ważnie Niemców wyznania ewangelickiego. W tej liczbie 1168 wojskowych. Bomów 2200. Rozwinięto fabryki sukna. Stacya trzech kolei źelaznych ZhorjelcBerlin, HalleGubin i GrossenhainFrankfurt. Dwa kościoły luterańskie; przy jednym z nich nabożeństwo w ję zyku serbskim, głównie dla ludności wiejskiej. Parafia serbska, według zapewnienia pastora Bronisza, wynosi w 1880 r. 4000 osób. Ko ściół reformowany, katolicki, synagoga. Gimnazyum z biblioteką druków łużyckich, ze braną głównie staraniem dyrektora dra Tschirnera. Co tydzień wychodzi tu Bramborski serbski Casnik, jedyne czasopismo w narzeczu dolnołużyckiem, nakładem i drukiem Brandt a pod redakcyą Szwjeli. D. 27 maja 1880 r. odbyło się w Ch. pierwsze zebranie dolnołużyckiego oddziała Maticy serbskiej. W pobliżu Ch. leży piękny park księcia PiicklerMuskau. Herb miasta złoty rak na białem polu. Obszer niej czyt. Kirchengeschichte der Stadt und Herrschaft Cottbus in der Niederlausitz, Cott bus 1798 i Heimatskunde des Kreises Cott bus, Cottbus 1880. A. J. Parczewski. Chocielowo, niem. Chotzelow, wś, pow. lęborski na Pomorzu. Chocień, ob. Choceń. Chocieszewice, gra. i dom n. , pow. krobski, nad Dobrążną, dopływem Orli. 12, 000 morg. rozległości, 9 miejscowości 1 dominium Chocieszewice, 2 domin. Babkowice, 3 Pempowo, 4 Siedlec, 5 folwarki Anielin. 6 Dąbie, 7 Bielawy, 8 Kościuszkowo, 9 leśnictwo Elęcin; 39 dm. , 788 mk. , 17 ew. , 771 kat. , 230 analf. Stac, poczt. Pempowo o 1 kil. , stac. kol. żel. Rawicz o 26 kil. Dominium jest własnością ks. Wilhelma Radziwiłła. Tu od n. roku 1880 p. Leon F. Strabowski zaczął wydawać pismo peryodyczne p. t. Pszczolarz. Chocim, dobra w pow. tureckim, gm. Tokary, paraf. Goszczanów, o 35 w. od Kalisza, o 19 w. od Turku, o 7 w. od Bobry, o 20 w. od Morawina, o 72 w. od Kutna, o 8 w. od rz. Warty. Rozległość w ogolę morg. n. p. 3420; w tem ziemi ornej dworskiej m. 1140, łąk 240 m. , lasu 1200 m. , ogrodów, pastwisk i dróg 300 m. Włościanie uwłaszczeni w r. 1864 mają osad 122, posiadających ziemi 540 morg. Dobra te składają się z folw. Chocim, Nowogród i Olesiec lub Wielgopole, oraz z wsi Kaszew, Ziemięcin i Okręglica. Ludność ogólna wynosi głów około 1000. Chocim w począt. XVII w. był własnością Wojciecha z Sienna Sulmowskiego, potem po kądzieli przechodził na rodziny Korycińskich, Pokrzywnickich, Gomolińskich, Czarneckich a w r. 1836 został kupiony przez Józefa Zaborowskiego z Zaborowa i w posiadaniu tej rodziny po mieczu dotąd pozostaje. Ma ładną owczarnię RambouilletNegretti, a także owczarnię zarodową Rambouilletów i stadninę koni. Gorzelnia na 50 korcy zacieru dziennie. Wiatrak o 3 gankach. Gospodarstwo od lat 30 płodozmienne 10po lowe. Stawów 8, gospodarstwo rybne. Las podzielony na poręby; kolej 100letnia. Zaga je z własnych szkółek, dębowe, modrzewiowe, brzozowe, sosnowe, świerkowe. O kurhanach i mogiłach dawnych, będących na terrytoryum tych dóbr, ob. Kaszew i Ziemięcin. Wś Cho cim ma osad włośc. 14, gruntu m. 8; wś Okrąglica osad 26, gruntu m. 91; wś Ziemięcin osad 54, gruntu m. 160; wś Kaszew osad 28 gruntu m. 152. R. 1827 Ch. liczył 23 dm. , 115 mk. A. Pal. i M. Tr. Chocim, po turecku Chutin, po rossyjsku Chotin, miasto pow. i twierdza w Bessarabii, naprzeciw miasteczka Żwańca i dawnej granicy polskiej, o trzy mile od Kamieńca podolskiego, o 1519 w. od Petersburga, o 269 od Kiszyniewa. na prawym brzegu Dniestru, obecnie ma 19400 mieszkańców, cztery cerkwie, trzy fabryki świec i fabrykę fajek glinianych. Ma też stacyą poczt, i stacyą telegraficzą międzynarodową. Parafia katol. dek. bessarabskiego w Ch. liczy dusz 2136. Kościół pod wezw. św. Mikołaja bisk. został wzniesiony 1863 r. kosztem parafian. Jestto jedyna parafia katolicka w całym powiecie, który zajmuje 3502 w. kw. rozl. Chocim należał niegdyś do Turcyi i jako twierdza graniczna, waźnem był zawsze stanowiskiem w wojnach Polski przeciw muzułmanom. Turcy umocnili go znakomicie w r. 1718, przy pomocy inżenierów francuskich; pomimo to, po dwakroć przez Rossyan, w latach 1739 i 1769, a przez Austryaków wr. 1788 zdobyty, Turkom zwrócony został. Na mocy traki atu w Bukareście 1812 roku, wraz z całą Bessarabią, ostatecznie został Rossyi ustąpionym. W środkowej fortecy znajdaje się cytadela ściany jej na zewnątrz ozdobione są krzyżami z cegły czerwonej. W niej znajdowała się cerkiew św. Mikołaja, podług podania przez księżnę grecką założona, następnie przez Turków na meczet zamieniona, dziś służy na skład efektów wojskowych. Sławna tu jest studnia na 33 sążni głęboka i wodociągi z czasów tureckich, dostarczające wody czystej. Chocim zasłynął w dziejach naszych dwoma pamiętnemi zwycięztwami za Zygmunta III w r. 1621 i w 52 lat za Michała Korybuta w r. 1673. Sułtan Osman, rozgniewany napadami Kozaków, wypowiedział wojnę Polsce w tej nadziei, że gdy rozgromi przewagą sił swoich chorągwie nasze, dalszy podbój Europy łatwo mu przyjdzie. Zygmunt III po złożonym sejmie 1620 r. przeznaczył na wodza mającego się zebrać wojska, sławnego zwycięzcę Szwedów pod Kirchholmem, sędziwego Jana Karola Chodkiewicza. Rozesłał król posłów, wzywając monarchów chrześciańskich o pomoc; wszyscy wymówili się różnemi pozorami; papież ówczesny przysłał swoje błogosławieństwo i oświadczył, że jeżeli Polacy zwyciężą, poleci dzień ten święcić w kościele katolickim. Chodkiewicz wezwał w pomoc Lubomirskiego z wojskiem koronnem. Gdy się zebrały szczupłe hufce, ruszono ku Dniestrowi, postanowiono przejść tę rzekę i stanąć pod Chocimem w warownym obozie. Dnia 16 sierpnia po ułożonym moście przeszły wszystkie chorągie, i zastały miasto Chocim puste, bo wszyscy mieszkańcy, widząc na jak krwawą zanosi się walkę, opuścili je śpiesznie. Dogodne wybrał miejsce Chodkiewicz na swój obóz dla okopów, i dobre na stoczenie bitwy. Z jednej strony otaczały je skaliste Dniestru brzegi z padołami i wzgórkami, z drugiej krzewiny i lasy, pełne dróg krętych i wąwozów zatoczystych, zdatnych do zasadzek. Środkiem ciągnęła się równina, sposobna do zwabienia pohańców i starcia się z nimi, nie tak atoli obszerna, aby nieprzyjaciel mógł użyć całej przewagi sił swoich. Tył obozu zasłaniał zamek na wysokiej i przerywanej skale zbudowany, o której krawędzie Dniestr w półkole rozbijał swoje fale. Tu stanął Chodkiewicz z Litwą, przy boku jego były dwie cerkwie ruskie; bliższą drewnianą zajął Denhoff, z piechotą i tu się oszańcował; przy murowanej stanął Kochanowski ze swojemi regimentami; przedział pomiędzy nimi zapełniała niemiecka piechota. Plac pozostały ciągnący się j ku Dniestrowi zostawiony stanowisku Rusinowskiego z Lissowczykami i Zaporożców. Na prawem skrzydle osadził wojska koronne hetman polny Lubomirski; środek zostawiony dla pułków z królewiczem Władysławem przybyć mających. Po drugim brzegu Dniestru usypany wał z przekopem przy moście i osadzony silnie dla utrzymania z Podolem komunikacyi. Wszystkie miejsca na przykopach uzbrojono w gęste czaty i armaty. Chodkiewicz kazał otrąbić prawo wojenne; subordynacya tak ściśle była zachowaną, że gdy jeden z ochotników, rotmistrza wysyłającego go na czatę nie usłuchał, mówiąc, że pola tylko powinien pilnow ać, zaraz go ściąć kazano. Przykład ten surowy utrzymał wszystkich w karności i posłuszeństwie. Wieść o ogromnych siłach tureckich nadbiegła do obozu; gdy usłyszał o tem wódz sędziwy, pochwyciwszy rękojeść szabli zawołał Ta ich policzy. Starowolski pisze, że gdy się rycerstwo frasowało, jakoby wojna długo trwać miała, pocieszał ich Chodkiewicz temi słowy Nie bójcie się; skończym ją prędzej niż słoninę waszą zjecie. Osman wyruszył 10 czerwca ze Stambułu pośpiesznie, wrzący gniewem, za śmiałe napady Kozaków, którzy na czajkach około Białogrodu, gdzie się ściągała ciężka artylerya, rozgromili Turków lub wysiekli. Uderzyli na Stambuł, zburzyli wieżę Jedykułę, a wracając Dunajem aż pod Galacz, srogie zadali Turkom klęski. Sułtan stanął na czele wojska wynoszącego 300, 000, oprócz 100, 000 Tatarów, z 260 działami połowem, nie licząc burzących. Cztery słonie dźwigały namioty cesarskie, 10, 000 wielbłądów z bagażami i żywnością, przy każdym z nich na siodle była kopia z proporcem, co dawało pozór jeszcze większego wojska. Zastępy murzynów w turbanach pierwszy raz się ukazały rycerstwu naszemu. Zbliżała się ta ogromna potęga pohańców powoli; z drugiej strony do naszego obozu ściągały posiłki panów i szlachty. Nadciągnęli i oczekiwani kozacy, szablą sobie utorowawszy drogę pracz gęste zastępy Tatarów, zajęli wyznaczone stanowisko, pod wodzą dzielnego Piotra Konaszewicza, zwanego Sahajdacznym. Wojsko polskie przeliczone liczyło 30, 000 i 30, 000 Zaporożców, z któremi Chodkiewicz na 400, 000 Turków oczekiwał. Dnia 2 września wielki tuman zapowiadał zbliżanie się Osmana z potężną armią, a wkrótce całe pole i wzgórki zabielały namiotami, między któremi trzy okazałe świetnie się odznaczały. Cesarski czerwony, w pośrodku taboru nad samym Dniestrem, więcej do pysznego pałacu niż namiotu miał podobieństwo; pełno w nim było sal, pokojów drogiemi kobiercami obitych i wysłanych. Baszowie przesadzali się w swoich. Całe to płócienne miasto jaśniało utkwionemi po wierzchołkach gałkami pozłocistemi, albo proporcami i chorągwiami różnych kolorów; przed namiotem sułtana stały owe cztery słonie, co przydźwigały jego namioty, z zawieszonemi na grzbietach dzwonami, dla dawania znaku do poruszeń wojskom. Zbudowano obok wysoką wieżę, aby z niej sułtan mógł patrzeć na obroty swoich w czasie harców i bitew, gdy sam w nich nie brał udziału. U straży tego namiotu stanęli w gęstych zastępach najbitniejsi z całego wojska janczary i spahy. Widok tego ogromu zbrojnych mógł zastraszyć każdego, ale nie rycerstwo polskie i mężnego ich wodza. Gorącą przemową zagrzał ich do walki krwawej, w obronie wiary świętej i miłej ojczyzny. Na wrzawę pohańców i głośne ich dzwony, odpowiedzieli wojownicy nasi pieśnią Boga rodzica. Po kilku walkach morderczych, 3 września przybył królewicz Władysław, a we trzy dni i jego pułki. Dotknięty febrą nie brał żadnego udziału w całej wyprawie, przykuty do łoża; chociaż później sławy niemałej używał za te krwawe prace rycerstwa i wodzów Chodkiewicza i Lubomirskiego. Walka nie ustawała ciągła. Osman po doznawanych klęskach, występował z coraz nowemi zastępami, uderzając na obóz polski, który stał jak mur żelazny, niewzruszony ża Chocielowo Chocielowo Chocień Chocieszewice Chocim