie, hanie Połowców, znanym z dziejów Rusi wielkoksiążęcej 1098 r. , wymienia też pomiędzy innemi osadami i Faszczowo Chwaszczowo Op. pow. wasylk. str. 33. Faszczowo zaś to, według późniejszych procesowych dokumentów, miało być późniejszym Chwastowem. Tymczasem czy damy wiarę temuż przywilejowi Włodzimierza Olgierdowicza lub nie, w każdym razie rzecz pewna zkądinąd, że całe to terrytoryum, w tymże wzmiankowane przywileju a położone pomiędzy rz. Rosią, Rastawicą i Kamienicą, z dodatkiem późniejszym Hlebowa na Rpeni i Hulanik na Stubnie, należało jeszcze w 15 wieku i w początkach 16 do rodziny Połowców Rożynowskich, następców właśnie owego Jerzego Iwantycza. Posiadłość ta wszakże, niszczona co chwila przez napady Tatarów, głównie za najazdu jeszcze Timur Kutłuka w 1399 r. i potem Mendligireja 1483, dzień za dniem ogałacana z ludności, w końcu w głuchą, tylko krwią przesiąkła zamieniła się pustynię. To też dobra te, jako najzupełniej puste, wróciły znów do rozrządzenia wielkoksiążęcego. Ale Andrzej Makarewicz Iwaszeńcewicz, posiadacz sąsiednich dóbr Rutu, w czasie tych właśnie pustek, przywłaszczywszy sobie uroczysko Chwastów, jakoby z dawien dawna leżące na spornym grancie dwóch posiadłości Ruta, do niego należącego, i Hlebowa na Rpeni, niegdyś Połowców, zastawił to uroczysko około r. 1560 w 15 szerokich rublach pod przepadem Mikołajowi Pacowi, bisk. kijow. Zastaw ten wszakże, następców już Paca na biskupstwie nie małym kłopotem zawikłanego procesu nabawił; gdyż niebawem, jak z jednej strony synowie już Andrzeja Makarewicza, Hrehory i Mikołaj, zaskarżyli ten przez ojca uczyniony zastaw pod przepędem, tak niemniej z drugiej strony wystąpił też z procesem Bohusz Hulkiewicz, któremu niedawno właśnie, bo w 1568 r. , król Zygmunt August cały ten obszar dóbr pustkami stojących, znanych pod ogólną nazwą Hlebowa na Rpeni Irpieniu nadał był wiecznem dziedzicznem prawem kwerenda ksiąg w Kijowie będących w 1570 r. . Uroczysko zaś Chwastów było według tegoż nadania attynencyą tychże dóbr. Po różnych prawnych korowodach skończyło się atoli na tem, że Filon Hulkiewicz, syn już Bohusza, odstąpił Hlebów wraz z Chwastowem nie mając kim ich zaludnić biskupowi Jakóbowi Woronieckiemu, a Makarewicze wyrokami sądowemi od uroszczeń swoich na zawsze odsądzeni zostali. Jest jednak ślad w aktach sądowych, że ciż Makarewicze, po przegraniu sprawy, chwycili się byli kroków extralegalnych; jakoż zajechawszy Ch. , trzymali go dość długo, tak, że następca biskupa Woronieckiego, kś. Józef Wereszczyński, musiał go na nowo rekuperowac Arch. Charlęskich w Paszkówce. Ostatecznie więc osiedzieli się biskupi w tej bezludnej pustce. Biskup Wereszczyński, zaledwie słabe początki zaludnienia zastawszy tu, wezwał też roje ludności sielskiej, i rozdawszy jej grunta, dał zajęcie i byt sporym osadom. Okolica ta wszakże, w ciągłej dotąd żyjąc grozie napadów tatarskich, potrzebowała też stałej miejscowej obrony; jakoż biskup ten, upatrzywszy w Ch. miejsce do obrony zdatne, wzniósł tu zamek, wałami i przekopami umocniony. Z Chwastowa też, lichej wprzód wioski, uczynił on wielką osadę zbrojną. Jednem słowem w świeżej pustyni zaimprowizował miasteczko, które dla grzeczniejszego wyrażenia, jak mówi Okolski nazwał Nowym Wereszczynem. W 1593 r. zanosi on do grodu kijow, protestacyą, że, według uchwały sejmowej, Chwastów, jako nowoosiedlona osada, żadnego poboru dawać nie powinien; nadto funduje tu kościół i parafią dlań naznacza. Wereszczyński był wybitną osobistością swego czasu. Postać to uderzająca niepospolitym rozmiarem. Jako najczystszej krwi Rusin, roił też on dla Ukrainy wielkie plany, miał dla niej dalekie, obliczone na przyszłość widoki. Chciał on tej, tak przez Tatarów ciągle napastowanej prowincyi, pokój i bezpieczeństwo zapewnić, i aby dojść do tego celu, podawał projekta, aby na prawym brzegu Dniepru założyć szkołę rycerską, a Zadnieprze tak nazwane oddać zakonowi krzyżaków polskich, w którym zakonie chciał sam żywota dokonać. Bronić kraj od Tatarów miało być tego zakonu powinnością. Podawał też sposoby zaludnienia Kijowa i Ukrainy. Takiemi to planami zajęty był przez całe życie; gdy jednak projekta te były poniekąd głosem wołającego na puszczy, sam niejako na własną rękę usiłował, choć w części, wprowadzić je w życie. Byłto człowiek żelaznej energii. Oprócz tego, że w swoim Chwastowie był przywódzcą nowego zaludnienia, czując w sobie wiele rycerskiego animuszu, co chwila zmieniał pastorał na oręż, i trwale na wojennej stopie się trzymając, na czele kilkunastu tysięcy ludzi ścierał się i zamiatał stepy w licznych pogoniach za Tatarami. Sam też pisał o sobie że jako Owidyusz, był wygnany na ukrainne biskupstwo, gdzie się nietylko z Turki ale i z Oczakowskimi insulaty, nie biblią ale szablą biskupi kijowscy dysputują. Szanując drażliwości miejscowe, nie lekceważył ich, nie jątrzył, nie szczepił dzieła nienawiści; owszem z kozakami, którzy już wtedy zaczynali wichrzyć, pilnie dobrego pożycia sąsiedzkiego przestrzegał. Gdy kniaziowie wołyńscy, ponabywawszy świeżo dobra w kijówskiem, zaczęli sporzyć z kozakami, Wereszczyński bolał nad tera i starał się, ile mógł, godzić te spory. Za to spółczucie dla kozaków spotkała go nawet zemsta od kniazia Kiryka Rużyńskiego, dziedzica Pawołoczy, pokłóconego na śmierć, jak wiadomo, z kozakami kniaź ten w 1596 r. wpadł do Chwastowa, ograbił mienie biskupa, sprzęty z kościoła pozabierał, i nowoosadzone miasteczko Piaseckie spalił. Król zaś w skutek skargi Wereszczyńskiego wydał mandat z rozkazem, aby Rużyński uczynił zadość w sprawie tego najazdu i grabieży Arch. J. Z. R. część 6, t. I, str. 261. W Ch. czyli Nowym Wereszczynie Wereszczyński nawet drukarnię założył, w której wyszło z druku jedno jego okolicznościo Chwałowice Chwałowice Chwałowo Chwałyńsk Chwarzcienko Chwarzczew Chwarzno Chwaścice Chwasowa Chwastów