Kiełczewskich, gdy się dwaj bracia na podział majątku zgodzić nie chcieli i każdy z nich pragnął zamek posiadać, podzielono się tą budowlą I odtąd każda jej połowa oddzielnego doświadczała losu. Wschodnia dająca widok na dolinę Bystrzycy, wcześnie opuszczona, z czasem poszła w ruinę, obe cnie odnowił ją p. Stelmasiewicz. Zachodnia, na równinie położona, ciągle prawie mając mieszkańców, utrzymywana była w porządku, ale przerabiana stopniowo, straciła swą pierwotną postać. Br. Ch. Bystrzyca, od 1865 r. Bystrica, mko powiatu wilejskiego, na lewym brzegu rzeki Wilii, o 38 w. od Wilna, o 14 od Wornian, najbliższej stacyi pocztowej, o 377 wiorst od źródeł Wilii, 4 stanu policyjnego i 4 ucząstku święciańskiego IV okręgu sądowego, posiada zarząd włość, gm. , 103 mk. , szkółkę wiejską i kościół paraf. prawosławny, murowany przez Zygmunta I w 1523 r. , przyłączony z probostwem do fundowanej przez niej go sufraganii wileńskiej; w 1760 r. wymurowany z tytułem Podwyższenia św. Krzyża, w 1865 przerobiony na cerkiew prawosławną. B. podług Stryjkowskiego i Kojałowicza była pierwszą stolicą wielkich ks. lit. Parafia B. Szumskiego błahoczynija dek. liczy obecnie parafian prawosławnych mężczyzn 519, kobiet 509 dusz a do 1865 była parafią klasy 5 dek. wileńskiego, posiadała w swym obrębie kaplicę Wojdaciszki i liczyła 2304 par. , teraz rozdzielonych między sąsiednie parafie wornianską, bujwidzką i ławaryską. Włościańska gmina bystrzycka dzieli się na 5 wiejskich okręgów i liczy w ogóle włościan 5098 osób w 136 wsiach, zawierających 783 domów. B. była niegdyś starostwem i w XVIII w. płaciła 1785 złp. kwarty przez długi czas w ręku Brzostowskich. Dziś B. jest własnością miejscowej cerkwi i włościan. W pobliżu, niedaleko zaścianka rządowego Linomargi, nader stroma góra z okopami, zwana Zamkowszczyzna, śród lasu. Gmina B. liczy 5 okręgów wiejskich 1 Bystrzyca, 1 Rubno, 3 Bujwidy, 4 Rycienie, 5 Preny. Okrąg wiejski B. w gminie B. liczy następujące wsie Kowalówka, Tartak; zaścianki Symoniczki, Burbliszki, Powoksza, Zybniszki, Auksztajcie, Linomargi, Raudy, Zamkowszyzna, Rudziszki, Kłaniszki, Paluniszki, Sienakły, Rudziszki, Ignacowo dziś inaczej Wozdwiżenskoje zwane, Milguniszki, Łosze, Żorniele, Folwarki, Juchniszki, Piotrowszczyzna, Rawy. J. W. 2. B. , wś z zarządem gmin. w środku pow. słuckiego, niedaleko miasteczka Romanowa, nad rz. Moroczem, w 2 okręgu sądowym, w 3 stanie policyjnym kopylskim. Gmina bystrzycka składa się z 19 wiosek i liczy 2698 mk. płci męz, Al. Jel. 3. B. , wś rząd. , pow. uszycki, gm. Osłamów, ma 124 dusz męz. , 251 dz. ziemi włośc. Wieś ta była darowaną klaszto rowi franciszkanów w Kamieńcu przez Zofią ze Żmiechowskich Tyszkiewiczową, wojewo dzinę trocką. Dr, M. Bystrzyca, 1. wieś, pow. drohobycki, o 11 kil od st. p. Podbusz. Przestrzeń posiadłości większej roli ornej 6, łąk i ogr. 45, past. 3, lasu 720; posiadł. mniej. roli ornej 707, łąk i ogr. 319, past. 376, lasu 128 m. Ludn. rz. kat. 32, gr. kat. 503, izrael. 14 razem 549. Należy do rz. kat. parafii w Podbużu; gr. kat. par. ma w miejsca, która należy do dekanatu starosamborskiego. Właściciel większej posiadłości Towarzystwo przemysłowe dla produktów leśnych w Wiedniu. 2. B. , dolna i górna, wieś, pow. ropczycki, 1439 m. rozl. , w tern 988 m. roli ornej, 104 domów, 660 mk. ; parafia w Nockowy, położenie górzyste, 12 kil od Sędziszowa. Bystrzyca, niem. Bystritz, Bistritz, Bistrzitz, wieś, pow. jabłonkowski na Szlązku austr. , rozl. morg. 2792, ludności 1745. Ma parafią ewang. od r. 1782, która liczy 7000 wier nych w samym B. 1600; ma też filią par. kat. Wędrynia, st. p. i szkołę ludową prywatną. W B. jest st. dr. żel. koszyckobogumińskiej, między Jabłonkowem a Trzyńcem, o 46 kil. od Bogumina, o 15 od Cieszyna. F. S. Bystrzyca, niem. Habelschwerdt, m. pow, w reg. wrocławskiej, o 2 m. na płd. od Kładzka, pod 50 17 40 sz. płn. i 34 20 5 dług. wsch. , między rz. Nissą i Bystrzycą; miasto prawie wyłącznie katolickie, otoczone murem; ma 2 kościoły katolickie, 1 ewangelicki od roku 1822. Miasto rękodzielnicze. Trzy jarmarki. Bystrzyca, ob. Bańska Bystrzyca. Bystrzyca, 1. rzeka, bierze początek ze źródeł we wsi Sulów, w pow, janowskim. Płynie ku półn. przez wsie Zakrzówek i Bystrzyca, Kiełczewice, Strzyżowice, Bystrzyca, Piotrowice, Osmolice, Żabia Wola, Prawdniki, Zemborzyce, Wrotków, Bury, miasto Lublin, pod wsią Tatary, folwarkiem Ponikwody, wsiami Hajdowo, Jakubowice Murowane, Długie, Turka, Sobianowice, Bystrzyca, Charlęż i pod wsią Spiczyn wpada do rzeki Wieprz z lewego jej brzegu. Źródła B. są dosyć obfite; w dalszym biegu, przyjmując wody różnych źródeł, strumieni i rzeczek, staje się ona dosyć znaczną. Bo wsi Bystrzycy płynie niziną szeroką na 180 sążni. Od Osmolic nizina ta rozszerza się i aż do samego ujścia rzeki, szeroka jest na 370 sążni; brzegi rzeki są strome, stałe, suche, wznoszące się na 3 do 4 stóp nad średni stan wody; dno rzeki piaszczyste. Nizina po największej cześci torfowa, w wielu miejscach rozbłocona, a to głównie z powodu podniesienia wody na młyny. Pola orne i lasy z obu stron niziny są wyniesione nad jej poziom na 20 do 40 stóp i mają wszędzie grunt gliniasty. Całkowita długość rzeki w rozwinięciu, wynosi 8 i pół mili; średnia szerokość od źródła aż do wsi Osmolic sążni 2, głębokość nieco więcej nad stopę; od Osmolic do ujścia średnia szerokość sążni 8, a przy ujściu 10; średnia głębokość stóp 2. Ponieważ rzeka płynie śród wzgórzystej okolicy, wylewa więc tylko w roztopach, tudzież po raptownych lub kilkodniowych ulewnych deszczach; wtedy woda wznosi się na stóp 6 nad stan zwykły j i całą nizinę łączną zatapia. Na zimę woda zamarza tylko na stawach i w miejscach gdzie są płaskie lądy i większa szerokość rzeki. Do Bystrzycy wpadają 1 pod wsią Bystrzycą z prawej strumień bez nazwiska, który wypływa w okolicy wzgórzystej wsi Rudnik, w powiecie zamojskim, z parowu głębokiego na stóp 20; płynie on kręto parowem w długości mili, ze spadkiem na jedne wiorstę stóp 4, w gruntach gliniastych; 2 rzeka Bychawka, Koza albo Samica; 3 pod wsią Krężnicą Jarą, z lewej strony strumień bez nazwiska, którego źródło i bieg są następujące pod wsią Jaroszewicami, w okolicy wzgórzystej, poniżej miasta Bełżyc, schodzą się trzy strumienie jeden mający swój początek ze źródeł o pół mili pod Bełżycami, drugi płynący przez miasto Bełżyce od Krężnicy Okrągłej o 3 4 mili, a trzeci biorący początek o pół mili w parowie wsi Matczyna. Po takiem połączeniu powstały ztąd strumień przepływa około wsi Jaroszewice, Babin, Strzeszkowice i przebiegłszy 1 3 4 mili uchodzi do Bystrzycy pod wspomnioną wsią Krężnica Jara. W każdej z pięciu wymienionych wsi znajdują się młyny. Długość strumienia około 2 i pół mili, spadek na wiorstę stóp 2 1 3. Średnia szerokość stóp 8, głębokość w stanie zwykłym cali 9, brzegi strome, wysokie na 2 do 3 stóp; średnia szerokość niziny sążni 180, pola za nią wzniesione na stóp 30. Nizina w ogólności sucha, rozbłocona tylko powyżej stawów, utworzonych przez podniesienie wody dla młynów. Przybory wody bywają raptowne w czasie roztopów śniegowych i ulewnych deszczów, lecz wkrótce opadają. Naprzeciw wsi Krężnicy Jarej do strumienia tego wpada z prawej strony inny mały strumień, długi pół mili, biorący swój początek ze źródeł w gruncie wzgórzystym, pod wsią Niedrzwica Duża. 4 rzeka Czerniejówka; 5 rzeka Czechówka; 6 strumień pod wsią Jakubowice Murowane. Ten ma początek w parowie, głębokim stóp 40 a szerokim średnio na sążni 20, ze źródeł pod osadą Budnik; długi pół mili, szeroki stóp 4, kręty, koryto gliniaste; 8 rzeczka Dyrka. 2. B. , rzeka. Pod wsią Lisikierz, w pow. łukowskim, wypływa z błot strumień Wilkojatka, i pod tern nazwiskiem dochodzi do wsi Świderki; od niej płynie około wsi Wolka Domaszewska, Zofibór, Setki, Sobole, pod nazwą Świder; dalej do piero przyjmuje nazwę Bystrzyca, płynie pod wsiami Rozwadów, Ulan, Wola Chomejowa, Krassów, Olszewnica, Wola Osowińska, Osowno, Borki, rozgranicza dobra Wrzosów od dóbr Tchórzewek i nakoniec powyżej wsi Tchórzew wpada do rzeki Tyśmienicy, a z nią do Wieprza. Od początku swego aż do wsi Wola Chomejowa płynie prawie wprost na wschód odtąd zmienia kierunek na wschodniopołudniowy. Powyżej wsi Wola Osowińska przyjmuje w siebie z prawej strony rzeczkę Bystrzycę małą, zwaną także Białowoda, któ ra bierze początek na gruntach wsi Radoryż, w pow. łukowskim; płynie na wschód około wsi Cissownik, Ruda, Wólka Radoryska, Krzywda, Burzec, Wojcieszków, Wola By strzycka, Wola Bobrowa, Oszczepalin. Dłu gość Bystrzycy mii 13, szerokość przy począ tku stóp 4, pod Staninem 6, Sarnowem i Świderkami 12, Ułanem 18, przy ujściu 24; głębo kość stóp 5 do 6, bieg wody regularny. Oko lice tej rzeki mają grunta urodzajne, złożone z próchnicy i części glinki; lądy nadbrzeżne płaskie, znacznie wyniesione nad powierzchnię wody; zalewy wiosenne nie dochodzą dalej jak na pół wiorsty, są krótko trwałe, nie zrządza ją szkód; owszem przyczyniają się do użyznienia łąk, których nad rzeką tą znaczna znajduje się obfitość. 3. B. , rzeka, lewy dopływ Pro sny, w W. ks. P. Br. Ch. Bystrzyca, Bystrym, Bystryjówka ob. Bystrzyca, 1. prawy dopływ Dniestru. Jestto ostatnia rzeka, która z pod Beskidu le sistego do Dniestru płynie; również jest ostatnią większą rzeką, którą na górnym biegu Dniestr od pr. brz. ze sobą zabiera, i na niej kończy się górny bieg jego. Powstaje z połą czenia dwóch Bystrzyc Sołotwińskiej i Nadworniańskiej. Obie łączą się poniżej Stani sławowa a połączony potok, niespełna 16 kil. długi, poniżej Jezupola uchodzi do Dniestru. Bystrzyca Sołotwińska wypływa na samej granicy Galicyi i Węgier, z popod głównego grzbietu Beskidu lesistego, w obr. gm. Porohów w pow. bohorodczańskim, na granicy tegoż pow. z pow. kałuskim na połoninie By strą zwanej 1426 m. , między stokami skali stego działu beskidzkiego, zwanego Sewulą czyli Sywulą 1818 m. i działu Negrową zwanego. Z połoniny tej śliczny rozpościera się widok. Od południa nad doliną bystrzycka wznoszą się łagodnie Nęgrowa i Bojaryn 1679 m. wysoko w krainę kosodrzewu, a od południowego zachodu, równolegle do skalistego grzbietu Sewuli, po nad łomnicką doliną, rozpo ścierają się dzikie, prawie na milę długie Gor gany, z najwyższym szczytem 1611 m. W kie Bystrzyca Bystrzyca