dość schludne. Liczne wioski I folwarki przytykające tuż do osady i należące przedtem do dóbr bychawskich dają B. pozór większej roz ległości. Grunta osady w większej części ma ją spód przepuszczalny, miejscami spód wa pienny i sapowaty, przy nawozie obfity plon dają; mieszczanie posiadają łąk i. lasu około 850 morg. , otrzymanych w zamian serwitutów, oraz dostateczne pastwiska. Z dochodów go towych zbyt szczupłe fundusze na utrzymanie porządku w osadzie pozostały. Na szpital miejscowy jest wyznaczony plac, oddawna wyczekujący fundatora; ubodzy i kaleki wraz z organistą mieszczą się tymczasowo w ciasnej walącej się lepiance. Początek Bychawy czyli Kletna sięga r. 1537, w którym Zygmunt I siary, oceniając usługi Mikołaja na Pilczu, kasztelana lwowskiego i dziedzica na Bycha wie, aryanina, pozwolił na założenie miasta na miejscu wsi Bychawa, pod imieniem Kletchno Pilecki lub Pilczynski, jak go w daw nych aktach różnie piszą, wzniósł pod miastem zamek i on zapewne jednocześnie z miastem, budując 101 domów dla mieszczan, był funda torem miejscowego kościoła, R. 1639 król Władysław IV prerogatywy miasta potwier dza. W 1560 r. odbywały się tu dwa syno dy kalwińskie, na których traktowano o środ kach szerzenia reformacyi między ludem wiej skim. W drugim synodzie brał udział 18letni podówczas Jan Zamojski, jadący na nauki do Włoch. Władysław IV udzielił zarazem przy wilej na 11 jarmarków. Następnie dobra B. były w posiadaniu Myszkowskich, po tych najdłużej zostawały w ręku Stoińskich, dalej właścicielem w r. 1787 był Stecki, w r. 1802 Karol hr. Scypio, po którym kupił na licytacyi Łaniewski; od tego przeszły do marszałka Wincentego Sarneckiego, po którym dziedzi czył syn Zygmunt, który w roku 1869 sprze dał Bychawę Adamowi Duniewskiemu. B. była miejscem urodzenia Fr. Maks. Sobieszczańskiego, znanego badacza dziejów Warsza wy i archeologa. Par. B. dek. lubelskiego 4642 dusz liczy. Gmina B. należy do s. gm. okr. II w os. Bychawa, st. poczt. w Lublinie. Lu dność 4525. Zarząd gminny w Bychawie; w skład gminy wchodzą os. Bychawa, wsie Gałęzowska wola z folw. ; Gałęzów z folw. , Zaraszów z folw. , Ossowa z fol. , Ossowska Wólka z folw. , Podzamcze folw. , Gradzany, Zadubie, Mała wola, Zdrapy, Bychawska wola z folw. , Olszowiec, B. proboszczowska, Leśni czówka z folw. , Ogrodziska kol. , Marysin fol, Józefów folw. , Wincentówek folw. , Rogalec osada. Ad. Sip. i Ad. Dun. Bychawka, wś, pow. lubelski, gm. Piotrowice, par. Bychawka, odl. o 18 w. od Lublina na połud. , graniczy z Bychawka. Leży w malowniczej i rozległej dolinie i piękny przedstawia widok śród ogrodów i łąk, które przerzyna rzeczka B. płynąca od Bychawy, B. posiada kościół parafialny. Według wizyt biskupich B. od 14 w. do końca 16 była w posiadaniu jednych dziedziców niepodzielną. R. 1332 r. właścicielem jej był Eliasz, fundator kościoła. W 1513 r. Jan Stanisław Przedbór zwany Bychawski, r. 1558 Jan Jakób i Stanisław Bychawscy dziedzice na Bychawce. Przy końcu wieku 16 B. podzieloną została na trzy części lit. A. , B. , C. i do dziś należy do trzech właścicieli. Część jednak największa lit. B. , położona na południe i granicząca z Bychawą, jeszcze do połowy wieku 17 należała do Bychawskioh. Roku 1629 był właścicielem Seweryn Bychawski; po nim ciągle się zmieniali właściciele. Od r. 1805 do 1834 posiadał B. hr, Karol Scypio, którego marnotrawne gospodarstwo dało powód do znanego epigramatu o dwóch Scypionach, z których Jeden zburzył Kartaginę a drugi Bychawę. Po Scypionie B. była sprzedaną przez publiczną licytacyą. Ta część B. , oznaczona lii B. , zajmuje obszaru ziemi ornej przeważnie gleby pszennej morg. 1100, łąk 50, lasu 200, liczy 29 dm. i 336 mk. Włościanie mają po 16 morg. ziemi i po jednej mordze łąki; należy do nich ziemi ornej gleby żytniej morg. 464, łąk 29. B. lii A. Radkowem także zwana posiada młyn cylindrowy o dwóch kamieniach francuzkich, sadzawkę rybną, ziemi ornej gleby w połowie pszennej morg, 400, łąk 36, lasu 160. Włościanie, których dusz 147, domów 18, posiadają ziemi ornej morgów 175, łąki morg. 6. B. lit. 0. , położona na wschód a granicząca z Jabłonną, od r, 1613 do naszych czasów należała do Gruszeckich. Fol. lii C. zajmuje ziemi ornej gleby w połowie pszennej morg, 180, łąk 17, lasu 30. Włościanie, których dusz 127, dm. 14, posiadają ziemi ornej morg. 139, łąk 12. W całej B. łąki przeważnie mokre, gospodarstwo prowadzone systemem dawnym, trzy polowym. Ogólna ludność B. wynosi 664 dusz, wszyscy wyznania rzymskokatolickiego. Młyny arendują żydzi. Kościół parafialny murowany pod wezwaniem Wszystkich Świętych był fundowany r, 1332 przez Eliasza, dziedzica na Bychawce, i przez tegoż uposażony. Kościół pierwotnej fundacji został zniszczony. Roku 1781 już był kościół drewniany stary, chylący się do upadku a r. 1802 zapieczętowany z obawy zawalenia się. Nabożeństwo odprawiano w zakrystyi, nieco lepszej od zapieczętowanego kościoła. Kosztowności, jakie posiadał ówczesny kościół, mianowicie srebrna sukienka na obrazie Matki Boskiej i inne srebrne naczynia zostały zabrane w r. 1794. Roku 1797 kosztem Krystyny z Suchodolskich Gruszeckiej, Tomickiej, Babickiej I innych niewymienionych z nazwiska osób rozpoczęto budować kościół nowy, murowany w połowie z cegły, długości łokci 36, szerokości łokci 18 mający a ukończono r 1816 staraniem ówczesnego proboszcza księdza Jakóba Żuczkowskiego i Kaspra Gruszeckiego kollatora, dziedzica wsi Wierciszów i Bychawka lit. C. Gdy r. 1840 został proboszczem śp. ks. Walenty Ba ranowski, późniejszy biskup lubelski, dla ko ścioła i parafii w Bychawce nastały świetniejsze czasy. Ks. Baranowski nader gorliwie zajął się restauracyą i upiększeniem kościoła, przy pomocy ówczesnych parafian, nadto cmentarze kościelny i grzebalny opodal stojący kamien nym murem otoczył. Dzwonnicę kamienną wystawił w miejsce dawnej drewnianej; nare szcie plebanią murowaną z kamienia z suterenami i szkółką także murowaną z kamienia wysta wił. Szkoła ta uposażoną była przez Józefa Ciołek Poniatowskiego, właściciela wsi Tu szów, funduszem w Banku lokowanym w kwo cie rs. 3802, od której procent rs. 152 pobiera nauczyciel. Roku 1857 ks. Baranowski, jako sufragan lubelski a proboszcz w Bychawce, kościół swój odnowiony we wszystkie potrze by opatrzony poświęcił. Roku 1873 kościół w B. , potrzebujący nowej restauracyi, stara niem obecnego proboszcza ks. Euzebiusza War szawskiego a znacznym kosztem Romana Kozaryna, parafianina, dziedzica Jabłonny, z po mocą innych obywateli i włościan w parafii został wyrestaurowany, odświeżony, blachą żelazną pokryty i nową wieżą ozdobiony, Ha cmentarzu grzebalnym znajduje się kaplica w stylu ostrołukowym, murowana r. 1848, hr. Stadnickich, w której sklepach są groby familii Stadnickich. Na cmentarzu tutejszym pocho wany został Kajetan Kożmian, kasztelan, autor Ziemiaństwa i Stefana Czarnieckie go, zmarły w 1856 r. Do par. B. oprócz Bychawki należą wsie Wierciszów, Ossowa, Tu szów, Iżyce, Piotrowice, Bystrzyca i Jabłonna, na polach której są krzaczki, miejsce choinką zarosłe, Boże miłosierdzie zwane, przez lud za miejsce cudowne uważane, gdzie od dawna na Wniebowstąpienie Bańskie kompaniami o mil kilka gromadzi się lud, modli się pod krzyżem i ziemią, jakby cudowną, rany i chore części ciała okłada. Od dawna właściciele Jabłonny starali się u władzy duchownej o po zwolenie postawienia kaplicy w krzaczkach, na co nie zezwolono. Par. B. dek. lubelskiego liczy 2821 dusz. W B. przebywał często zna ny astronom Jan Baranowski i w Bibl. Warsz. z r. 1846 i 49 ogłaszał Tabelle ruchu ptastwa, uważanego w Bychawce w latach 1845 i 1848. E. W. Bychawka, Koza, Samica, rzeka. Poczyna się pod Nową wsią, pow. krasnostawski, płynie na zachód do Martynówki, poczem zaraz uchodzi w pow. lubelski i płynie ku północy przez Wolę Gałęzowską, Gałęzów, Bychawę, Bychawkę i pod Osmolicami wpada z prawego brzegu do Bystrzycy. Długa 18 wiorst. Pod j Bychawą przyjmuje z prawego brzegu Kosarza. Miejscowa ludność uważa B. za połączenie rz Kosarza i Gałęzówki, które dopiero od wsi Bychawki przybierają to miano. Dolina tej rzeczki ma brzegi wzgórzyste i bardzo malownicze. Bychawszczyzna, wś i folw. , pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 34 w. Liczy 9 dm. , 77 mk. Bychlew, wś, pow. łaski, gm. Widzów, par. Pabianice. Leży na drodze z Pabianic do Wadlewa. W 1827 r. było tu 34 dm. i 239 mk. , obecnie liczy 69 dm. i 600 mk. Bychów, 1, B. , zwany też Stary Bychów, m. pow. gubernii mohilewskiej, na prawym, wyniosłym brzegu Dniepru, przy ujściu rz. Mokranki. Ma 7000 mk. , w 1860 r. 6372 mk. , w tern 3294 izr. , 700 dm. Do miasta należy 3820 dz. gruntu. Pod względem handlowym miasto małego znaczenia, prowadzi jednakże handel zbożem, konopiami, lnem, miodem, wo skiem i drzewem. Dwa jarmarki do roku. Z fabryk dystylarnie spirytusu. Kilka cerkwi, synagoga, 10 szkół żydowskich. Własność niegdyś rodziny Chodkiewiczów, potem do r. 1831 Sapiehów. Parafia katol. B. 1453 dusz liczy. Kościół katolicki murowany pod wezw. Kiep. Pocz. N. M. P. , zbudowany 1765 r. przez Sapiehów, na miejscu drewnianego, wzniesio nego 1619 r. kosztem J. K. Chodkiewicza. Nc cmentarzu kaplica. Powiat bychowski, urzędownie zwany starobychowskim, graniczy na półn. z mohilewskim i czausowskim, na za chód z bobrujskim. Rozl. zajmuje 4106 w. kw. Roli ornej przeszło 100 tys. dzies. , lasu przeszło 230 tys. dz. Grunta mało urodzajne. Ludności w 1860 r. 75867, w tern 63290 prawosł, 2127 katol. dziś obie parafie katol. tego powiatu B. i Żurawice mają 2273 wiernych, 10448 izr. Dzieli się pow. na 3 zarządy po licyjne, 15 gmin wiejskich, 155 okręgów. Głownem zajęciem ludności rolnictwo. Po wierzchnia gruntu płaska, dosyć niska, ma cechy Polesia, błota, lasy. Jeziór nie ma, ale błot wiele, podłużnych, nieszerokich. Dniepr dzieli powiat na część zach. i wschodnią, pra wie równe. W części zachodniej rz. ta ma znaczny dopływ Drucie. Znaczną część pow. bychowskiego zajmowało starostwo niegrodowe propojskec, którego stolicą było bardzo dziś handlowe mko Propojsk nad Sożem. 2 B. Nowy, mko, pow. bychowski, z przystanią nad Dnieprem. F. S. Bychowa, ob. Bechowo. Bychowczyszki, Bychowszczyzna, Bychowiszki, majątek i wieś, pow. trocki, niedaleko od stacyi dr. żel. Orany, par. Daugi, kapl. katol. mu Bychawka Bychawka Bychawszczyzna Bychlew Bychów Bychowa Bychowczyszki