ekaterynosławski, elizabetgradzki, olwiopolski, ehersoński, tyraspolski, perekopski, symferopolnki, marjupolski, rostowski, pawłogradzki, konstantynogradzki i bachmacki. W r. 1802 w kraju noworossyjskim 3 gubernie utworzono nikołajewską, ekaterynosławską i taurycką. Nikołajewską, z miastem gubernialnem Nikołajewem, składała się z powiatów nikołajewskiego dawniej chersońskiego, tyraspolskiego, olwiopolskiego i elizabetgradzkiego. Na początku 1803 roku Odessa wyłączona z pod zarządu gubernialnego, otrzymała osobnego naczelnika miasta gradonaczalnik. Z powodu drożyzny w Nikołajewie i dla rozległości zarządu morskiego, rząd gubernialny z Nkołajewa przeniesiono do Chersonu, i gubernia nikołajewską otrzymała nazwę chersońskiej. Obecnie gubernia chersońska ma 62637 w. kw. rozl. , z tych ziemi uprawnej 1, 300, 000 dzies. , łąk 1, 440, 000 dziesięcin i lasów 50, 000. Dzieli się na 6 powiatów chersoński, aleksandryjski, ananiewski, bobryniecki. odeski i tyraspolski. Powierzchnia gubernii, z wyjątkiem części do Podola należącej, przerzniętej odnogami gór karpackich i pagórkowatej miejscowości na prawym brzegu Dniestru, przedstawia obszerny step łąk, na którym rośnie trawa, wysokości człowieka, a drzew nie napotyka się wcale prawie. Pomimo znacznej ilości rzek, przez gubernią przepływających, daje się czuć w wielu miejscach brak wody rzecznej. Północna częśó gubernii chersońskiej, składająca się z powiatu aleksandryjskiego i większej części powiatu bobrynieekiego, tworzy pomiędzy Aleksandryą i Nowomirgorodem najwznioślejszą przestrzeń, gajami usianą, z której początek biorą liczne rzeki Ingulec, Inguł i inne. Tu wszędzie prawie leży piękna czarna ziemia. Niemniej żyzną jest górna częśó powiatów tyraspolskiego i ananiewskiego, stanowiąca północną gubernii granicę, obfita w gaje nad Dniestrem, Jahorlikiem i Kodymą. Południowa część gubernii cały prawie powiat chersoński, odeski i południowe krańce powiatów bobrynieckiego, ananiewskiego i tyraspolskiego, składająca się z równin stepowych, doświadcza silnej i długiej suszy. Najmniej żyzną jest południowowschodnia częśó powiatu chersońskiego. Wszystkie rzeki, przepływające przez gubernią chersońską, należą do kotliny morza Czarnego. Główniejsze z nich Dniestr, Bug, Dniepr i 14 drugorzędnych, tworzą przy ujściu limany. Do żeglugi, oprócz głównych rzek, zdatne są Jahorlik i Ingulec. Klimat gubernii chersońskiej, z powodu otwartej i równej miejscowości, jest niestały. W lecie skwarny, w zimie ostry. Gubernia chersońska nie jest bogatą w minerały. Jednym z główniejszych jest kamień wapienny, w powiatach południowych wydobywany. Grunt powiatów północnych ma kolor szarawy i czerwonawy. Gubernia chersońska obfituje w glinę rozmaitego gatunku; zwyczajna biała, dla braku wapna, używa się w powiecie aleksandryjskim i bobrynteckim, do bielenia chat. W wielu miejscach tychże powiatów znajduje się torf; miejscami dają się spostrzegać oznaki rudy miedzianej i żelaznej. W Bugu i rzekach z nim połączonych znajdują skamieniałości. Królestwo zwierzęce niegdyś było daleko bogatszem i rozmaitszem, aniżeli teraz. Były tam suhaki, to jest dzikie owce, których rogi stanowiły przedmiot znacznego handlu Oczakowa i Perekopu. Dziś rasa ich wyginęła zupełnie. Nad Dniestrem i Dnieprem żyły dziki, a w stepach pasły się tabuny dzikich koni. W tak zwanym Czarnym lesie, w powiecie aleksandryjskim, znajdowały się dzikie kozy, borsuki, i dotąd jeszcze poławiają się kuny i wiewiórki. Wilków, zajęcy i lisów, jest wielkie mnóstwo; w 1824 roku w powiecie odeskim złowiono czarnego wilka. Z ptaków w gubernii chersońskiej znajdują się orły, dropie, cietrzewie, żórawie, bociany, kuropatwy, kuliki i wiele innych. Na limanach żyją łabędzie i pelikany. Z amfibiów pospolity jest w tych stronach żółw. W południowych powiatach pełno jest wężów. Owadów bardzo wiele; najokropniejszą z tych jest przylatująca szarańcza. Zjawia się ona w czasie nieoznaczonym i przez kilka lat wciąż pustoszy pola. Rzeki obfitują w ryby; w nich się poławiają białuga, jesiotr, sterlet, sum, sądak, okuń, karp, karaś, szczupak i leszcz. Rybołówstwo stanowi znaczny puzemysł nadbrzeżnych mieszkańców. Flora jest bardzo rozmaitą i zawiera w sobie rośliny Austryi, Ukrainy i stepów z północy do morza Kaspijskiego przyległych. Mieszkańców w gubernii liczą około 1, 000, 000. Ludność stanowią Małorusy plemię najliczniejsze, Mołdawianie, Bulgarowie, Wielkorosyanie, Niemcy przybyli po większej części z Wirtembergii i wielkiego księstwa badeńskiego, Serbowie, Grecy i Żydzi 131, 916. Miasta, z wyjątkiem Odessy, Nikołajewa i Chersonu, nieludne i ubogie. Liczba miasteczek niewielka, a te nie są jeszcze urządzone należycie. Do najlepszych należy Sewerynówka. Hodowanie bydła szczególnie owiec, rolnictwo i handel stanowią główny przemysł mieszkańców. Rozwój rolnictwa, stosownie do własności gruntu, jest rozmaity. Na brzegach morza Czarnego aż do Dniestru, cała powierzchnia składa się z suchych i piaszczystych stepów, zupełnie do uprawy niezdatnych. Ale w miarę oddalania się od morza, żyzność się powiększa. W ogólności rolnictwo w powiatach północnych jest w stanie zadawalniającym, w części zaś południowej gubernii bardzo wiele do życzenia pozostawia. Koloniści zagraniczni sieją wyborny tytuń. Ogrodnictwo znaczne przynosi korzyści. Drzewa owocowe, melony, kukurydza i różne warzywa rosną wszędzie prawie. Miejscami napotkać można drzewa morwowe nad Dniestrem i winogrona. Jedwab wyrabia się w koloniach niemieckich, a winne latorośle hodują, szczególnie na futorach do Odesy należących i po niektórych koloniach niemieckich i bulgarskich, w powiatach odeskim i tyraspolskira. Lasy stanowią najuboższą gałąź gospodarstwa wiejskiego. Najpiękniejsze gaje znajdują się w powiecie aleksandryjskim Czarny las. Hodowanie bydła stanowi najgłówniejsze bogactwo mieszkańców. Na otwartych stepach pasie się mnóstwo owiec, koni i bydła; ale gałąź ta gospodarstwa wiejskiego nie wszędzie do stanu kwitnącego jest doprowadzona. Stadniny dość znaczne, ale odbyt na konie rok od roku trudniejszym się staje, cena się zniża i bardzo często stadniny do upadku się chylą. Pochodzi to ztąd po części, że rozmnożenie koni nad Donem znaczne przybrało rozmiary i za nizką cenę są sprzedawane. Konie tutejsze są bardzo silne. Bydło w znacznej ilości utrzymują właściciele ziemscy i rolnicy; odbyt na nie pewny zawsze, a ceny są dosyć stałe. Rasa chersońska, w wielu miejscowościach zmieszana z rasą węgierską, w ogóle zaś wielka I silna. Po niektórych gospodarstwach obywatelskich znajdują się bawoły. Owce, szczególniej w powiatach południowych, w znacznej są liczbie zwyczajne, cygajskie I hiszpańskie. Merynosów i metysów przeszło 60, 000 głów. Pszczolnictwo bardzo wielu zwolenników liczy w gubernii chersońskiej. Przemysł fabryczny małe uczynił postępy. Najwięcej ma powodzenia gorzelnictwo. Handel wewnętrzny skupia się na jarmarkach w Nowomirgorodzie, Elizabetgradzie, Wozniesieńsku, Chersonie i niektórych miasteczkach. Herb gubernii chersońskiej w złotem polu czarny orzeł dwugłowy z koroną, w prawej nodze trzymający gałązkę laurową, a w lewej płomień; na piersiach jego w złotej tarczy u góry wystawiony krzyż złoty z czterema promieniami. Najlepszy opis gub. chersońskiej jest Szmita w Materyałach dla geografii i statistiki Rossii Pet. 1863. Biskupstwo chersońskie katolickie istniało od r. 1847 do 1852, poczem przeniesione do Tyraspola ob. , zowie się dziś tyraspolskiem Artykuł napisany na podstawie Enc. Orgelbranda i najnowszych danych urzędowych. Chersonez, ob. Krym, Chersońszczyzna, cały nadmorski pas Noworossyi tak pospolicie nazywają. Chęcin, wieś nad rz. Nerem, pow. turecki, gm. Zelgoszcz, par. Grodzisko, utworzoną została z gruntów włościańskich odseparowanych od dóbr Zbylczyce. Składa się z osad mających po 15 morgów. Chętne przyjęcie 8eparacyi I załatwienie kwestyi służebnościowych przez włościan uwieczniono w nazwie miejscowości, oddanej im drogą zamiany. Chęciny, l. m. , pow. kielecki, byłe m. powiatowe województwa sandomierskiego, leży pod 50 48 szer. i 38 71 dług. , na wzniesieniu 861 stóp nad poziom morza, o 14 w. na połud. zach. od Kielc, przy drodze bitej do Jędrzejowa. Odl. od Warszawy 216 w. , od Radomia 66 w. Ch, posiadają obecnie kościół par. , magistrat, sąd pokoju okręgu II należący do zjazdu sędziów w Kielcach, wiezienie karne na 250 aresztantów, szkołę miejską jednoklasową i rzemieślniczo niedzielną i dom przytułku dla starców i kalek. Dochody kasy miejskiej w 1876 r. wynosiły 5406 rs. , rozchody 4597 rs. W r. 1827 r. było tu 244 dm. i 2558 mk. ; w 1860 roku Ch. liczyły 352 dm. i 4428 mk. ; w tej liczbie 3320 żydów. Obecnie 5200 mk. Cała pierwiastkowa historya Ch. odnosi się do zamku, na szczycie skały marmurowej zbudowanego, który odległej sięga starożytności. Była to bowiem w swoim czasie niezdobyta twierdza, w której skarby koronne chowano, tak była uważana za bezpieczną i silną. Władysław Łokietek, przygotowując się na otwartą i walną wojnę z krzyżakami w r. 1318, jeszcze przed swoją koronacyą skarby kościoła archidyecezyalnego z Gniezna do zamku chęcińskiego przeniósł, tak jak skarby koronne i znamiona królewskie z Gniezna do Krakowa. W r. 1331, kiedy tenże sam monarcha, gotując się do nowej wojny, chciał wprzód publiczne sprawy urządzić, zwołał na dzień św. Trójcy powszechne i wielkie wiece czyli sejm do Chęcin. Był to pierwszy zjazd wszystkich ziem małopolskich i wielkopolskich, na który wszyscy wojewodowie i kasztelanowie się zebrali. Z tego sejmu ogłoszono wielkorządcą wWielkiejpolsce królewicza Kazimierza. Ważną epokę w dziejach krajowych zajmuje sejm w Ch. odbyty, zwłaszcza gdy obradujący prosto z swoich krzeseł siedli na konie i udali się zaraz w pochód przeciw nieprzyjacielowi. Wszystkie te wypadki nie w samem mieście odbywały się, lecz na tutejszym zamku. Teraźniejsze bowiem Ch. najpodobniej wzrost swój od Kazimierza Wielkiego poczynają. Są także dowody, iż miasto to było jednem z pierwszych, co prawem niemieckiem rządziły się, gdy w przywileju z r. 1465 Kazimierz Jagiellończyk, po spaleniu tutejszych akt, odnowił te prawa, wspominając, iż takowe były oddawna Ch. nadane. Za panowania albowiem tego monarchy w tymże samym roku Ch. do szczętu się spaliły, a król im na sejmie w Kaliszu odnowił i potwierdził przywileje, Nastę Cherson Chersonez Chersońszczyzna Chęcin Chęciny