Czumakowanie stanowi dotąd znaczną gałęź przemysłu wielu mieszkańców. Co do handlu, gubernia charkowska, obszernością swoich obrotów, zajmuje bardzo ważne miejsce w Cesarstwie. Największy handel prowadzą kupcy charkowscy sumscy. Główne przedmioty handlu gubernii charkowskiej stanowią wełna, konie, zboże, wódka, bydło rogate, azowskie i dońskie ryby, kolonialne towary, bławatne, i różne produkta krajowe. Oprócz zwyczajnych targów w miastach i wsiach, w charkowskiej gubernii istnieje 288 jarmarków, na których obroty handlowe do 80, 000, 000 rubli dochodzą. Okrąg wojenny charkowski obejmuje 6 gubernij charkowską, kurską, orłowską, woroneską, pułtawską i czernihowską, razem 277, 550 w. kw. Według materyałów dostarczonych przez p. Adama Kosmowskiego i z Encyklopedyi Orgelbranda Charkowce, wieś, pow. nowogradwołyński, gmina Mszaniecka, włościan dusz 372, ziemi włośc. 1355 dz. ziemi dworskiej 1565 dz. ; wła sność Żurakowskich. L. R. Charkówka, wś, pow. humański, nad niewielką rzeczką, wpadającą do Tykicza. Mie szkańców 884, wyznania prawosł. Cerkiew parafialna. Ziemi 2499 dz. Należy do Kotowi cza. Zarząd gminny we wsi Kiszczyńcach, , poli cyjny w m. Talnem. KI. Przed. Charlejów, wś i folw. , pow. łukowski, gm. Serokomla, par. Łysobyki, sąd gm. okr. V w osadzie Adamów, st. poczt. w Kocku odl. w. 10, od Wieprza w. 4. W Oh. włościanie posiadają m. 857 osad 61, dymów 44, w na leżącym doń Ernestynowie morg. 152 osad i dymów 10, wieczysta dzierżawa w Ernesty nowie m. 90. Do dominium należy ziemi, or nej m. 600. łąk m. 182, lasu w r. 1873 morg. 458, nieużytki zajmują m. 15. Zabudowań folwarcznych drewnianych 15. W 1827 roku było tu 42 dm. , 373 mk; obecnie liczy 46 dm. i 443 mk. A. T. Charlejówka, wś, pow. skwirski, nad rz. Kamionką, wpadającą do Rostawicy, o 16 w. od m. Pawołoczy. Mieszk. 1366, wyznania prawosław. Cerkiew parafialna i szkółka. Zie mi 3281 dz. , wybornego czamoziemu. Należy do Szawrowa, Zarząd gminny w tejże wsi, policyjny w m. Pawołoczy. Kl. Przed. Charlęż, wś, pow. lubartowski, gm. Zawieprzyce, par. Bystrzyca. W 1827 r. było tu 36 dm. ,, 105 mk. Por. Byszów i Chabne. Charlotten niem. , ob. Szarłata, Szarłaty. Charlottenberg, burg, hof, thal niem. , bardzo wiele dóbr i folwarkow w Prusiech Wschodnich i Zachodnich nosi podobne nazwy. Są to po większej części osady nowe i albo wcale nazw miejscowych polskich nie mają, albo też W ustach ludu noszą tylko nazwy, które są Cha. mniej lub więcej udatnem spolszczeniem brzmienia nazw niemieckich Charlottenberg niem. , ob. Szywalska kolonia. Charlottenbrunn niem. , mko, pow. wałbrzyski, szczawy, kąpielowy zakład, śliczne okolice Charlottendorf niem. , 1. , kol, pow. prądnicki, par. Łącznik, ma 11 dm. , 84 m. rozl. 2. Ch. , kolonia, pow. pszczyński, założona 1770 r. na terytoryum dóbr Golasowice, o 3 mile od Pszczyny, w parafii Golasowice, ma 20 dm. , 166 m. roli ornej. Ludność przeważnie rękodzielnicza Charlottenfeld niem. , 1. kol. , pow. olesiński, par. Wielkie Borki, należy do wsi Ciorka. 2. Ch. , Oska Pila, ob. Osse. Charlottengrube niem. , kopalnia węgla we wsi Czernice, pow. rybnicki, wydaje do 400 tys. ton węgla rocznie Charlottenhof niem. , 1. kolonia górnicza, pow. bytomski, założona około 1820 roku przez Jana Porębskiego, ówczesnego dziedzica dóbr Świętochłowice, na terytoryum tych dóbr, dziś leży o pół kil. od Król. Huty, ma 44 dm. , 114 m. rozl. 2. C, ob. Gaj. Charlottenthal niem. , 1 mała wś, pow. kościerski, o pół mili od Kościerzyny, odłączona od Wójtostwa. 2. Ch. ob. Szarłata. Charlottenthal niem. , 1. albo Charlottenau, niem. , folw. należący do dóbr Miedary, pow. namysłowski. 2. Ch. , wś kol. , pow. namysłowski, pod Rychtalem, par. Wielki Buczek. 3. Ch. , ob. Klekotna. 4. Ch. , ob. Grabownica. Charlub, Charłupia, niem. Kartlup, olędry, pow. śremski, 15 dm. , 152 mk. , 24 ew. , 128 kat. , 46 analf. , st. poczt. Książ i gośc. o 5 kil. , st. kol. żel. Jarocin o 28 kil. M. St Charłupia, 1. mała, wś, nad rz. Wartą, pow. sieradzki, gm. Charłupia, par. Charłupia mała, leży o pół mili od Sieradza, przy trakcie prowadzącym do m. Warty. Posiada kościół par. drewniany i szkołę początkową. W 1827 roku było tu 26 dm. i 196 mk obecnie 474 mk. ; do dominium należy m. 725, t. j. ziemi ornej m. 277, łąk i pastwisk m. 411, ogrody zajmują m. 17, resztę różne nieużytki; gospodarzy rolnych 30, zagrodników 17, posiadają razem m. 153. Grunta faliste, gatunek ziemi glinkowatowapienny, warstwa dolna przepuszczalna. Od roku 1854 gospodarstwo 2po lowe, przy którem cała przestrzeń roli ornej corocznie się obsiewa. Rzeczka Mesznik, wpadająca do Warty, przerzyna łąki. Dwa stawy rybne, zabudowań dworskich 19. Niegdyś Ch. z granicznemi wioskami; Dzierlinem, Biskupicami i Wolą Dzierlińską należała do zamożnej rodziny Biskupskich. Po rozdziale tych majątków w XVII w. pomiędzy synów jednego z Biskupskich, Oh. przechodziła kolejno Cha. w ręce Walewskich, Zabłockich i Bemów. Erekcya tutejszego kościoła niewiadoma, gdyż podczas zdarzonego tu w 1698 r. pożaru wszystkie papiery spłonęły wraz z plebanią; jednakże jest pewną rzeczą, że już w 1540 r. była tutaj parana, gdyż właściwie w tym roku Jakub sufragan poznański dopełnił konsekracyi kościoła w Charłupi. Ten kościół, pod wezwaniem Wniebowzięcia N. . M. P. , wystawiony z drzewa w kształcie krzyża, w 1680 r. chojnie przez Walentego Witkowicza uposażony, przetrwał do 1765 r. , w którym Wojciech Walewski, ówczesny dziedzic, wybudował nowy drewniany. Na początku bieżącego stulecia popadła w wielkie opuszczenie z powodu że nie było wtedy w Charłupi stałych proboszczów, parafia była w Sieradzu; dopiero od 1841 r. podźwignięto kościół z upadku, opatrzono bogatemi darami i nadano mu tę postać, jaką dziś posiada. Jest to budynek niewielki, drewniany, ale wewnątz przedstawia się schludnie a nawet jak na wieś bogato. Obraz Wniebowzięcia N. M. P. , niegdyś zdobiący wielki ołtarz, malowany na drzewie na tle złotem, należy do ciekawszych zabytków sztuki średniowiecznej. Podobnież godną uwagi jest kamienna chrzcielnica, wykuta z jednego kamienia w 1538 r. przez niejakiego Gomulińskiego, który wyrzeźbił na niej herby, swój podpis i datę oraz napis literami gotyckiemi tej treści Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei jeżeli się kto nie odrodzi z wody i Bucha Św. nie wejdzie do królestwa niebieskiego. Dziś w wielkim ołtarzu mieści się cudowny obraz Najśw. M. P. z Dzieciątkiem Jezus na ręku, ściągający do Charłupi dwa razy do roku na Zielone Świątki i 8 września tysiączne tłumy pobożnych, przybywających tu z dalekich nawet okolic kraju i Szląska. Pod Charłupia M. za czasów drugiego najazdu Szwedów zajść musiała zacięta bitwa czy utarczka, skoro w niej zginął jakiś dowódzca szwedzki, któremu wojsko usypało kopiec dotąd istniejący dziś na nim stoi figura św. Jana; o tern świadczy i miejscowe podanie i dotąd znajdywane przy kopcu pieniążki rossyjskie z czasów Piotra W. W początkach bieżącego stulecia Ch. zasłynęła wyrobem piwa, poszukiwanego nawet w Warszawie. Trwało to do 1828 r. t. j. w czasie istnienia w Sieradzu fabryki sukna Gejera, której robotnicy niemcy dostarczali liczną i pewną klientelę; po spaleniu się i upadku fabryki sukna, upadła powoli i produkcya piwa. Rozległość Ch. M. przed uwłaszczeniem wynosiła włók 29 m. 10; gospodarzy było tu 30 i 16 komorników, którym tytułem uwłaszczenia dostało się ogółem włók 4 m. 20. Lasu nie ma wcale, i służebności ograniczają się do prawa pasania na pastwisku wspólnem, ale prócz tego Cha istnieje jeszcze służebność utrzymywania w dobrym stanie grobli i rowu prowadzącego wodę z Woli Dzierlińskiej przez Ch. do Dzierlina. Rzeczona służebność, w chwili rozdzielenia się tych majątków w. XVII w. powstała, dała powód do zaciętych i długo trwających procesów. Gleba ziemi jest pszenna lub żytnia I klasy, glinkowata, ale glina dla wielkiej ilości marglu do wypalania się nie nadaje. Od strony Woli Dzierlińskiej przeważa próchnica i spotykają się torfowiska, dotąd nie eksploatowane. Ale główne bogactwo Ch. stanowią łąki, zajmujące blisko połowę całego jej obszaru, leżące nad rz. Wartą i corocznemi jej wylewami zraszane. Par. Ch. dek. sieradzkiego 3150 dusz liczy. Gmina Oh. mała należy do sądu gm. okr. I we wsi Zapusta mała, st. p. w Sieradzu. Składa się z następujących miejscowości Biskupice, Charłupia mała, Dzierlin, Dzigorzew, Kościerzyn, Kowale, Łosienice, Piotrowice; kolonii Strumiany, pustkowia Utrata, wsi Wola Dzierlińska, pustkowia Zagórki, wsi Zapusta mała, Zapusta wielka, Zerosławice. Urząd wójta gm. Ch. mała mieści się we wsi Dzierlinie, odległej od m. pow. wiorst 4 i pół, od st. kol. żel. w Łodzi wiorst 63. Ogólna rozległość gminy wynosi mórg 7171, z tego znajduje się w posiadaniu dworów gruntów ornych morg. 2894, ogrodów 32, łąk 801, pastwisk 869, pod zabudowaniami 64, wody i drogi 123 razem 4783 morg. W posiadaniu włościan gruntów ornych 1832, ogrodów 52, łąk 314, pastwisk 51, pod zabudowaniami 119, wody i drogi 20 razem 2388 morg. Lasów w gminie całej niema. Grunta przeważnie żytnie, urodzajne, w niektórych miejscowościach pszenne, jak we wsiach Biskupice, Dzierlin, Piotrowice; gospodarstwa dworskie jakoteż i włościańskie zamożne, chów inwentarza zwyczajny, li tylko na miejscową potrzebę. Ludności w ogóle dusz 3583, w tern katolików męż. 1730, kob. 1796; ewang. m. 2, k. 6; izrael. m. 29, k. 20. Zajęcie ludności przeważnie rolnicze; z rzemieślników znajdują się tylko w niektórych wsiach szewcy i kowale; produkcya ich wszakże ograniczona, redukuje się do reparacyi narzędzi rolniczych lub grubszych wyrobów na miejscowe potrzeby. Z zakładów fabrycznych znajdują się we wsi Zapusta mała browar produkujący piwo zwyczajne i bawarskie do 100, 000 garncy rocznie, oraz młyny wodne i wiatraki. Kościół parafialny jeden we wsi Charłupi małej. Szkółek elementarnych dwie we wsi Biskupice i Charłupia mała. Oprócz podatków skarbowych, gmina opłaca rocznie na urząd wójta gminy rs. 767, na sąd gminny 253. 2. Ch. wielka, wś, pow. sieradzki, gm. Wróblew, par. Charłupia wielka, sąd gm. okr. I Zapusta mała, st. poczt. Sieradz; odl. od Kalisza w. 35, od Charkowce Charkowce Charkówka Charlejów Charlejówka Charlęż Charlotten Charlottenberg Cha Charlottenbrunn Charlottendorf Charlottenfeld Charlottengrube Charlottenhof Charlottenthal Charlub Charłupia