w 1 okręgu sądowym, ma szkółkę gminną. Gmina bytczańska składa się z 37 wiosek i liczy 1064 mk. płci męz. Al. Jel. Byteń, 1. wieś, pow. kowelski, gm. Hołoby. Własność Feliksa Czarneckiego a w małej części Chojeckiego i Bałkowskiego. Ziemi 1750 dz. , w tern dworskiej 1010 dz. , włośc. 740 dz. ; 50 dm. , 320 mk. Ziemia na pokładzie kredowym. Narzecze rusińskie. A. Br. 2. B. , miasteczko, pow. słonimski, dawniej w województwie nowogrodzkiem, nad rzeką Szczarą między lasami położone; o 165 w. od Grodna, o 28 od Słonima, o 20 od Żyrowic. Gniazdo dawnej rodziny Tryznów. Z tych Mikołaj Tryzna, podskarbi wielki litewski, testamentem swoim 30 lipca 1640 r. całą tę majętność klasztorowi bazylianów, fundacyi swoich przodków tu niegdyś istniejącemu, miał zapisać. Wszakże prawnuczka jego Szemiotówna z Tryznianki się rodząca, poszedłszy za Tyzenhauza, starostę dyamentowskiego, wytoczyła sprawę o dziedzictwo i długo bazylianów prawowała; nakoniec sukcesorowie jej, wyrokiem trybunalskim roku 1779, ostatecznie Byteń od bazylianów odebrali. Podług podań miejscowych następne zdarzenie miało dać powód do sprawy o Byteń i do jej wygrania. Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, modląc się raz w kościele w Nowogródku, siadł przypadkiem w ławce obok dewotki, śpiewającej z kantyczki pieśń Żyrowice, łask krynice, i zauważył, że dewotka jeden z dalszych wierszów tej pieśni Tu pau Tryzna, Cuda wyzna, Byteń na zakon daje, nie śpiewała na zakon, ale na zastaw. Uderzony tą odmianą wyrazów, zajrzał w kantyczkę i dostrzegłszy, że istotnie zastaw zamiast zakon było wydrukowane, zajął się poszukiwaniem przyczyny, zkąd ta różnica wyrazów pochodziła; jakoż miało się pokazać, że pierwsze wydania kantyczek miały zastaw w tej pieśni, co w następnych drukarnia żyrowicka przemieniła na zakon. Następne usilne szperania po archiwach miały przekonać Tyzenhauza, że początkowo Tryznowie nie na dziedzictwo, ale prawem zastawnem oddali Byteń bazylianom. Rozwinął się proces, skutkiem którego zakonnicy ci. pomienione dobra oddać byli zmuszeni. Około r. 1740 wyniesiony był ów klasztor na opactwo dla Szymona Jackiewicza Stawrowskiego, który słynąc wielką świątobliwością gdy nie chciał przyjąć ofiarowanego sobie dostojeństwa metropolity, skłoniony został do objęcia tu urzędu przełożonego, z tytułem opata; godność ta jednak razem ze śmiercią jego ustała. Byteń podczas srogiego spustoszenia Litwy w r. 1655 zniszczony i zrabowany został; cerkiew wielką wymurował tu między rokiem 1708 a 1710 Józef Piętkiewicz, przełożony klasztoru, która po kasacyi zakonu zajęta jest teraz na kościół prawosławny. B. ma 1926 mk. , t. j. 900 męż, 1026 kob. , w tern 1500 izr. R. 1858 było 975 mk. , i j. 509 izr. , 403 prawosł. , 63 kat. W B. jest zarząd policyjny pięciu gmin, dekanat prawosławny, przystań na rzece, jarmark w końcu czerwca. Byteń, Biten, ob. Bytyń. Bythin, ob. Bytyń. Bytków ob. Bitków. Bytków, niem. Bittkow, piorwotnie może Witków, wś, pow. bytomski, o milę od Król. Huty, w par. Michałkowice. Ma piękną owczarnię, piece wapienne, cynkowe, żelazne, i kopalnie węgla kamiennego. Bytkowo, 1. wś, pow. poznański, 4 dm. , 44 mk. , wszyscy kat. , 25 analf. 2. B. , dominium, pow. poznański, dawniej należało do dóbr Soboty; 6 dm. , 126 mk. , 13 ew. , 113 kat. , 61 analf. Si poczt. Rokietnica o 4 kil. , Poznań o 13 kil. Bobra te w roku 1879 nabył p. Cassius, Polak. Bytom, 1. niem. Beuthen, miasto powiatowe na Szląsku górnym, w regencyi opolskiej, nad strumieniem Bytomską wodą, dopływem Kłodnicy. Gdy Leszek Biały powtórnie wrócił na tron, Mieczysław Stary wystawił tutaj zamek r. 1200, a osadziwszy go ludem swoim, całą okolicę niepokoił. Sławne jest traktatem, między Kazimierzem Jagiellończykiem, królem polskim, i Jerzym Podjebradem, królem czeskim r. 1460. Także ugodą zawartą r. 1589 na polu między tern miastem a Bendzinem. W okolicy tutejszej miały być dawniej kopalnie ołowiu i srebra, co mieszkańców bogatymi czyniło, i z tego powodu, jak pisze Długosz, hardzi i zuchwali, popełnili srogie zabójstwo r. 1367 na Piotrze z Koźla, plebanie swoim; gdy bowiem tenże wzywany na obrady miejskie, uraził się że go nie przez znaczniejszego delegata, lecz przez woźnego wołano, rozkazał Mikołajowi z Pleskowicz kaznodziei iść z Najświętszym Sakramentem do ratusza. Ten, przybywszy na miejsce, oddarł część komży i zasławszy nią stół, postawił na niej monstrancyą i wnet znowu ją do kościoła odniósł; obrażeni tern magistranci, za przywództwem niejakiego Lorenza rzeźnika, porwali z plebanii księży i w stawie przyległym utopili. Za tę zbrodnię Floryan, biskup krakowski, rzucił klątwę na magistrat, z której po dwóch zaledwie latach, karą pieniężną i fundacyą ołtarza, miasto oczyścić się zdołało. Długosz powiada, że od tego czasu bogate na tern miejscu kopalnie kruszców zniknęły. Naruszewicz atoli dobrze rzecz tę wyjaśnia, że mieszczanie, wypróżniwszy swe dostatki na sprawę, toczoną przed stolicą apostolską w Avignonie, zubożeli i przestali dobywania kruszców. Po siedmioletniej wojnie, miasto przeszło pod panowanie pruskie i dźwignęło się z upadku. B. leży o 6 kil od Królewskiej Huty, o 8 od Czeladzi, o 19 kil od Gliwic, o 66 kil. od Dziedzic, o 97 kil. od Opola i o 187 kil. od Wrocławia. Tu się krzyżują drogi żelazne Górnoszląska z linią Prawego Brzegu Odry. W pobliżu B. są źródła małej Kocawy. W okolicy 28 hut cynkowych produkeya 1871 r. 3, 734, 144 tal. ; w Hucie Królewskiej i w Laurahucie największe szląskie huty żelaza a wszędzie dokoła nieprzebrane kopalnie węgla kamiennego. Miasto B. miało 1875 r. 19384 mk. , przeważnie niemców. Teraz liczba ta musi być znacznie większą a ma jeszcze wzrosnąć przez wcielenie do miasta gminy Rossberg. Jest tu gimnazyum katolickie, szkoła rzemieślnicza, 3 kościoły katol. parafialny architektury ostrołukowej; teraz buduje się nowy św. Małgorzaty; od 1836 kościół paraf. ewang. ; piękna bóżnica nowa; kilka gmachów bardzo ładnych, liczne hotele, 5 jarmarków na rok. Rynek wzniesiony o 871 stóp par. n. p. m. W B. wychodzą dwie gazety polskie Gazeta GórnoSzląska i Postęp rolniczy i jedna niemiecka. Jest też tu Polskie kółko włościańskie i Centralne towarzystwo gospodarcze. Największą zasługę krzewienia polskości w tym powiecie i paru sąsiednich mają redaktorowie dwu pism wymienionych bracia Przyniczyńscy Stanisław rolnik i Franciszek ksiądz. Parafia katolicka B. dek. bytomskiego liczyła 1870 r. 12998 kat. , 2221 ewang. , 1201 izr. , 5 dysydentów. Dekanat bytomski dyecezyi wrocławskiej składa się z 9 parafij Antonienhütte, Bielszowice, Biskupice, Bytom, Godullahütte, Kochlowice, Michałkowice, Mikulczyce, Siemianowice, i liczył 1870 roku 50028 kat. , 3667 ew. , 1993 izr. , 5 dysydentów. Język kościelny wyłącznie polski. Powiat bytomski obejmował do r. 1873 powierzchni 13 i pół mil kw. , miał 145, 000 mk. i 14269 dm. Od r. 1873 podzielony na pow. bytomski, tarnowicki, katowicki i zabrzecki. Obecnie więc pow. bytomski ma tylko 2, 25 mil kw. , ale posiada 82164 mk. t. j. przeszło 37, 000 mk. na milę kw. zaludnienie w całym Szląsku najgęstsze. Religia przeważnie katolicka, język przeważnie polski. Według statystyki urzędowej 75 Polaków, według dra Szymańskiego 79. Główne zajęcie górnictwo i hutnictwo. Koleje żelazne parowe i konne gęstą siecią pokrywają ten powiat. B. zwany też Bitom lub B. wyższy, tworzył w 2 połowie XIII w. osobne księstwo piastowskie, które mniej więcej obejmowało dzisiejsze okolice bytomskie, kozielskie aż po oświęcimskie. 2. B. niższy, niem. Beuthen am Oder, miasto szląskie w regencyi lignickiej nad Odrą, 4 mile od Głogowa, z zamkiem niegdyś wielce obronnym, wodą otoczonym, przez Henryka cesarza r. 1109 dobywanym, który, wytrzymawszy kilka wycieczek Polaków, od oblężenia odstąpić musiał. Roku 1158 Polacy toż miasto spa lili, obawiając się, aby nie wpadło w moc Fry deryka cesarza. Roku 1251 zamek przekopa mi, murem i wieżami warownemi wzmocniony został. Jeszcze r. 1477 oblegał go Jan książe Zaganu, lecz później zrujnowany; a w XVI w. na górze, na której ów zamek niegdyś się wznosił, dziedzic miejsca tego winnicę założył. Mieszkańcy także, których domy za czasów dawnych wojen spalone zostały, na dzisiejsze przenieśli się miejsce, tak iż wzgórze dawnego zamku całkiem od miasta jest odosobnione. Sławne tu było w dawnych czasach gimna zyum roku 1609, przez Jerzego hrabiego Schönaich uposażone, lecz już w r. 1629 upa dło. Dziś Bytom ten ma 3, 860 mk. , 2 kościoły, szkołę, szpital, liczne winnice, 4 jarmarki, młyn. Por. Budysa i Carolath. F. S. Bytomska woda, Beuthener Wasser, ob. Bytom i Kłodnica Bytomsko inaczej Bytomska, wieś, pow. bocheński, o 23 kil. od Bochni, 2 mile od Wiśnicza, o 2 3 4 mili od Limanowy odległa, leży pomiędzy górami, podgórze Tatr stanowiącemi. Według ostatniego spisu ludności B. liczy 380 mk, , przeważnie rolnictwu oddanych, nie posiada żadnej szkoły miejscowej, lecz posyła swoje dzieci do szkoły w Rzegocinie, około 1 4 mili odległej, przyczyniając się w części do uposażenia nauczyciela tamże. Obszar cały tej wsi wynosi 974 m. , z których dwór zajmuje przeszło 300 morgów. Mieszkańcy przeważnie trudnią się rolnictwem, hodowaniem lnu i tkaniem płótna a zamożniejsi handlem wołmi. Prócz jednej rodziny arendarza Izraelskiej, wszyscy są religii rzym. kat. i polakami i należą do kościoła parafialnego w Rzegocinie, gdzie także i poczta się znajduje. Według zapisek Tabuli krajowej lwowskiej B. należało aż po koniec ośmnastego wieku do klucza dóbr Wiśnicz, którego właścicielem był podtenczas Stanisław ks. Lubomirski; po jego śmierci wskutek działu familijnego stała się właścicielką połowy klucza tego Konstancya z książąt Lubomirskich hrabina Rzewuska a w roku 1819 figuruje już taż sama jako jedyna właścicielka dóbr Łąkta górna, Kunica i Bytomsko, i jako spółwłaścicielka zamku na Wiśniczu, W roku 1822 ogłoszono sądownie upadłość majątkową tejże hrabiny Rzewuskiej, wskutek czego Wincenty Skrzyński nabył te dobra Łąkta górna, Kunica i Bytomsko na publicznej licytacyi w roku 1825. Następnie wskutek działu familijnego przechodzą te dobra w roku 1843 na Ludwika Skrzyńskiego, od którego takowe w roku 1845 nabywa Adelaida ks. Ponińska, ur. hrab. Dohna. W r. 1866 nabywają drogą kupna dobra Łąkta górna, Kunica i Bytomsko Feliks i Wiktorya Armatowicze i są do dzisiejszego dnia tychże wła Byteń Byteń Bythin Bytków Bytkowo Bytom Bytomska Bytomsko